Powstanie w getcie warszawskim – 80. rocznica

„Poczuliśmy w sobie wielką radość i już nie było ważne, co się stanie następnego dnia” – wspominała po latach uczestniczka powstania Cywia Lubetkin „Celina”. Należała do nielicznej grupy uratowanych z getta dzięki pomocy Polaków, ale dla niej i innych walczących celem nie było przeżycie, lecz pokazanie, że więźniowie getta nie godzą się na śmierć w niemieckich fabrykach śmierci.

Stopniowa eksterminacja Żydów stłoczonych przez okupantów w utworzonej w listopadzie 1940 r. „dzielnicy żydowskiej” była głównym celem okupantów. W lipcu 1942 r. Niemcy rozpoczęli realizację „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. W ciągu dwóch miesięcy akcji ok. 300 tys. Żydów wywieziono do obozu w Treblince i tam zgładzono. Na miejscu zamordowano ok. 10 tys. Na obszarze zmniejszonego getta pozostało jedynie 60 tys. osób, pracujących na potrzeby III Rzeszy. Wówczas członkowie żydowskiej konspiracji podjęli przygotowania do zrywu. Rozpoczęto budowę bunkrów i innych miejsc oporu, wytwarzanie granatów i butelek z benzyną.

18 stycznia 1943 r. oddziały niemieckie mające deportować 8 tys. Żydów do obozu zagłady w Treblince napotkały zbrojny opór, a po trzech dniach walk zrezygnowały z dalszego prowadzenia akcji. Kolejną próbę Niemcy podjęli o poranku 19 kwietnia. 850 funkcjonariuszy SS uzbrojonych w karabiny maszynowe, miotacze płomieni, działka, wozy pancerne i czołgi wkroczyło na teren getta bramą od strony Nalewek. Zostali oni zaatakowani przez powstańców, którzy w pierwszym starciu odnieśli sukces. Po południu tego samego dnia liczniejsze oddziały niemieckie, dowodzone przez Jürgena Stroopa, ponownie weszły do getta. W ciągu kolejnych czterech tygodni na terenie getta trwał desperacki bój, wspierany przez Polskie Państwo Podziemne. W murach getta Niemcy dokonywali masowych zbrodni.

Dla Niemców symbolicznym końcem „wielkiej akcji” było wysadzenie w powietrze 16 maja Wielkiej Synagogi przy ul. Tłomackie. W trakcie miesięcznych walk zginęło i trafiło w ręce Niemców ok. 56 tys. więźniów getta. Powstanie i powiewające nad gettem flagi – polska i żydowska – stały się jednymi z ważniejszych symboli konfrontacji z niemieckim totalitaryzmem.

80 lat temu w getcie warszawskim wybuchło powstanie

Michał Szukała