14 CZERWCA

• 1956 / 65 lat

  Do Polski powrócił z emigracji Stanisław Cat-Mackiewicz; publicysta, pisarz, polityk konserwatywny; założyciel i redaktor naczelny wileńskiego „Słowa”, poseł z list BBWR (1928–1930); następnie działacz opozycji, więzień Berezy Kartuskiej; na emigracji członek Rady Narodowej (1940–1941); przeciwnik polityki gen. Władysława Sikorskiego; premier rządu RP na emigracji (1954–1955); w 1956 r. wrócił do Polski; negocjując swój powrót nawiązał współpracę ze służbami specjalnymi PRL.

• 1947 / 74 lata

  Na terenie b. niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau odbyła się uroczystość otwarcia Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka; w uroczystości wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób, głównie byłych więźniów.

• 2014 / 7 lat

  Tygodnik „Wprost” ujawnił zapisy nagrań rozmów polityków Platformy Obywatelskiej, wysokich urzędników państwowych oraz biznesmenów prowadzone w restauracjach Sowa & Przyjaciele, Amber Room oraz Osteria. Publikacja rozpoczęła tzw. aferę podsłuchową.

• 1987 / 34 lata

  W Essen w Niemczech zmarł Stanisław Bareja, reżyser filmowy, autor komedii „Miś”, „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz”, „Poszukiwana, poszukiwany” oraz seriali „Alternatywy 4” i „Zmiennicy”.

• 1985 / 36 lat

  W Gdańsku zakończył się proces działaczy opozycji demokratycznej: Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Adama Michnika; zapadły wyroki skazujące na kary od 2,5 roku do 3,5 roku więzienia.

• 1985 / 36 lat

  W Schengen w Luksemburgu podpisany został układ o stopniowym znoszeniu kontroli granicznej między państwami jego sygnatariuszami: Belgią, Holandią, Luksemburgiem, RFN i Francją.

• 1985 / 36 lat

  We Wrocławiu po raz pierwszy od czasu II wojny światowej udostępniona została publiczności „Panorama Racławicka” Wojciecha Kossaka i Jana Styki.

• 1970 / 51 lat

  W Krakowie zmarł Roman Ingarden – filozof, uczeń Edmunda Husserla, twórca krakowskiej szkoły filozoficznej, fenomenolog, badacz podstaw teorii literatury i estetyki opisowej, członek PAN, wieloletni wykładowca i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

• 1969 / 52 lata

  W Wiesbaden zmarł Marek Hłasko, pisarz, scenarzysta filmowy; autor powieści „Sonata marymoncka”, „Następny do raju”, „Sowa, córka piekarza”, opowiadań „Pierwszy krok w chmurach”, „Ósmy dzień tygodnia”, „Pętla”, a także książki „Piękni dwudziestoletni”.

• 1966 / 55 lat

  Watykańska Kongregacja Doktryny Wiary z upoważnienia papieża Pawła VI ogłosiła zniesienie „Indeksu ksiąg zakazanych”.

• 1959 / 62 lata

  W Łodzi urodził się Władysław Pasikowski, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Kroll”, „Psy”, „Psy 2. Ostatnia krew”, „Demony wojny wg Goi”, „Operacja Samum”, „Pokłosie”, „Jack Strong”, a także serialu „Glina”.

• 1958 / 63 lata

  W Świerku uruchomiony został pierwszy polski reaktor jądrowy „Ewa”.

• 1955 / 66 lat

  W Katowicach urodził się Piotr Szmitke, malarz, rzeźbiarz, scenograf, reżyser, kompozytor i dramaturg.

• 1945 / 76 lat

  W Bytomiu rozpoczęła działalność Opera Śląska.

• 1940 / 81 lat

  Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.

• 1940 / 81 lat

  Historyk Muzeum Auschwitz Danuta Czech opracowała obszerne i szczegółowe kalendarium obozu. Odtworzyła jego historię dzień po dniu gromadząc daty i opisy głównych wydarzeń: deportacji Polaków i więźniów innej narodowości, przyjazdów transportów z Żydami na zagładę, egzekucji, ucieczek więźniów z obozu, czy uruchamiania poszczególnych obiektów.

