19 LISTOPADA

• 1854 / 171 lat

  Urodził się Jan Sztolcman, zoolog, ornitolog i i naukowiec, który podczas podróży do Peru i Ekwadoru badał tamtejszą florę i faunę (odkrył kilka gatunków ptaków i jako jeden z pierwszych opisał żyjące w dolinach Kordylierów kolibry). Po powrocie do Warszawy objął kierownictwo Muzeum Zoologicznego Branickich, a następnie został wicedyrektorem Państwowego Muzeum Zoologicznego. Był też inicjatorem programu ochrony żubra.

• 1714 / 311 lat

  Zmarł Aleksander Sobieski. Niedoszły król Polski, przymierzany do korony już pod koniec życia swojego ojca, Jana III. Wysuwany do tej godności w początkach Wojny Północnej przez Karola XII, króla Szwecji i prymasa Michała Radziejowskiego (miałby zająć tron kosztem Augusta II Mocnego). Po 1706 r. przestał się angażować w politykę, osiadł w Rzymie i wstąpił do tamtejszej akademii Arcadia, zrzeszającej literatów, artystów i uczonych. Podczas arkadyjskich zebrań deklamował własne, pisane po łacinie wiersze. Jego pasją był też teatr. Został pochowany w kościele kapucynów Maria Immacolata a via Veneto w Rzymie.

• 2018 / 7 lat

  W Konstancinie-Jeziornie zmarł Witold Sobociński, autor zdjęć m.in. do filmów „Frantic” Romana Polańskiego, „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy, „Sanatorium pod klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa, „Szpital Przemienienia” Edwarda Żebrowskiego, „Był jazz” Feliksa Falka, „Piratów” Romana Polańskiego, „Wrota Europy” Jerzego Wójcika.

• 2013 / 12 lat

  W Białymstoku zmarła matka ks. Jerzego Popiełuszki, kapelana Solidarności, zamordowanego w 1984 r. przez SB; po śmierci syna brała udział w spotkaniach z działaczami Solidarności, pielgrzymkach na Jasną Górę.

• 2010 / 15 lat

  Zmarł Piotr Hertel, kompozytor muzyki filmowej i teatralnej, jeden ze współzałożycieli Studenckiego Teatru Satyryków „Pstrąg”.

• 2009 / 16 lat

  Herman Van Rompuy wybrany został na stanowisko stałego przewodniczącego Rady Europejskiej.

• 2007 / 18 lat

  W Paryżu zmarła Wiera Gran, aktorka kabaretowa i filmowa, piosenkarka; w czasie wojny występowała w warszawskim getcie w kawiarni „Sztuka”.

• 2005 / 20 lat

  Zmarł Zbigniew Florczak, eseista, prozaik, tłumacz i krytyk literacki.

• 1999 / 26 lat

  Premiera filmu „Dług” w reżyserii Krzysztofa Krauze.

• 1995 / 30 lat

  Odbyła się druga tura wyborów prezydenckich, które wygrał Aleksander Kwaśniewski (51,72 proc.), pokonując Lecha Wałęsę (48,28 proc.). Frekwencja: 68,23 proc.

• 1990 / 35 lat

  W Paryżu państwa należące do NATO oraz Układu Warszawskiego podpisały Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie.

• 1989 / 36 lat

  Aksamitna rewolucja: w Pradze utworzono Forum Obywatelskie, w którego skład weszli przeciwnicy władzy komunistycznej.

• 1987 / 38 lat

  Ewa Łętowska została pierwszym rzecznikiem praw obywatelskich.

• 1985 / 40 lat

  W Stanach Zjednoczonych utworzono Fundację „Solidarność”.

• 1985 / 40 lat

  W Genewie rozpoczęło się spotkanie prezydenta USA Ronalda Reagana i sowieckiego przywódcy Michaiła Gorbaczowa.

• 1977 / 48 lat

  W Warszawie zmarł Władysław Hańcza, aktor, reżyser teatralny, pedagog; niezapomniany odtwórca ról Kargula w komediach Sylwestra Chęcińskiego, Macieja Boryny w „Chłopach” Jana Rybkowskiego i księcia Janusza Radziwiłła w „Potopie” Jerzego Hoffmana.

