Kalendarz historyczny
26 marca
-
W Oederan w Niemczech urodził się Igor Mitoraj, wybitny polski rzeźbiarz; jego dzieła znajdują się w kilkudziesięciu muzeach, fundacjach i siedzibach największych korporacji na świecie.
-
W Warszawie urodził się Zbigniew Stypułkowski, prawnik, polityk, działacz stronnictw narodowych, żołnierz kampanii polskiej 1939 r., współzałożyciel Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (1944), powstaniec warszawski; aresztowany przez NKWD i sądzony w procesie przywódców państwa polskiego w Moskwie w czerwcu 1945 r.; zwolniony po czterech miesiącach powrócił do Polski, zagrożony aresztowaniem pod koniec 1945 r. przedostał się na Zachód.
-
Przed Stadionem Narodowym w Warszawie odsłonięto pomnik trenera Kazimierza Górskiego.
-
W Krakowie zmarł Krzysztof Kozłowski, dziennikarz, filozof, przez wiele lat związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego”; ekspert Solidarności, uczestnik Okrągłego Stołu, minister spraw wewnętrznych w rządzie Tadeusza Mazowieckiego; senator.
-
W Warszawie zmarł Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu „Ja jestem Żyd z 'Wesela'”, występował również w Teatrze im. Słowackiego; w filmie „Ziemia obiecana” stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker, zagrał także w filmach „Amator”, „Medium”, „Wiedźmin” i serialu „Czarne chmury”.
-
W Nowym Jorku zmarł Bolesław Wierzbiański, dziennikarz, wydawca, działacz polonijny i harcerski, współzałożyciel i wieloletni redaktor naczelny „Nowego Dziennika”.
-
W Vancouver zmarł Piotr Sobociński, operator filmowy, nominowany do Oscara za zdjęcia do filmu „Trzy kolory. Czerwony” w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.
-
Zmarł Lechosław Marszałek, reżyser i scenarzysta filmów animowanych, m.in. „Przygód Błękitnego Rycerzyka”, twórca serialu „Reksio”.
-
Sejm znowelizował Konstytucję PRL, ustanawiając Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
-
Telewizja Polska wyemitowała pierwszy odcinek programu „Tele-Echo”, pierwszego polskiego programu o charakterze talk-show.
-
W Warszawie urodził się Stefan Kuryłowicz, architekt; do jego najbardziej znanych warszawskich projektów należą biurowce Focus Filtrowa, Wolf Marszałkowska, Prosta Tower, biurowiec PLL LOT, osiedla Eko-Park i Marina Mokotów, a także stacja metra Dworzec Gdański.
-
Rząd Tymczasowy przyjął uchwały o powołaniu Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, formacji wojskowej podporządkowanej ministrowi spraw wewnętrznych; oddziały KBW wykorzystywane były głównie do walki z podziemiem niepodległościowym; na początku lat 50. liczył ok. 40 tys. żołnierzy.
-
W Rekściach koło Grodna urodził się Zenon Laskowik, satyryk, artysta kabaretowy, aktor, współzałożyciel Kabaretu TEY.
-
W Llanystumdwy w Walii zmarł David Lloyd George, premier Wielkiej Brytanii w latach 1916–1922; w 1919 r. w czasie konferencji pokojowej w Paryżu przeciwny polskim postulatom dotyczącym Górnego Śląska, Gdańska i Warmii.
-
W nocy z 26 na 27 marca oddział UPA dowodzony przez Iwana Łytwyńczuka „Dubowego” dokonał masakry polskich mieszkańców wsi Lipniki na Wołyniu; zginęło 179 Polaków, czworo Żydów i Rosjanka; wśród ocalonych z rzezi był dwuletni Mirosław Hermaszewski, późniejszy polski kosmonauta.
-
Akcja pod Arsenałem: w Warszawie u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w pobliżu budynku Arsenału członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów dokonali udanej akcji odbicia z rąk gestapo dowódcy Hufca „Południe” Szarych Szeregów Jana Bytnara „Rudego”; razem z nim uwolniono 21 więźniów.