  Choć od wydania „Kalendarza wydarzeń w KL Auschwitz” upłynęło blisko 30 lat, a nieżyjąca już Danuta Czech nie miała wówczas dostępu do wielu dokumentów, zwłaszcza z archiwów rosyjskich, to jej dzieło nadal jest jednym z podstawowych kompendiów wiedzy o historii obozu.

  1939 r.

  1 września – atak Niemiec na Polskę. Wybucha II wojna światowa.

  Koniec roku – w związku z masowymi aresztowaniami Polaków i przepełnieniem więzień na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu powstał projekt utworzenia obozu koncentracyjnego dla Polaków.

  1940 r.

  27 kwietnia – po wielu inspekcjach różnych obiektów dowódca SS Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia obozu koncentracyjnego na terenie byłych polskich koszar artyleryjskich w Oświęcimiu, który nosił już wówczas nazwę Auschwitz.

  4 maja – Rudolf Hoess otrzymał nominację na komendanta.

  14 czerwca – początek funkcjonowania obozu. Niemcy kierują do Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych. Było to 728 Polaków. W sumie w obozie zostało zarejestrowanych ok. 405 tys. więźniów, w tym 270 tys. mężczyzn.

  19 czerwca – pierwsze wysiedlenia okolicznej ludności w celu pozbycia się świadków zbrodni oraz uniemożliwienia kontaktów z więźniami i utrudnienia im ucieczek. Następne będą związane z rozbudową Auschwitz. Łącznie Niemcy wysiedlą z Oświęcimia i pobliskich wsi co najmniej 5 tys. Polaków. Do pobliskich gett deportują wszystkich oświęcimskich Żydów - ok. 7 tys. osób. Niemcy zniszczą osiem wsi i rozbiorą ponad sto budynków w mieście w bezpośrednim sąsiedztwie obozu.

  6 lipca – uciekł pierwszy więzień, Polak Tadeusz Wiejowski. W odwecie władze obozu zarządziły apel, który trwał nieprzerwanie przez 20 godzin. W jego trakcie, w nocy z 6 na 7 lipca, umiera polski Żyd Dawid Wongczewski. Stał się pierwszą ofiarą niemieckiego obozu Auschwitz. Ogółem w historii obozu ucieczki podjęło kilkaset osób, głównie Polaków. Udało się to mniej niż 150. Pozostali zostali zastrzeleni przy próbie ucieczki lub zatrzymani i zamordowani później.

  Noc z 21 na 22 września – do obozu przywieziony został w drugim transporcie więźniów z okupowanej Warszawy rtm. Witold Pilecki, który dobrowolnie wszedł w łapankę niemiecką, by dostać się do Auschwitz i zorganizować w nim ruch oporu. Uciekł stamtąd nocą z 26 na 27 kwietnia 1943 r. wraz z dwoma innymi więźniami. Później napisał raport o zbrodniach dokonywanych przez Niemców. Po wojnie został zamordowany przez polskie władze komunistyczne.

  Jesień – polski ruch oporu przekazał informacje na temat obozu polskiemu rządowi na emigracji w Londynie.

  22 listopada – pierwsza egzekucja przez rozstrzelanie. Stracono 40 Polaków.

  1941 r.

  1 marca – z inspekcją przyjechał Heinrich Himmler. Rozkazał m.in. rozbudować obóz oraz dostarczyć koncernowi IG Farbenindustrie 10 tys. więźniów do budowy zakładów przemysłowych.

  23 kwietnia – w odwecie za ucieczkę więźnia komendant obozu Rudolf Hoess po raz pierwszy skazał 10 więźniów na śmierć głodową.

  6 czerwca – pierwszy transport czeskich więźniów politycznych. Początek deportacji do Auschwitz więźniów, którzy nie byli obywatelami II Rzeczpospolitej.