• 1965 / 60 lat

  W Warszawie otwarto odbudowany po zniszczeniach wojennych Teatr Wielki.

• 1948 / 77 lat

  W Warszawie sąd wojskowy ogłosił wyrok w sprawie przywódców PPS-WRN, którym zarzucono m.in. „planowanie obalenia przemocą ustroju ludowo-demokratycznego”; oskarżonym wymierzono kary do 10 lat więzienia; wśród skazanych był Kazimierz Pużak, jeden z przywódców PPS-WRN podczas II wojny światowej; przewodniczący Rady Jedności Narodowej (1944–1945); aresztowany w marcu 1945 r. przez NKWD i sądzony w Moskwie w tzw. procesie szesnastu.

• 1946 / 79 lat

  W Soczi rozpoczęło się spotkanie przywódców PPR i PPS ze Stalinem. Uczestniczyli w nim Władysław Gomułka, Jakub Berman, Roman Zambrowski oraz Józef Cyrankiewicz, Edward Osóbka-Morawski i Stanisław Szwalbe.

• 1943 / 82 lata

  W czasie przeprowadzanej przez Niemców likwidacji obozu koncentracyjnego przy ul. Janowskiej na przedmieściach Lwowa wybuchł bunt więźniów z Sonderkommando; liczba żydowskich ofiar utworzonego w 1941 r. obozu janowskiego szacowana jest na około 200 tys. osób, zmarłych z głodu, chorób, wycieńczenia, zamordowanych na tzw. lwowskich Piaskach oraz w obozie zagłady w Bełżcu.

• 1942 / 83 lata

  W Drohobyczu zastrzelony został przez gestapowca Bruno Schulz, prozaik, malarz, rysownik, grafik; autor zbiorów opowiadań „Sklepy cynamonowe” oraz „Sanatorium pod klepsydrą”.

• 1942 / 83 lata

  Początek kontrofensywy Armii Czerwonej pod Stalingradem.

• 1939 / 86 lat

  Kilkunastu polskich lewicowych literatów (m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Władysław Broniewski, Stanisław Jerzy Lec, Aleksander Wat i Adam Ważyk) podpisało oświadczenie, w którym z radością witali przyłączenie „Zachodniej Ukrainy” do Ukraińskiej SRS.

• 1936 / 89 lat

  Premiera filmu „Ada, to nie wypada” w reżyserii Konrada Toma.

• 1925 / 100 lat

  W Poznaniu urodził się Zygmunt Bauman, socjolog, filozof.

• 1920 / 105 lat

  W Łodzi urodził się Janusz Kłosiński, aktor, występował m.in. w łódzkim Teatrze Nowym i Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach „Ogniomistrz Kaleń”, „Niespotykanie spokojny człowiek”, „Wesołych Świąt”, „Koty to dranie”, a także w serialu „Czterdziestolatek”.

• 1917 / 108 lat

  W Allahabad urodziła się Indira Gandhi, premier Indii w latach 1966–1977 i 1980–1984.

• 1911 / 114 lat

  Piłkarska drużyna Polonii Warszawa rozegrała swój pierwszy oficjalny mecz, przegrywając w nim z Koroną Warszawa 3:4.

• 1909 / 116 lat

  Urodziła się Wanda Modlibowska, pierwsza kobieta, która w 1933 r. w Aeroklubie Poznańskim ukończyła kurs pilota szybowca. W 1937 r. ustanowiła kobiecy rekord świata (wynosił 24 godzin i był o 10 godzin lepszy od poprzedniego) w długości lotu. Uczestniczyła w kampanii wrześniowej jako pilot łącznikowy Eskadry Sztabowej. Wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. W 1945 r. została aresztowana przez NKWD, ale udało jej się zbiec. Ponownie uwięziono ją kilka lat później w Polsce. Po wyjściu na wolność pracowała w Urzędzie Patentowym.

• 1906 / 119 lat

  W Wiedniu rozpoczął się IX Zjazd PPS, w czasie którego doszło do rozłamu na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną.

• 1901 / 124 lata

  Urodził się Ksawery Piwocki, historyk sztuki, etnolog.

