Kalendarz historyczny
5 maja
-
Wojska amerykańskie wyzwoliły niemiecki obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen, w którym w czasie wojny zamordowanych zostało ok. 28 tys. obywateli polskich.
-
Oddziały Brygady Świętokrzyskiej NSZ wyzwoliły niemiecki obóz koncentracyjny dla kobiet w Holiszowie (Czechy). Uwolniono ok. 700 więźniarek, w tym 167 Polek oraz ponad 200 Żydówek. Do niewoli wzięto ok. 200 esesmanów i 15 strażniczek; w walce rannych zostało 2 polskich żołnierzy. To jedyny przypadek, gdy Polacy wyzwolili obóz koncentracyjny.
-
W Nowym Jorku zmarł Witold Woyda, szermierz, zdobywca dwóch złotych medali na igrzyskach olimpijskich w Monachium w 1972 r. – w turnieju indywidualnym i drużynowym.
-
Premiera filmu „Jasminum” w reżyserii Jana Jakuba Kolskiego.
-
W Łazienkach Królewskich w Warszawie odsłonięto pomnik Henryka Sienkiewicza.
-
W Moskwie zmarł Michaił Botwinnik, rosyjski szachista, mistrz świata w latach 1948–1957, 1958–1960 i 1961–1963.
-
W Kijowie zastępca szefa Służby Bezpieczeństwa Ukrainy Andrej Chomicz przekazał władzom RP tzw. ukraińską listę katyńską, czyli listę nazwisk 3435 obywateli polskich zamordowanych przez NKWD na Ukrainie na podstawie decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 r.
-
W Warszawie odbył się Kongres Jedności PSL, w czasie którego doszło do połączenia PSL „Odrodzenie” (dawnego ZSL) z PSL tzw. wilanowskim Franciszka Kamińskiego oraz innymi ugrupowaniami ludowymi; prezesem Naczelnego Komitetu Wykonawczego zjednoczonego PSL został Roman Bartoszcze.
-
Premiera filmu „Jak daleko stąd, jak blisko” w reżyserii Tadeusza Konwickiego.
-
W Montrealu urodziła się Naomi Klein, dziennikarka, publicystka, działaczka społeczna, autorka książki „No logo”, określanej jako „manifest alterglobalizmu”.
-
W Gdańsku urodził się Dariusz Michalczewski, bokser, w latach 1994–2003 mistrz świata zawodowców federacji WBO.
-
W Katowicach urodził się Maciej Pieprzyca, reżyser, autor filmu „Chce się żyć”.
-
Weszły w życie Układy Paryskie; zgodnie z ich postanowieniami zniesiony został status okupacyjny RFN, która uzyskała suwerenność oraz została zaproszona do NATO; utworzono także Unię Zachodnioeuropejską (UZE) – organizację polityczno-obronną.
-
Powstała Rada Europy – organizacja międzyrządowa założona przez 10 państw: Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy, które 5 maja 1949 r. podpisały w Londynie Statut RE; obecnie Rada Europy liczy 47 członków, jej siedzibą jest Strasburg.
-
W Krakowie urodziła się Ewa Kuryluk, malarka, poetka, historyk sztuki.
-
W Pradze wybuchło zbrojne powstanie przeciwko Niemcom; 9 maja do wyzwolonego miasta wjechały oddziały Armii Czerwonej.
-
W Krakowie zmarł Tytus Czyżewski, malarz, poeta, krytyk sztuki; w latach 20. współtwórca awangardowej grupy Formiści.
-
W Warszawie zmarł Maurycy Zamoyski, polityk, dyplomata; od 1917 r. wiceprezes Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu; w latach 1919–1924 poseł RP we Francji; minister spraw zagranicznych (1924); w 1922 r. kandydat Związku Ludowo-Narodowego na prezydenta RP.
-
Minister spraw zagranicznych Józef Beck wygłosił w Sejmie przemówienie będące reakcją na wypowiedzenie przez Adolfa Hitlera niemiecko-polskiego paktu o nieagresji; swoje wystąpienie Beck zakończył słowami: „My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna: tą rzeczą jest honor”.
-
W Krakowie urodził się Ryszard Horowitz, fotograf; prekursor cyfrowego przetwarzania fotografii; w czasie niemieckiej okupacji przebywał wraz z rodziną w krakowskim getcie, a po jego likwidacji w 1943 r. znalazł ocalenie w fabryce Oskara Schindlera; w 1959 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
-
W Łodzi urodził się Jerzy Skolimowski, reżyser, scenarzysta, aktor, producent filmowy; autor filmów „Rysopis”, „Ręce do góry”, „Start”, „Ferdydurke”, „Cztery noce z Anną”, „Essential Killing” i „Jedenaście minut”.
-
W Laskowcach koło Tarnopola urodził się Adolf Chronicki, aktor.
-
W Stanisławowie urodziła się Zofia Rydet, fotografka, autorka monumentalnego cyklu dokumentalnego „Zapis socjologiczny”.
-
W Warszawie urodził się Janusz Pajewski, historyk, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Instytutu Zachodniego; autor m.in. „Mitteleuropy” i „Historii powszechnej 1871–1918”.
-
Powstanie Styczniowe: w bitwie pod Krzykawką poległ gen. Francesco Nullo, dowódca włoskich ochotników walczących u boku powstańców.
-
W Woli Okrzejskiej na Podlasiu urodził się Henryk Sienkiewicz, pisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla (1905), autor m.in. „Trylogii”, „Quo vadis” oraz „W pustyni i w puszczy”.
-
W Płocku urodził się Józef Pius Dziekoński, architekt, projektant m.in. neogotyckich kościołów św. Floriana i św. Stanisława w Warszawie; pierwszy dziekan Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej.
-
W Poznaniu uroczyście otwarto Bibliotekę Raczyńskich.
-
Zmarł Fryderyk August z dynastii Wettinów, elektor saski (jako Fryderyk August III), a następnie król saski; w latach 1807–1815 książę warszawski.
-
W Longwood na Wyspie Świętej Heleny zmarł Napoleon Bonaparte.
-
W majątku Ubiel koło Mińska urodził się Stanisław Moniuszko, kompozytor, dyrygent, pedagog muzyczny; twórca polskiej opery narodowej, autor m.in. „Strasznego dworu” i „Halki”.
-
W Trewirze urodził się Karol Marks, niemiecki filozof, ekonomista, teoretyk i ideolog rewolucyjnego komunizmu; współautor „Manifestu komunistycznego” i autor „Kapitału”.
-
W Kopenhadze urodził się Soren Kierkegaard, filozof, jeden z prekursorów egzystencjalizmu.
-
Wojna polsko-austriacka: pod Kockiem w starciu z węgierskimi huzarami poległ Berek Joselewicz, Żyd, polski oficer, dowódca 5. pułku strzelców konnych armii Księstwa Warszawskiego; uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, żołnierz Legionów Polskich.
-
Rewolucja francuska: W Wersalu odbyło się uroczyste otwarcie Stanów Generalnych.
-
W Czarnęcinie pod Zamościem zmarł Szymon Szymonowic, poeta, organizator Akademii Zamojskiej.
-
W Krakowie urodził się Stanisław Hozjusz, teolog katolicki, kardynał, działacz kontrreformacji; w 1564 r. sprowadził do Polski zakon jezuitów, zakładając w Braniewie pierwsze jezuickie kolegium.
-
W Krakowie zmarł książę Kazimierz II Sprawiedliwy.