  14 sierpnia – w podziemiach bloku 11 zmarł skazany na śmierć głodową franciszkanin Maksymilian Kolbe, który oddał życie za nieznanego mu więźnia. Duchowny w 1982 r. został ogłoszony świętym Kościoła katolickiego.

  3 września – pierwsze masowy mord przy pomocy gazu Cyklonu B. Ginie ok. 600 sowieckich jeńców i 250 Polaków.

  Jesień – władze obozowe uruchomiły pierwszą komorę gazową w Auschwitz I.

  Październik – utworzenie obozu dla sowieckich jeńców wojennych na terenie Auschwitz I. Na terenie zburzonej wsi Brzezinka rozpoczyna się tworzenie Auschwitz II-Birkenau.

  11 listopada – w pierwszej egzekucji przed Ścianą Straceń Niemcy rozstrzelali 151 polskich więźniów. W tym miejscu do jesieni 1943 r. zginie jeszcze wiele tysięcy osób, głównie Polaków.

  1942 r.

  Początek roku – rozpoczęcie masowej zagłady Żydów w komorach gazowych.

  Marzec – początek deportacji 69 tys. Żydów z Francji i 27 tys. Żydów ze Słowacji.

  1 marca – początek funkcjonowania obozu Auschwitz II-Birkenau.

  26 marca – w obozie zostało osadzonych pierwszych 2 tys. kobiet. Do końca istnienia obozu więźniarek będzie ok. 130 tys.

  Marzec-czerwiec – uruchomienie prowizorycznych komór gazowych w pobliżu Auschwitz II-Birkenau.

  Wiosna – początek funkcjonowania położonej między obozami Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau tzw. Judenrampe, na której przyjmowano transporty z kierowanymi do Auschwitz Żydami, Polakami, Romami i więźniami innych narodowości.

  Maj – początek deportacji 300 tys. Żydów z Polski i 23 tys. Żydów z Niemiec i Austrii.

  4 maja – esesmani przeprowadzili pierwszą selekcję w obozie Birkenau. Wybrani więźniowie zostali zamordowani w komorze gazowej.

  10 czerwca – bunt i próba zbiorowej ucieczki ok. 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Birkenau. Ucieczka udała się 7 z nich. Zginęło ponad 300.

  lipiec – początek deportacji 60 tys. Żydów z Holandii.

  lipiec – uruchomienie podobozu Golleschau przy cementowni w Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim. To pierwszy z blisko 50 podobozów Auschwitz.

  29 lipca – Edward Schulte, niemiecki przemysłowiec i antynazista, przekazał aliantom wiadomość, że Heinrich Himmler podczas pobytu w Auschwitz w lipcu obecny był przy zamordowaniu Cyklonem B 499 Żydów w tzw. bunkrze nr 2. To pierwsza tak ścisła wiadomość ze źródeł niemieckich o zagładzie Żydów w komorach gazowych Auschwitz. Począwszy od jesieni 1940 r. alianci informowani są regularnie o tym, co dzieje się w obozie. Informacje te przekazuje im głównie polski rząd na emigracji w Londynie, pozostający w stałym kontakcie z polskim ruchem oporu, działającym zarówno w samym obozie, jak i w jego pobliżu.

  Sierpień – początek deportacji 25 tys. Żydów z Belgii i 10 tys. Żydów z Jugosławii.

  9 sierpnia - w komorze gazowej zgładzona została Edyta Stein, karmelitanka św. Teresy Benedykty od Krzyża. To pierwsza Żydówka, która przeszła na katolicyzm i została kanonizowana. Rocznica jej śmierci jest w Kościele katolickim dniem modlitw za ofiary Holokaustu.

  30 października – przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego powstaje podobóz Buna, przemianowany później na Auschwitz III-Monowitz.

  Październik – początek deportacji 46 tys. Żydów z Protektoratu Czech i Moraw.

  Grudzień – pierwszy transport Żydów z Norwegii. W sumie w dwóch transportach przywiezionych zostaje blisko 700 osób.