• 1894 / 131 lat

  We Lwowie urodził się Wacław Stachiewicz, oficer Legionów Polskich, generał WP, od 1935 r. szef Sztabu Głównego WP; podczas kampanii polskiej 1939 r. szef Sztabu Naczelnego Wodza.

• 1885 / 140 lat

  W Warszawie urodził się Kazimierz Sosnkowski, założyciel Związku Walki Czynnej; szef sztabu I Brygady Legionów Polskich; w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca Armii Rezerwowej; minister spraw wojskowych i członek Rady Obrony Państwa (1920–1924); w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowodził Frontem Południowym; w rządzie RP na uchodźstwie wicepremier i minister stanu, przewodniczący Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju; Komendant Główny ZWZ (1939–1940); w lipcu 1941 r., po podpisaniu układu Sikorski-Majski, ustąpił z rządu na znak protestu; po śmierci gen. Władysława Sikorskiego objął funkcję Naczelnego Wodza, którą sprawował do 30 września 1944 r.

• 1879 / 146 lat

  W Mławie urodził się Józef Unszlicht, działacz komunistyczny, jeden z przywódców SDKPiL, członek SDPRR; współorganizator Armii Czerwonej; w 1920 r. w Tymczasowym Komitecie Rewolucyjnym Polski; w latach 1921–1923 zastępca przewodniczącego WCzK (GPU od 1922 r.); w latach 1925–1930 zastępca komisarza ludowego spraw wojskowych ZSRS; rozstrzelany w 1938 r. w okresie Wielkiego Terroru.

• 1875 / 150 lat

  We wsi Górna Trójca w guberni twerskiej urodził się Michaił Kalinin, działacz komunistyczny, od 1898 r. w SDPRR, w 1919 r. został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego; od 1926 r. członek Biura Politycznego KC WKP(b); przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS w latach 1938–1946; współodpowiedzialny za czystki lat trzydziestych i zbrodnię katyńską.

• 1852 / 173 lata

  W Warszawie urodził się Kazimierz Bartoszewicz, pisarz, historyk literatury, publicysta.

• 1851 / 174 lata

  W Nowodworze koło Lubartowa urodził się Wacław Nałkowski, geograf, publicysta.

• 1839 / 186 lat

  W Pilznie urodził się Emil Škoda, czeski przemysłowiec, inżynier.

• 1819 / 206 lat

  W Madrycie otwarto dla publiczności Muzeum Prado.

• 1816 / 209 lat

  Cesarz Rosji i król Polski Aleksander I podpisał dyplom fundacyjny Szkoły Głównej, noszącej od 1817 r. nazwę Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego.

• 1805 / 220 lat

  W Wersalu urodził się Ferdinand de Lesseps, francuski inżynier, przedsiębiorca, dyplomata; budowniczy Kanału Sueskiego (1859–1869) i inicjator budowy Kanału Panamskiego.

• 1770 / 255 lat

  W Kopenhadze urodził się Bertel Thorvaldsen, rzeźbiarz, autor m.in. warszawskich pomników księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika.

• 1765 / 260 lat

  W Warszawie rozpoczął działalność Teatr Narodowy; tego dnia w budynku Operalni aktorzy królewscy wystawili premierę „Natrętów” Józefa Bielawskiego.

• 1665 / 360 lat

  W Rzymie zmarł Nicolas Poussin, francuski malarz i rysownik.

• 1600 / 425 lat

  W Dunfermline w Szkocji urodził się Karol I Stuart, król Anglii, Szkocji i Irlandii, panujący od 1625 r.; próby wprowadzenia przez niego rządów absolutnych doprowadziły do konfliktu z parlamentem i wywołały wojnę domową; w 1649 r. skazany został na śmierć przez Trybunał Parlamentu Kadłubowego jako tyran; stracony w Londynie podczas publicznej egzekucji.

• 1557 / 468 lat

  W Bari zmarła Bona Sforza, królowa polska, żona Zygmunta I Starego.

• 1417 / 608 lat

  Elżbieta Granowska z Pilczy, trzecia żona Władysława Jagiełły, została koronowana w Katedrze Wawelskiej na królową Polski.