14 PAźDZIERNIKA

• 1864 / 161 lat

  Urodził się Stefan Żeromski, wybitny pisarz, autor takich dzieł jak „Syzyfowe prace” „Przedwiośnie”, „Rozdziobią nas kruki, wrony”, „Ludzie bezdomni”, „Dzieje grzechu”, „Siłaczka” „Popioły”, „Wierna rzeka”, „Wiatr od morza”. Angażował się politycznie i społecznie: w 1914 r. zgłosił się do Legionów Polskich (ale nie został wysłany do walki), podczas wojny polsko-bolszewickiej wstąpił do komitetu obywatelskiego obrony państwa, a tuż przed śmiercią został pierwszym prezesem polskiego oddziału PEN Clubu. W uznaniu zasług prezydent Stanisław Wojciechowski przydzielił mu mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie. Czterokrotnie był nominowany do Nagrody Nobla.

• 2023 / 2 lata

  W Krakowie zmarł kompozytor Stanisław Radwan. Był kierownikiem muzycznym w Teatrze Rozmaitości w Krakowie, a potem w Teatrze Ateneum w Warszawie, a w latach 1980-1990 dyrektorem Starego Teatru w Krakowie. Stworzył muzykę do ok. 200 spektakli teatralnych i filmów, współpracował m.in. z Zygmuntem Hübnerem, Konradem Swinarskim, Jerzym Grzegorzewskim i Andrzejem Wajdą.

• 2019 / 6 lat

  Zmarł grafik i ilustrator Bohdan Butenko, autor komiksów i książek, twórca scenografii dla Kabaretu Starszych Panów, projektant lalek i dekoracji do teatrów lalkowych.

• 2011 / 14 lat

  W Moskwie odsłonięto pierwszy w Rosji pomnik Jana Pawła II. Wykonany z brązu monument przedstawiający polskiego papieża stanął w atrium Wszechrosyjskiej Państwowej Biblioteki Literatury Obcej.

• 1993 / 32 lata

  Powstało Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze.

• 1992 / 33 lata

  Na polecenie prezydenta Rosji Borysa Jelcyna zostały opublikowane i przekazane Polsce dokumenty z kremlowskich archiwów dotyczące zbrodni katyńskiej. Jednoznacznie wynika z nich, że w 1940 r. decyzję o wymordowaniu polskich jeńców w ZSRR podjął Stalin oraz jego podwładni.

• 1987 / 38 lat

  W Warszawie zmarła Elżbieta Barszczewska, aktorka, w okresie międzywojennym wystąpiła m.in. w filmach „Trędowata”, „Znachor”, „Profesor Wilczur”, „Dziewczęta z Nowolipek” i „Granica”; po wojnie związana z Teatrem Polskim w Warszawie.

• 1981 / 44 lata

  Początek wizyty we Francji delegacji NSZZ „Solidarność” z Lechem Wałęsą na czele.

• 1969 / 56 lat

  Premiera filmu obyczajowego „Struktura kryształu”. Był to reżyserski debiut Krzysztofa Zanussiego.

• 1962 / 63 lata

  W Tarnowie urodził się Andrzej Zieliński, aktor.

• 1955 / 70 lat

  Zmarł prof. Zygmunt Wojciechowski, historyk, założyciel i dyrektor Instytutu Zachodniego w Poznaniu.

• 1950 / 75 lat

  Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego ogłosił wyroki w procesie IV Zarządu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Dowódca WiN ppłk Łukasz Ciepliński „Pług” oraz jego współpracownicy zostali skazani na karę śmierci.

• 1944 / 81 lat

  W Herrlingen niedaleko Ulm niemiecki feldmarszałek Erwin Rommel, jeden z uczestników spisku na życie Adolfa Hitlera w lipcu 1944 r., po przedstawieniu mu dowodów potwierdzających jego związek z zamachem na przywódcę III Rzeszy, popełnił samobójstwo; Rommel był dowódcą Afrika Korps (1941–1943), a w latach 1943–1944 dowodził niemieckimi wojskami we Włoszech i Francji.

• 1943 / 82 lata

  W niemieckim obozie zagłady w Sobiborze wybuchł bunt więźniów.

• 1942 / 83 lata

  Powstała Ukraińska Powstańcza Armia, zbrojna formacja banderowskiej frakcji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-B); podczas II wojny światowej walczyła przeciwko Niemcom i ZSRS; od wiosny 1943 r. prowadziła działania zbrojne przeciwko polskiej ludności Wołynia, Polesia i Galicji Wschodniej, zmierzające do jej całkowitego usunięcia z tych terenów – zdaniem polskich historyków ukraińscy nacjonaliści zamordowali wówczas ok. 100 tys. Polaków.

• 1941 / 84 lata

  W Moskwie w więzieniu na Butyrkach zmarł Aleksander Prystor, jeden z czołowych polityków obozu piłsudczykowskiego, (członek tzw grupy pułkowników), premier w latach 1931–33 i marszałek Senatu w latach 1935-38.

• 1939 / 86 lat

  W bazie Royal Navy w Scapa Flow niemiecki okręt podwodny „U 47” zatopił pancernik HMS „Royal Oak”; w wyniku ataku zginęło 833 brytyjskich marynarzy.

• 1936 / 89 lat

  W Łodzi urodziła się Barbara Sass, reżyserka, scenarzystka; autorka filmów „Krzyk”, „Dziewczęta z Nowolipek”, „Historia niemoralna”, „Pajęczarki”, „Pokuszenie”, „W imieniu diabła”.

• 1930 / 95 lat

  W Katowicach urodził się Bogusław Sochnacki, aktor, pedagog, związany z Teatrem im. Stefana Jaracza w Łodzi i łódzkim Teatrem Nowym; wystąpił m.in. w filmach „Pogrzeb kartofla”, „Jeszcze tylko ten las”, a także w serialach „Noce i dnie” oraz „Królowa Bona”.

• 1926 / 99 lat

  W Poznaniu urodził się Conrad Drzewiecki, tancerz i choreograf.

• 1913 / 112 lat

  Urodził się Józef Garliński, historyk i publicysta. Podczas II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej i był oficerem Komendy Głównej AK, w latach 1943-1945 więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych. Pozostał na emigracji, jego książki historyczne w PRL ukazywały się w drugim obiegu.

• 1890 / 135 lat

  W Denison w stanie Teksas urodził się Dwight Eisenhower, w czasie II wojny światowej naczelny dowódca Sprzymierzonych Sił Ekspedycyjnych w Europie (1943–1945); szef sztabu armii amerykańskiej (1945–1948); naczelny dowódca wojsk NATO w Europie (1951–1952); prezydent USA w latach 1953–1961. 

• 1889 / 136 lat

  Zmarł Jan Mieczkowski, właściciel zakładów fotograficznych w Warszawie, przez krótki okres również w Paryżu, w których zajmował się głównie wykonywaniem portretów. Na swoich zdjęciach uwiecznił m.in. Adama Mickiewicza, Deotymę i Stanisława Moniuszkę.

• 1861 / 164 lata

  Władze rosyjskie wprowadziły stan wojenny na terytorium Królestwa Polskiego.

• 1846 / 179 lat

  W Surochowie w powiecie jarosławskim urodził się Kazimierz Badeni, konserwatysta, namiestnik Galicji w latach 1888–1895. Od 1895 do 1897 r. premier i minister spraw wewnętrznych Austro-Węgier.

• 1809 / 216 lat

  Wojny napoleońskie: w Schoenbrunn podpisany został traktat pokojowy pomiędzy Francją a Austrią; na jego mocy do Księstwa Warszawskiego włączone zostały ziemie III zaboru austriackiego, jako departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki.

• 1773 / 252 lata

  W obliczu pierwszego rozbioru sejm 1773 r. podjął wysiłek reformy państwa, obejmujący również zmianę systemu kształcenia. Do realizacji tego celu powołano Komisję Edukacji Narodowej. Była to jedna z pierwszych w Europie państwowa instytucja oświatowa.

• 1767 / 258 lat

  W czasie obrad Sejmu w Warszawie na polecenie rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina porwani zostali przez żołnierzy carskich i wywiezieni do Rosji przywódcy konfederacji radomskiej: biskup krakowski Kajetan Sołtyk, biskup kijowski Józef Andrzej Załuski oraz hetman polny koronny Wacław Rzewuski i jego syn Seweryn.

• 1257 / 768 lat

  W Poznaniu urodził się książę wielkopolski i krakowski, przyszły król Polski Przemysł II.