  6 grudnia - zamordowany został Grzegorza Peradze, gruziński duchowny prawosławny, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. W 1995 r. Gruziński Kościół Prawosławny uznał go za świętego męczennika. Grzegorz Peradze czczony jest też w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym jako święty mnich męczennik.

  13 grudnia – pierwszy transport Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach niemieckiego Generalnego Planu Wschodniego zmierzającego do wysiedlenia i eksterminacji ok. 50 milionów Słowian oraz skolonizowania przez Niemców Europy Środkowej i Wschodniej.

  Koniec roku – Lekarze SS rozpoczynają eksperymenty sterylizacyjne na więźniach i więźniarkach.

  1943 r.

  26 lutego – utworzenie w Birkenau tzw. rodzinnego obozu cygańskiego dla Romów.

  Marzec – początek deportacji 55 tys. Żydów z Grecji.

  22 marca–25 czerwca – uruchomienie w Auschwitz II-Birkenau czterech krematoriów z komorami gazowymi.

  7 czerwca – zakłady Kruppa rozpoczęły montaż maszyn w hali wydzierżawionej od władz obozu. W budowę Auschwitz zaangażowane są setki niemieckich firm, a wiele z nich, jak IG Farbenindustrie lub Siemens, czerpie zyski z wykorzystania niewolniczej pracy więźniów.

  19 lipca – największa publiczna egzekucja. W odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną esesmani wieszają na szubienicy 12 więźniów Polaków.

  9 września – utworzenie w Birkenau tzw. obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta terezińskiego w Protektoracie Czech i Moraw.

  Październik – początek deportacji 7,5 tys. Żydów z Włoch.

  11 listopada – Artur Liebehenschel przejmuje komendanturę obozu.

  1944 r.

  18 marca - w obozowym urzędzie stanu cywilnego na ślubnym kobiercu stanęli więzień Austriak Rudolf Friemel oraz specjalnie przywieziona z Rzeszy robotnica przymusowa Hiszpanka Margarita Ferrer Rey. To był jedyny ślub w obozie. Zgodę wydał Himmler.

  Maj – pierwsze samoloty alianckie przelatując nad Auschwitz wykonują zdjęcia lotnicze. Widać na nich komory gazowe i dymy ze stosów spaleniskowych, w których palono ciała zgładzonych.

  8 maja – Rudolf Hoess obejmuje zwierzchnictwo nad garnizonem SS w Auschwitz. Ma nadzorować masową zagładę Żydów z Węgier.

  11 maja – komendantem obozu zostaje Richard Baer. Formalnie podlega jednak szefowi garnizonu.

  16 maja – oddanie do użytku bocznicy kolejowej wewnątrz obozu Auschwitz II-Birkenau, która umożliwia dojazd transportów z deportowanymi bezpośrednio pod komory gazowe. Początek deportacji do Auschwitz blisko 438 tys. Żydów z Węgier.

  10–12 lipca – likwidacja tzw. rodzinnego obozu Theresienstadt. Hitlerowcy mordują w komorach gazowych ok. 7 tys. Żydów.

  Sierpień – początek deportacji do Auschwitz 67 tys. Żydów z getta w Łodzi.

  2 sierpnia – likwidacja tzw. rodzinnego obozu cygańskiego”. W komorach gazowych zgładzonych zostaje ok. 4,2-4,3 tys. Romów.

  12 sierpnia – początek deportacji 13 tys. Polaków aresztowanych masowo po wybuchu Powstania Warszawskiego.

  5 września - do obozu dotarł transport z Żydami z okupowanej Holandii. Wśród deportowanych była 15-letnia Anna Frank z rodzicami i siostrą. Napisany przez nią dziennik jest jednym z najcenniejszych świadectw Holokaustu. Dziewczynka nie doczekała wolności. Zmarła w marcu 1945 r. w obozie Bergen-Belsen.