-
Do KL Auschwitz dotarły pierwsze transporty kobiet; z KL Ravensbrück przewieziono 999 więźniarek; tego samego dnia do obozu przywieziono około tysiąca Żydówek z Popradu na Słowacji – był to pierwszy zarejestrowany transport, który został skierowany przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy do Auschwitz w ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
-
W Warszawie urodził się Wojciech Młynarski, bard, poeta, artysta kabaretowy, autor piosenek i librett, piosenkarz, kompozytor, a także dramaturg, scenarzysta i reżyser teatralny; twórca takich przebojów jak „Jesteśmy na wczasach”, „Światowe życie”, „Nie ma jak u mamy”, „W Polskę idziemy”, „Och, ty w życiu”, „Prześliczna wiolonczelistka” i „Moje serce to jest muzyk”.
-
W Berlinie ambasador RP Józef Lipski przekazał ministrowi spraw zagranicznych Joachimowi von Ribbentropowi polskie stanowisko wobec żądań III Rzeszy: Polska odmawia zgody na budowę eksterytorialnej drogi tranzytowej; w sprawie Gdańska proponuje zawarcie dwustronnego porozumienia, połączonego z wyjęciem Wolnego Miasta spod opieki Ligi Narodów; propozycja przystąpienia do bloku państw skupionych wokół Niemiec zostaje pominięta milczeniem.
-
W Czersku koło Chojnic urodził się Jerzy Pertek, pisarz marynista, dziennikarz; autor publikacji dotyczących historii Polskiej Marynarki Wojennej, m.in. książki „Wielkie dni małej floty”.
-
Józef Haller został dowódcą II Korpusu Polskiego, powstałego z połączenia II Brygady Legionów I II Korpusu Strzelców Polskich.
-
I wojna światowa: Taktycznym zwycięstwem wojsk rosyjskich zakończyła się trwająca ponad miesiąc bitwa przasnyska; zginęło w niej prawie 50 tys. ludzi: 24 tys. żołnierzy niemieckich i 25 tys. rosyjskich.
-
W Almuenster w Austrii urodził się Franz Stangl, komendant Centrum Nazistowskiego Programu Eutanazji na zamku Hartheim; komendant obozów zagłady w Sobiborze i Treblince, jeden z największych zbrodniarzy nazistowskich.
-
Na ulice Warszawy wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny – trasa przebiegała między placem Krasińskich a placem Unii Lubelskiej.
-
W Siedlcach urodził się Witold Dederko, fotografik, pedagog, autor podręczników, aktor niezawodowy, wystąpił m.in. w filmach „Wakacje z duchami”, „Ziemia obiecana”, „Abel twój brat”.
-
W Warszawie Organizacja Bojowa PPS dokonała zamachu na carskiego oberpolicmajstra Karla Nolkena; uczestnik akcji Stefan Okrzeja, ranny podczas zamachu, został ujęty, skazany przez rosyjski sąd wojenny na karę śmierci i w lipcu 1905 r. stracony na stokach Cytadeli.
-
„Rugi pruskie”: zarządzenie władz pruskich dotyczące usuwania Polaków niemających niemieckiego obywatelstwa z Poznańskiego i Pomorza Gdańskiego; w jego wyniku wypędzono około 26 tys. osób.
-
W Bukowcu pod Świeciem zmarł Florian Ceynowa, badacz folkloru kaszubskiego, działacz społeczny i polityczny, lekarz.
-
W Nieszawie urodził się Stanisław Noakowski, architekt, malarz, historyk sztuki, profesor Politechniki Warszawskiej.
-
Decyzją cara Aleksandra II rozpoczął działalność Komitet Urządzający w Królestwie Polskim, powołany do przeprowadzenia reformy uwłaszczeniowej i wprowadzenia administracji wiejskiej.
-
Zygmunt III Waza ogłosił inkorporację Estonii do Polski; początek długoletnich wojen polsko-szwedzkich.
-
Papież Klemens IV dokonał kanonizacji Jadwigi, żony księcia Henryka I Brodatego. Jadwiga aż do schyłku XX w. była jedyną polską świętą.