  7 października – bunt Sonderkommando, specjalnej grupy więźniów, głównie Żydów, których Niemcy zmuszali do usuwania ciał zgładzonych. W jego trakcie ginie trzech esesmanów i 450 więźniów Sonderkommando.

  Listopad – wstrzymanie akcji masowej zagłady Żydów w komorach gazowych.

  1945 r.

  6 stycznia – ostatnia egzekucja. Ginie ok. 70 Polaków skazanych na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.

  17 stycznia – początek ewakuacji więźniów do obozów w głębi Rzeszy. W Marszach Śmierci esesmani wyprowadzają blisko 60 tys. osób.

  21-26 stycznia – Niemcy wysadzają w powietrze komory gazowe i krematoria w Birkenau.

  27 stycznia – 7 tys. więźniów doczekuje wyzwolenia Auschwitz przez oddziały Armii Czerwonej. (PAP)

  autor: Marek Szafrański

  szf/ pat/

• 1939 / 82 lata

  W Warszawie urodził się Marek Gaszyński, dziennikarz i prezenter muzyczny, autor tekstów piosenek „Nie zadzieraj nosa”, „Sen o Warszawie”, „Gdzie się podziały tamte prywatki”, a także książek, m.in. o Czesławie Niemenie i Czerwonych Gitarach.

• 1939 / 82 lata

  W Łodzi urodził się Czesław Majewski, kompozytor, pianista, aktor kabaretowy.

• 1933 / 88 lat

  W Łodzi urodził się Jerzy Kosiński, pisarz, autor książek „Malowany ptak”, „Kroki”, „Wystarczy być”, „Pustelnik z 69 Ulicy”.

• 1932 / 89 lat

  Do gdańskiego portu wpłynął niszczyciel ORP „Wicher” rozpoczynając tzw. kryzys gdański; działania podjęte przez władze polskie były reakcją na wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród niemieckich mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska, które przekładały się na działania gdańskiego senatu, zmierzające do ograniczenia uprawnień przysługujących w tym mieście Polsce.

• 1930 / 91 lat

  W Poznaniu urodził się Włodzimierz Odojewski, prozaik, publicysta, wieloletni kierownik literacki Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

• 1927 / 94 lata

  W Paryżu na Cmentarzu Montmartre przeprowadzono ekshumację szczątków Juliusza Słowackiego, które na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego sprowadzono do Polski i uroczyście złożono na Wawelu.

• 1927 / 94 lata

  Uchwałą warszawskiego magistratu powołano Miejski Ogród Zoologiczny na Pradze.

• 1914 / 107 lat

  Na kongresie w Paryżu Międzynarodowy Komitet Olimpijski zaprezentował flagę olimpijską.

• 1913 / 108 lat

  W Łasku niedaleko Zduńskiej Woli urodził się Zbigniew Rakowiecki, aktor, żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego; rozstrzelany przez Niemców 5 sierpnia 1944 r.

• 1909 / 112 lat

  W Warszawie zmarł Witold Wojtkiewicz, malarz, rysownik, ilustrator, jeden z czołowych twórców Młodej Polski.

• 1845 / 176 lat

  Otwarto pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pomiędzy Warszawą a Grodziskiem Mazowieckim.

• 1812 / 209 lat

  W Piaskach na Lubelszczyźnie urodził się Antoni Patek, uczestnik Powstania Listopadowego, zegarmistrz, wspólnie z Adrienem Philippe'em założył istniejącą do dziś firmę produkującą luksusowe zegarki.

• 1807 / 214 lat

  Armia Imperium Rosyjskiego przegrała bitwę pod Frydlandem niedaleko Królewca; zwycięzcami były oddziały francuskie dowodzone przez Napoleona; po bitwie car Aleksander I podpisał traktat pokojowy w Tylży, którego skutkiem było utworzenie Księstwa Warszawskiego.

• 1634 / 387 lat

  W Polanowie podpisany został polsko-rosyjski „pokój wieczysty”; król Władysław IV zrzekł się tytułu cara i praw do tronu rosyjskiego, Rzeczpospolita zachowała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską.