Kalendarz dat

1943

1.01
W Warszawie urodził się Allan Starski, scenograf filmowy; w 1993 r. wraz ze scenografką Ewą Braun został laureatem Oscara za scenografię do filmu „Lista Schindlera” w reżyserii Stevena Spielberga.
1.01
W Warszawie urodził się Wojciech Wójcik, reżyser, autor filmów „Karate po polsku”, „Trójkąt Bermudzki” oraz seriali „Ekstradycja” i „Sfora”.
2.01
Niemieccy żandarmi zamordowali we wsi Boiska-Kolonia koło Solca nad Wisłą dwie polskie rodziny udzielające pomocy Żydom.
2.01
W Warszawie urodził się Edward Kłosiński, operator filmowy, autor zdjęć do filmów „Barwy ochronne”, „Człowiek z marmuru”, „Pestka” i „Vinci”.
4.01
W Atenach rozstrzelany został przez Niemców Jerzy Iwanow-Szajnowicz, agent brytyjskich służb, bohater greckiego ruchu oporu; urodzony w Warszawie, syn Rosjanina i Polki, przed wojną reprezentant Polski w piłce wodnej.
6.01
We Lwowie urodził się Jerzy Domaradzki, reżyser, scenarzysta; autor m.in. filmów „Łuk Erosa”, „Wielki bieg”, „Planeta Krawiec”.
7.01
W Nowym Jorku zmarł Nikola Tesla, inżynier i wynalazca serbskiego pochodzenia, autor blisko 125 wynalazków, głownie urządzeń elektrycznych; do najsłynniejszych z nich należą: silnik elektryczny, bateria słoneczna i radio.
9.01
Do warszawskiego getta przybył na inspekcję Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler, nakazując deportację 8 tys. Żydów i ewakuację niemieckich przedsiębiorstw na Lubelszczyznę.
9.01
We wsi Trzcianka w pow. staszowskim w walce z Niemcami poległ ppor. Władysław Jan Jasiński „Jędruś”; nauczyciel, harcerz, od 1939 r. dowódca organizacji konspiracyjnej Odwet; następnie dowódca oddziału partyzanckiego „Jędrusie”.
13.01
Niemcy przeprowadzili likwidację tzw. getta wtórnego w Szydłowcu, w którym zgromadzili około 5 tys. ludzi; większość Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; około 300 osób zginęło w czasie samej akcji likwidacyjnej.
14.01
W Casablance rozpoczęła się konferencja prezydenta USA Franklina D. Roosevelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, na której podjęto m.in. decyzję o przeprowadzeniu inwazji na Sycylię latem 1943 r. oraz przesunięciu utworzenia drugiego frontu we Francji na 1944 r.
16.01
W Warszawie zmarł Wincenty Rapacki, aktor, śpiewak, tłumacz.
18.01
Oddział AK dowodzony przez por. Jana Piwnika przeprowadził brawurową akcję rozbicia niemieckiego więzienia w Pińsku, skąd uwolnił m.in. cichociemnego – Alfreda Paczkowskiego „Wanię”.
18.01
W warszawskim getcie doszło do pierwszego zbrojnego wystąpienia Żydów, które było reakcją na rozpoczęcie przez Niemców kolejnej akcji wysiedleńczej.
22.01
W Warszawie urodził się Michał Urbaniak, muzyk jazzowy, skrzypek, saksofonista, kompozytor.
22.01
Rozkaz Komendanta Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego „Grota” formalnie powołujący Kedyw – Kierownictwo Dywersji; Kedyw działał na szczeblu Komendy Głównej oraz komend obszarów, okręgów, inspektoratów i obwodów, jego organizację rozpoczęto pod koniec 1942 r.; pierwszym komendantem Kedywu KG AK był płk August Emil Fieldorf „Nil” (1942–1944).
22.01
Dowodzony przez Izraela Ajzenmana ps. Lew oddział agenturalnej Gwardii Ludowej dokonał mordu na siedmiu mieszkańcach Drzewicy (powiat opoczyński) – działaczach i żołnierzach podziemia narodowego.
24.01
W Casablance zakończyła się konferencja prezydenta USA Franklina D. Roosevelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, na której podjęto m.in. decyzję o przeprowadzeniu inwazji na Sycylię latem 1943 r. oraz przesunięciu utworzenia drugiego frontu we Francji na 1944 r.
25.01
W KL Auschwitz Niemcy rozstrzelali 52 polskich więźniów podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej w obozie, wśród rozstrzelanych był płk Jan Karcz, dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii w kampanii 1939 r., jeden z przywódców tajnej organizacji obozowej.
26.01
W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; beatyfikowany w 1987 r.
1.02
W Puławach urodził się Marian Opania, aktor, artysta kabaretowy; znany m.in. z filmów „Człowiek z żelaza”, „Awans”, „Piłkarski poker”, „Rozmowy kontrolowane”, a także komedii telewizyjnej „Cudownie ocalony”.
2.02
Kapitulacja wojsk niemieckich pod Stalingradem; do niewoli sowieckiej dostało się ponad 90 tys. żołnierzy niemieckich, wśród nich dowódca 6 Armii feldmarszałek Friedrich von Paulus; łącznie w wyniku operacji stalingradzkiej Niemcy i ich sojusznicy utracili 1,5 mln zabitych, rannych i wziętych do niewoli.
4.02
W Płungianach na Żmudzi urodziła się Wanda Rutkiewicz, alpinistka, która jako trzecia kobieta i pierwsza Europejka stanęła na wierzchołku najwyższego szczytu świata – Mount Everest; zdobyła osiem z 14 ośmiotysięczników.
5.02
Początek akcji likwidacyjnej w getcie białostockim. W ciągu ośmiu dni Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince 10 tys. ludzi, a 2 tys. zamordowali na miejscu.
7.02
W Warszawie zmarł Władysław Sołtan, prawnik, polityk, wojewoda warszawski, prezes Polskiej Macierzy Szkolnej.
9.02
W nocy z 8 na 9 lutego w Parośli w pow. Sarny na Wołyniu sotnia UPA Hryhorija Perehijniaka „Dowbeszki-Korobki” dokonała masakry polskich mieszkańców, zabijając ponad 155 osób, w tym dzieci i niemowlęta; zbrodnia w Parośli była pierwszą zbrodnią na tak wielką skalę dokonaną przez UPA na Polakach.
12.02
W Stefanowie w Lasach Chojnowskich rozstrzelany został przez Niemców Zygmunt Słomiński, prezydent Warszawy w latach 1927–1935.
12.02
W Warszawie urodził się Wacław Kisielewski, pianista, kompozytor, członek duetu fortepianowego „Marek i Wacek”.
14.02
W Rzymie zmarł Aleksander Meysztowicz, ziemianin, konserwatysta; prezes Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej (1921–1922), poseł na Sejm, współzałożyciel wileńskiego „Słowa”; w latach 1926–1928 minister sprawiedliwości.
15.02
W niemieckim obozie Auschwitz zamordowany został Józef Noji, lekkoatleta, biegacz długodystansowy, 10-krotny mistrz Polski, uczestnik igrzysk olimpijskich w Berlinie.
16.02
Do niemieckiego obozu w Trawnikach wysłano pierwszy transport Żydów z warszawskiego getta.
16.02
W niemieckim obozie Auschwitz-Birkenau zamordowany został Witold Zacharewicz, aktor, odtwórca ról Majewskiego w „Wielkim lesie” Józefa Lejtesa, Zygmunta Augusta w „Barbarze Radziwiłłównej” tegoż reżysera, Leszka Czyńskiego w „Znachorze” Michała Waszyńskiego.
18.02
Niemcy rozpoczęli rozkopywanie masowych mogił w Katyniu.
18.02
W Berlinie podczas przemówienia w Sportpalast minister propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels ogłosił „wojnę totalną”.
19.02
W Grudziądzu urodziła się Stefania Toczyska, śpiewaczka operowa, mezzosopranistka.
19.02
Kierownictwo Walki Cywilnej skazało na kary infamii polskich aktorów występujących w niemieckim filmie propagandowym „Heimkehr” („Powrót do ojczyzny”).
19.02
Niemcy aresztowali Delegata Rządu RP na Kraj prof. Jana Piekałkiewicza; jego następcą został Jan Stanisław Jankowski.
20.02
Rada Narodowa RP w Londynie podjęła jednomyślnie uchwałę, w której oświadczała „że integralność obszaru Rzeczypospolitej Polskiej w jej granicach z dnia 1 września 1939 r. oraz jej suwerenność są nienaruszalne i niepodzielne”.
21.02
W Kielcach urodził się Rafał Olbiński, plastyk, portrecista, przedstawiciel tzw. polskiej szkoły plakatu.
24.02
W Berlinie na stacji Friedrichstrasse żołnierze oddziału wydzielonego „Osa” (Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych), podporządkowanego bezpośrednio Komendantowi Armii Krajowej, przeprowadzili zamach bombowy, w wyniku którego zginęło 36 osób, a 78 zostało rannych; ofiarami w większości byli żołnierze Wehrmachtu i funkcjonariusze niemieckiej policji.
26.02
W KL Auschwitz-Birkenau Niemcy utworzyli tak zwany rodzinny obóz cygański dla Romów.
28.02
Członkowie norweskiego ruchu oporu zniszczyli niemieckie urządzenie do produkcji i 1,4 tony ciężkiej wody, co przyczyniło się do klęski niemieckiego programu budowy broni nuklearnej.
1.03
W Związku Sowieckim polscy komuniści powołali Związek Patriotów Polskich.
4.03
W Warszawie zmarł Julian Krzewiński, aktor, śpiewak operowy (tenor), autor scenariuszy, librett i tekstów piosenek, m.in. „Bal na Gnojnej”, „Już młodość uleciała” oraz współautor scenariusza filmu Mieczysława Krawicza „Każdemu wolno kochać”.
5.03
Grupa Specjalna Sztabu Głównego Gwardii Ludowej PPR zastrzeliła podinspektora Aleksandra Reszczyńskiego, od czerwca 1940 r. komendanta Policji Polskiej (tzw. granatowej) m. Warszawy. Reszczyński powiązany był z kontrwywiadem AK.
9.03
Władze niemieckie zalegalizowały aborcję w nieograniczonym zakresie na obszarze Generalnego Gubernatorstwa. Decyzja była elementem prowadzonej przez Niemcy polityki wyniszczania „niższych ras”.
12.03
Oddział „Jędrusiów” związany z konspiracyjną organizacją Odwet działającą na Kielecczyźnie, wspólnie z żołnierzami AK rozbił niemieckie więzienie w Opatowie, uwalniając kilkudziesięciu więźniów.
13.03
Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację getta w Krakowie; likwidacja getta zakończyła się 14 marca.
15.03
W Siedliskach w Małopolsce niemieccy funkcjonariusze Sonderdienstu zamordowali pięcioosobową rodzinę Baranków oraz czterech ukrywanych przez nią Żydów.
18.03
W Sabniach na Podlasiu zmarła Helena Mniszkówna, pisarka, autorka powieści „Trędowata”, „Ordynat Michorowski”.
18.03
W Warszawie w czasie strzelaniny z gestapo śmiertelnie ranna została Hanka Sawicka, właściwie Hanna Szapiro, działaczka komunistyczna, członek PPR, redaktorka pisma „Walka Młodych”; Sawicka zmarła następnego dnia w więzieniu na Pawiaku.
18.03
W konspiracyjnym „Biuletynie Informacyjnym” ukazał się komunikat Kierownictwa Walki Cywilnej grożący najostrzejszymi konsekwencjami osobom, które szantażują Żydów, przebywających poza gettami, oraz „żerują na rodzinach więźniów politycznych i wyłudzają świadczenia za rzekome starania uwolnienia aresztowanego”.
21.03
Powstała Krajowa Reprezentacja Polityczna (KRP) – organ reprezentujący w kraju główne siły polityczne Polski Podziemnej. 9 stycznia 1944 r. została przekształcona w Radę Jedności Narodowej.
26.03
Akcja pod Arsenałem: w Warszawie u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w pobliżu budynku Arsenału członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów dokonali udanej akcji odbicia z rąk gestapo dowódcy Hufca „Południe” Szarych Szeregów Jana Bytnara „Rudego”; razem z nim uwolniono 21 więźniów.
26.03
W nocy z 26 na 27 marca oddział UPA dowodzony przez Iwana Łytwyńczuka „Dubowego” dokonał masakry polskich mieszkańców wsi Lipniki na Wołyniu; zginęło 179 Polaków, czworo Żydów i Rosjanka; wśród ocalonych z rzezi był dwuletni Mirosław Hermaszewski, późniejszy polski kosmonauta.
27.03
W odwecie za Akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.
29.03
Oddział „Jędrusiów” wspólnie z żołnierzami Armii Krajowej uwolnił z niemieckiego więzienia w Mielcu ponad 120 osób.
29.03
W Katyniu żołnierze niemieccy, pod nadzorem prof. Gerharda Bhutza z Uniwersytetu Wrocławskiego, rozpoczęli ekshumację zwłok z masowych grobów odkrytych w lutym 1943 r.
29.03
Oddział UPA zaatakował na Wołyniu wsie Pendyki Małe i Duże oraz Pieńki, mordując około 180 Polaków.
30.03
W Szpitalu Wolskim w Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań prowadzonych przez gestapo Jan Bytnar „Rudy”, odbity w akcji pod Arsenałem; tego samego dnia w warszawskim szpitalu Dzieciątka Jezus zmarł ranny w czasie akcji Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”.
2.04
W wyniku ran odniesionych w Akcji pod Arsenałem zmarł Tadeusz Krzyżewicz „Buzdygan”, podharcmistrz, plutonowy podchorąży AK.
5.04
W niemieckim obozie na Majdanku zmarł Onufry Kopczyński, kompozytor, publicysta, działacz polityczny, członek Konfederacji Narodu, założyciel i pierwszy redaktor pisma „Sztuka i Naród”.
7.04
W Warszawie powstała Polska Armia Ludowa – konspiracyjna organizacja zbrojna, zrzeszająca lewicowe oddziały zbrojne: Milicję Ludową RPPS, Polską Ludową Akcję Niepodległościową i część oddziałów Komendy Obrońców Polski.
8.04
Zbrodnia wołyńska: w kolonii Brzezina w powiecie Sarny ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 130 Polaków – oddziałami UPA dowodził Iwan Łytwyńczuk „Dubowyj”.
10.04
Do Katynia wyjechała zaproszona przez władze niemieckie polska delegacja, w skład której weszli m.in. dr Edmund Seyfried (dyrektor Zarządu Głównego Rady Głównej Opiekuńczej) oraz pisarze Ferdynand Goetel i Jan Emil Skiwski.
10.04
W Warszawie zmarł Hipolit Gliwic, ekonomista, inżynier, działacz polityczny i gospodarczy, dyplomata, senator II RP.
10.04
Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych Armii Krajowej dokonała zamachu bombowego na dworcu kolejowym Friedrichstrasse w Berlinie, w wyniku którego zginęło 14 osób, a 60 zostało rannych.
11.04
Pierwszy oficjalny komunikat niemiecki dotyczący zbrodni katyńskiej: Agencja Transocean na podstawie raportu niemieckich władz w Smoleńsku poinformowała o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich”.
13.04
W Berlinie w siedzibie Ministerstwa Spraw Zagranicznych III Rzeszy odbyła się konferencja prasowa poświęcona odkryciu masowych grobów w Katyniu. Radio Berlin podało dodatkowe informacje ze Smoleńska na temat identyfikacji zwłok polskich oficerów.
15.04
Zbrodnia Katyńska: Sowieckie Biuro Informacyjne stwierdziło, że polscy jeńcy byli zatrudnieni na robotach budowlanych na zachód od Smoleńska i „wpadli w ręce niemieckich katów faszystowskich w lecie 1941 r., po wycofaniu się wojsk radzieckich z rejonu Smoleńska”.
16.04
Do Katynia przybyła Komisja Techniczna Polskiego Czerwonego Krzyża, która pracowała przy ekshumacjach do 9 czerwca 1943 r.
17.04
Delegat PCK przy MCK w Genewie Stanisław Radziwiłł złożył oficjalną notę rządu RP w sprawie wysłania komisji do Katynia. Tego samego dnia, pół godziny wcześniej, również Niemcy zwrócili się do MCK o wszczęcie dochodzenia. Działania władz niemieckich zmierzające do sprowokowania konfliktu pomiędzy aliantami miały wywołać wrażenie, że postępowanie Berlina i polskiego rządu są ze sobą koordynowane.
17.04
Oświadczenie Rady Ministrów RP w sprawie Zbrodni Katyńskiej: „Rząd Polski piętnuje wszystkie zbrodnie, popełnione na polskich obywatelach, i odmawia prawa wyzyskiwania tych ofiar w politycznej grze przez kogokolwiek, kto winien jest tych przestępstw przeciw Narodowi i Państwu Polskiemu”.
19.04
Ostra reakcja Moskwy na propozycję prowadzenia przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż dochodzenia w sprawie zbrodni katyńskiej; sowiecki dziennik „Prawda” opublikował artykuł zatytułowany „Polscy pomocnicy Hitlera”, w którym oskarżył Polaków o kolaborację z Niemcami.
19.04
W Radzyminie urodził się Edward Dwurnik, malarz, grafik.
19.04
W getcie warszawskim wybuchło trwające miesiąc powstanie; według raportów gen. Stroopa w getcie znajdowało się podczas powstania ponad 56 tys. Żydów. Około 6 tys. zginęło na miejscu w walce, na skutek pożarów i zaczadzenia. 7 tys. Żydów Niemcy zamordowali na terenie getta, tyle samo wysłali do obozu zagłady w Treblince. Pozostała grupa ok. 36 tys. została wysłana do innych obozów, przede wszystkim do Auschwitz i Majdanka; teren getta został zrównany z ziemią.
20.04
Zbrodnia katyńska: Zarząd Główny PCK przesłał do MCK w Genewie raport Kazimierza Skarżyńskiego z pobytu w Katyniu.
20.04
W Krakowie oddział egzekucyjny Armii Krajowej „Osa”-„Kosa” przeprowadził nieudany zamach na Friedricha Wilhelma Kruegera, dowódcę SS i Policji, pełnomocnika Heinricha Himmlera do spraw umocnienia niemieckości w Generalnym Gubernatorstwie; w wyniku akcji Krueger został ranny.
21.04
Stalin wysłał tajne i jednobrzmiące depesze do prezydenta Roosevelta i premiera Churchilla, w których zarzucił rządowi gen. Sikorskiego prowadzenie w zmowie z Hitlerem wrogiej kampanii przeciwko Związkowi Sowieckiemu.
23.04
W Janowej Dolinie na Wołyniu oddziały UPA, którymi dowodził Iwan Łytwyńczuk „Dubowyj”, zamordowały około 600 Polaków.
23.04
W czasie walk w warszawskim getcie Żydowska Organizacja Bojowa wydała odezwę do Polaków, w której pisano: „Polacy, Obywatele, Żołnierze Wolności. (…) Wśród dymu pożarów i kurzu krwi mordowanego getta Warszawy – my więźniowie getta, ślemy wam bratnie serdeczne pozdrowienia. (…) Toczy się walka o naszą i waszą Wolność. O wasz i nasz – ludzki, społeczny, narodowy – honor i godność. Pomścimy zbrodnie Oświęcimia, Treblinki, Bełżca, Majdanka! Niech żyje braterstwo broni i krwi walczącej Polski!”.
25.04
W nocy z 25 na 26 kwietnia Związek Sowiecki zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem w Londynie, zarzucając mu w sprawie Katynia antysowiecką kampanię prowadzoną wspólnie z III Rzeszą.
26.04
W nocy z 26 na 27 kwietnia z niemieckiego obozu Auschwitz uciekł rtm. Witold Pilecki, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, oficer KG AK; w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; uczestnik Powstania Warszawskiego; od 1945 r. w 2. Korpusie Polskim we Włoszech; po powrocie do Polski aresztowany przez władze komunistyczne, po brutalnym śledztwie skazany na śmierć i stracony.
26.04
Powstanie w warszawskim getcie: na ulicach Warszawy pojawiły się obwieszczenia okupacyjnych władz niemieckich, przypominające o karze śmierci za pomoc Żydom.
27.04
W Warszawie urodził się Ryszard Bugajski, reżyser, scenarzysta, pisarz; twórca filmów „Przesłuchanie”, „Generał Nil” i „Układ zamknięty”, a także spektakli telewizyjnych „Miś Kolabo” i „Śmierć rotmistrza Pileckiego”.
28.04
Ogłoszona została informacja o tworzeniu Dywizji SS-Galizien; zgłosiły się do niej tysiące ukraińskich ochotników. Jednostka ta uczestniczyła w masakrach polskiej ludności. 28 lutego 1944 r., złożony z ukraińskich ochotników do dywizji SS Galizien, 4 pułk policji SS, dokonał pacyfikacji Huty Pieniackiej niedaleko Lwowa, mordując 850–900 osób.
28.04
Do Katynia na zaproszenie władz niemieckich przybyła grupa międzynarodowych ekspertów medycyny sądowej i kryminologii, pod przewodnictwem dr. Ferenca Orsosa.
29.04
Z więzienia na Pawiaku wywieziono do KL Auschwitz 107 kobiet i 420 mężczyzn; wśród nich m.in. Tadeusza Borowskiego, poetę, prozaika.
30.04
Raport w sprawie zbrodni katyńskiej amerykańskiego płk. Henry'ego Szymanskiego.
3.05
W Dubnie na Podlasiu urodził się Witold Dębicki, aktor.
6.05
W Warszawie aresztowany został przez gestapo Florian Marciniak, harcmistrz, naczelnik Szarych Szeregów (1939–1943); zamordowany w lutym 1944 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Gross-Rosen.
7.05
Ukazał się oficjalny komunikat o rozpoczęciu formowania w ZSRS 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
8.05
W czasie Powstania w getcie warszawskim w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej wraz z kilkudziesięcioma bojowcami popełnił samobójstwo komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej Mordechaj Anielewicz.
8.05
Stacjonujący w Puszczy Nalibockiej oddział sowieckiej i żydowskiej partyzantki wymordował 128 polskich mieszkańców miejscowości Naliboki.
8.05
W czasie powstania w getcie warszawskim zginął Władysław Szlengel, poeta, autor piosenek i utworów satyrycznych.
11.05
W Warszawie urodził się Wojciech Karpiński, historyk idei, krytyk literacki, historyk sztuki.
11.05
W Warszawie urodził się Jan Englert, aktor, reżyser, wieloletni rektor warszawskiej PWST; dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie; wystąpił m.in. w filmach „Sól ziemi czarnej”, „Perła w koronie”, „Akcja pod Arsenałem”, „Magnat”, „Wielka wsypa”, „Katyń”, „Tatarak”, „Tajemnica Westerplatte”, a także w serialach „Kolumbowie”, „Polskie drogi”, „Lalka”, „Rodzina Połanieckich”, „Dom” i „Czas honoru”.
12.05
W proteście przeciwko obojętności świata wobec Zagłady narodu żydowskiego członek Rady Narodowej RP w Londynie Szmul Zygielbojm popełnił samobójstwo.
12.05
W nocy z 12 na 13 maja miał miejsce sowiecki nalot na Warszawę. Według komunikatu niemieckiego zginęło około 150 osób.
14.05
W Sielcach nad Oką rozpoczęto formowanie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
15.05
Na polecenie Józefa Stalina rozwiązany został Komintern – III Międzynarodówka Komunistyczna; działając od 1919 r. była narzędziem sowieckiej polityki.
16.05
Na znak stłumienia powstania w warszawskim getcie Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę. Ładunki wybuchowe odpalił Juergen Stroop, dowódca akcji likwidacji getta.
18.05
Żandarmeria niemiecka i oddziały ukraińskiej policji pomocniczej dokonały pacyfikacji wsi Szarajówka na Zamojszczyźnie, podczas której co najmniej 58 mieszkańców, w tym wiele kobiet i dzieci, wepchnięto do kilku domów i stajni i spalono żywcem.
20.05
Na stacji kolejowej w Celestynowie oddział dyspozycyjny Kedywu KG AK, dowodzony przez Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”, uwolnił 49 więźniów politycznych przewożonych przez Niemców z więzienia na Zamku Lubelskim do KL Auschwitz.
21.05
Niemcy zlikwidowali getto w Brodach; około 3,5 tys. Żydów wywieziono do obozu na Majdanku, kilkuset zostało zabitych na miejscu.
21.05
W oflagu VIIA Murnau zmarł gen. Juliusz Zulauf, żołnierz Legionów Polskich, obrońca Lwowa w 1918 r. i uczestnik wojny polsko-bolszewickiej; w kampanii 1939 r. dowódca 5 Dywizji Piechoty w składzie Armii „Pomorze”; wziął udział w bitwie nad Bzurą, następnie jako dowódca GO przebił się do Warszawy, gdzie dowodził obroną odcinka „Praga”.
22.05
W Warszawie w restauracji „Adria” Jan Kryst „Alan”, żołnierz AK, zastrzelił trzech oficerów gestapo; w czasie wycofywania się z lokalu „Alan” został zabity.
24.05
Ambasador Wielkiej Brytanii przy rządzie RP Owen O’Malley przesłał do ministra spraw zagranicznych Anthony’ego Edena tajny raport na temat zbrodni katyńskiej, w którym wskazał na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia zbrodni przez ZSRS.
27.05
Zbrodnia Wołyńska: we wsi Niemilia (Komarnia-Jackowicze) ukraińscy nacjonaliści zamordowali 126 Polaków, wiele osób zostało rannych.
29.05
W Warszawie na terenie getta Niemcy rozstrzelali około 600 więźniów Pawiaka.
30.05
W Laffrey koło Grenoble zmarł Bolesław Miciński, filozof, eseista, poeta.
30.05
Komendant Główny AK wydał rozkaz określający zasady scalenia Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.
31.05
W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali grupę Polaków, więźniów Pawiaka, wśród nich poetę i satyryka Tadeusza Hollendra.
1.06
We wsi Sochy na Zamojszczyźnie Niemcy zamordowali ponad 180 osób, w tym wiele kobiet i dzieci.
2.06
Zbrodnia Wołyńska: we wsi Hurby na Wołyniu oddział UPA wspierany przez lokalne samoobrony ukraińskie zamordował około 250 Polaków.
5.06
W Warszawie zmarł postrzelony przez niemiecki patrol Wacław Bojarski – poeta, prozaik, publicysta i krytyk literacki.
5.06
W Warszawie w kościele św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży gestapo aresztowało 89 osób uczestniczących w ceremonii ślubnej; wśród nich m.in. nowożeńców oraz kilkunastu członków oddziału dyspozycyjnego Kedywu KG AK „Osa-Kosa”.
9.06
W Moskwie rozpoczął się I Zjazd Związku Patriotów Polskich, komunistycznej organizacji podporządkowanej sowieckim władzom.
11.06
Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o utworzeniu na terenie ruin getta warszawskiego obozu koncentracyjnego – Konzentrationslager Warschau, zwanego potocznie „Gęsiówką”.
12.06
W Brzeżanach w czasie ostatecznej likwidacji getta i obozu pracy Niemcy zamordowali około 1,4 tys. Żydów.
16.06
Niemcy zakończyli ostatnią akcję wysiedleńczą w getcie lwowskim, mordując lub wywożąc do obozów pracy ponad 20 tys. Żydów; w czasie trwania akcji doszło do zbrojnego wystąpienia żydowskiego ruchu oporu.
19.06
Na Pawiaku zmarł zakatowany przez Niemców Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego; od 1940 r. w SL „Roch”; od sierpnia 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj.
20.06
W Warszawie urodził się Wojciech Gąssowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor.
24.06
Niemcy rozpoczęli drugą fazę masowych wysiedleń ludności polskiej z terenów Zamojszczyzny; w ciągu kilku miesięcy 1942 i 1943 r. z ok. 300 wsi wypędzili ponad 100 tys. mieszkańców, w tym ok. 30 tys. dzieci, częściowo przeznaczonych do germanizacji.
24.06
W ruinach warszawskiego getta Niemcy zamordowali około 220 więźniów Pawiaka.
25.06
Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację tzw. małego getta w Częstochowie.
28.06
W Sankt Valentin w Austrii urodził się Ryszard Krynicki, poeta, tłumacz, wydawca.
29.06
W Wałbrzychu zmarła księżna Maria Teresa Oliwia Hochberg, nazywana Daisy, angielska arystokratka, małżonka księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XV Hochberga, związana z zamkiem w Pszczynie i zamkiem Książ.
30.06
W Warszawie w wyniku zdrady gestapo aresztowało dowódcę AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”; generał został zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera.
1.07
W Warszawie urodził się Marian Glinka, aktor, trzykrotny mistrz Polski w kulturystyce.
2.07
Podczas pacyfikacji wsi Majdan Stary na Zamojszczyźnie przez ukraińską 14 Dywizję Grenadierów Waffen SS (Galizien) zamordowanych zostało kilkudziesięciu Polaków.
4.07
W Nowym Jorku założono Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce.
4.07
W katastrofie lotniczej koło Gibraltaru wraz z córką i grupą współpracowników zginął gen. Władysław Sikorski, Naczelny Wódz i premier rządu RP na uchodźstwie.
5.07
Początek bitwy na Łuku Kurskim, największego starcia wojsk pancernych w historii, zakończonego klęską i odwrotem armii niemieckich.
5.07
Komendant Główny Armii Krajowej i Delegat Rządu RP na Kraj utworzyli Kierownictwo Walki Podziemnej.
5.07
Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego funkcję premiera rządu RP na uchodźstwie objął Stanisław Mikołajczyk. Naczelnym Wodzem mianowany został gen. Kazimierz Sosnkowski.
5.07
W Warszawie przy ul. Poznańskiej śmiertelnie postrzelony został znany aktor Kazimierz Junosza-Stępowski. Do zdarzenia doszło w trakcie wykonywania wyroku śmierci na jego żonie, skazanej przez sąd podziemny za współpracę z Niemcami.
11.07
Zamach grupy bojowej Związku Walki Młodych na niemiecki lokal „Cafe Club” w Warszawie.
11.07
Zbrodnia wołyńska: w dniach 11–12 lipca Ukraińska Powstańcza Armia dokonała skoordynowanego ataku na Polaków w 150 miejscowościach w powiatach włodzimierskim, horochowskim, kowelskim oraz łuckim; łącznie w latach 1943–1945 na Wołyniu i w Galicji Wschodniej zginęło ok. 100 tys. Polaków, zamordowanych przez oddziały UPA i miejscową ludność ukraińską; zbrodnia wołyńska spowodowała polski odwet, w wyniku którego zginęło ok. 10–12 tys. Ukraińców, w tym 3–5 tys. na Wołyniu i w Galicji Wschodniej.
12.07
Niemcy rozpoczęli dwudniową pacyfikację Michniowa – wsi położonej w świętokrzyskich lasach, której mieszkańcy pomagali partyzantom Armii Krajowej, zgrupowanym pod dowództwem por. Jana Piwnika „Ponurego” na pobliskim Wykusie. Wieś zrównano z ziemią; w czasie lub w związku z pacyfikacją zamordowano co najmniej 204 osoby: 102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci.
14.07
Prezydent Władysław Raczkiewicz mianował Stanisława Mikołajczyka premierem Rządu RP na uchodźstwie.
14.07
Zbrodnia wołyńska: we wsiach Kołodno Lisowszczyzna i Kołodno Siedlisko (pow. Krzemieniec) UPA zamordowała ok. 320–500 Polaków.
15.07
Powstało Kierownictwo Walki Podziemnej ośrodek dyspozycyjny Komendy Głównej AK, kierujący całością konspiracyjnych działań bojowych.
15.07
W Sielcach nad Oką odbyła się uroczysta przysięga 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
16.07
Na cmentarzu żydowskim w Częstochowie Niemcy rozstrzelali około 400 Żydów z fabryki „Hasag”.
16.07
Zbrodnia wołyńska: oddziały UPA we wsi i w majątku Pułhany (pow. Horochów) zamordowały około 120 Polaków, a w Kupowalcach (pow. Horochów) około 150 oraz co najmniej 155, być może nawet 600 Polaków, którzy na własną rękę opuścili Hutę Stepańską (pow. Kostopol), ośrodek polskiej samoobrony.
16.07
W Newark odbył się pogrzeb gen. Władysława Sikorskiego.
17.07
Gen. Tadeusz Komorowski „Bór” objął funkcję Komendanta Głównego Armii Krajowej.
17.07
Niemcy dokonali pacyfikacji wsi Krasowo-Częstki niedaleko Wysokiego Mazowieckiego, mordując około 260 osób, w tym 189 kobiet i dzieci.
18.07
Na stacji kolejowej w Józefowie pod Warszawą żołnierze Kedywu z Oddziału „Osjan” wykonali wyrok śmierci na volksdeutschu Erneście Sommerze, który podczas akcji pod Arsenałem zatrzymał w bramie kamienicy przy ul. Długiej i wydał Niemcom biorącego w niej udział kaprala Huberta Lenka ps. Hubert.
19.07
W KL Auschwitz w odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną Niemcy powiesili 12 Polaków.
21.07
Rozkaz Naczelnego Wodza o utworzeniu z Armii Polskiej na Wschodzie 2. Korpusu Polskiego; dowództwo Korpusu objął gen. Władysław Anders.
21.07
W Borzechowie urodził się Krzysztof Jasiński, aktor, reżyser teatralny; od 1966 r. dyrektor naczelny i artystyczny Teatru STU w Krakowie.
24.07
Załoga niszczyciela ORP Orkan uratowała 37 rozbitków z zatopionego niemieckiego okrętu podwodnego U-459 i brytyjskiego lotnika z samolotu rozbitego podczas ataku na u-boota.
31.07
W Małej Wsi koło Grójca zmarł książę Zdzisław Lubomirski, prezydent Warszawy (1916–1917), członek Rady Regencyjnej (1917–1918); w latach 1928–1935 senator z listy Bezpartyjnego Bloku Wspierania Rządu (BBWR), od 1935 do 1938 r. zasiadał w Senacie z nominacji Prezydenta RP; prezes Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich (1931–1935).
1.08
Na rozpoczęcie przez Niemców ostatecznej akcji likwidacyjnej gett w Będzinie i Sosnowcu żydowscy bojownicy odpowiedzieli zbrojnym oporem. Wydarzenie to jest znane jako powstanie będzińsko-sosnowieckie.
2.08
W niemieckim obozie zagłady w Treblince wybuchł bunt więźniów.
5.08
Oddział AK przeprowadził udaną akcję uwolnienia z niemieckiego więzienia w Jaśle około 180 osób.
9.08
W okolicy wsi Borów w powiecie kraśnickim oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem cichociemnego Leonarda Zub-Zdanowicza w ramach zwalczania organizacji komunistycznych wykonał wyrok na 26–28 partyzantów grupy Gwardii Ludowej.
11.08
W Biłgoraju urodził się Stefan Szmidt, aktor.
12.08
W Warszawie specjalny oddział „Osa-Kosa” Kedywu KG AK zaatakował przy pl. Zamkowym transport pieniędzy wywożonych z Banku Emisyjnego; w wyniku przeprowadzonej akcji zdobyto około 106 milionów złotych oraz nieznaną ilość marek niemieckich.
16.08
Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Białymstoku; wybuch żydowskiego powstania w getcie, pod wodzą Mordechaja Tenenbauma-Tamaroffa.
18.08
(lub w 1946 r.) W Bytomiu urodziła się Karin Stanek, piosenkarka, wokalistka zespołu Czerwono-Czarni.
19.08
Na polecenie szefa sądeckiego gestapo Heinricha Hamanna Niemcy przeprowadzili w Mszanie Dolnej egzekucję 881 Żydów.
20.08
Podczas ataku na niemiecką strażnicę graniczną we wsi Sieczychy koło Wyszkowa poległ Tadeusz Zawadzki „Zośka” – harcmistrz, podporucznik Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”.
20.08
W czasie powstania w białostockim getcie zginął jego przywódca Mordechaj Tenenbaum-Tamaroff.
23.08
Klęska wojsk niemieckich w bitwie na Łuku Kurskim, największym starciu wojsk pancernych w historii; Armia Czerwona wkroczyła do Charkowa.
26.08
W Zgłobniu niedaleko Rzeszowa urodził się Tadeusz Nalepa, gitarzysta i wokalista, legenda polskiego bluesa.
26.08
Oddział partyzancki Okręgu Wileńskiego AK ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica" został podstępnie rozbity nad jez. Narocz przez partyzantkę sowiecką; Sowieci rozstrzelali „Kmicica”, 56 partyzantów oraz 20 członków konspiracji terenowej.
26.08
Pod Ożarowem w zasadzce zorganizowanej przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem plut. Tomasza Wójcika ps. Tarzan zginął gen. Kurt Renner.
29.08
Zbrodnia Wołyńska: 29 lub 30 sierpnia oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) zamordowały w Budach Ossowskich na Wołyniu około 270 Polaków.
30.08
W koloniach Nowy i Stary Gaj na Wołyniu oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) zamordowały około 600 Polaków.
30.08
W Woli Ostrowieckiej na Wołyniu oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii zamordowały około 600 Polaków, wśród nich 150–200 kobiet i dzieci; do masakry Polaków dokonanej przez UPA doszło również w miejscowościach sąsiadujących z Wolą Ostrowiecką, m.in. w Ostrówkach – około 500 zabitych, Kątach – około 200 zabitych i Jankowcach – ponad 80 zabitych.
2.09
W Warszawie zastrzelony został przez gestapo Jan Krasicki „Kazik”, działacz komunistyczny, w czasie wojny funkcjonariusz Komsomołu we Lwowie, członek Polskiej Partii Robotniczej i Gwardii Ludowej, przewodniczący Związku Walki Młodych.
3.09
Wojska alianckie wylądowały na południu Włoch; rząd włoski premiera Pietro Badoglio podpisał zawieszenie broni z aliantami.
7.09
W Warszawie oddział dyspozycyjny „Agat” Kedywu Komendy Głównej AK dokonał udanego zamachu na zastępcę komendanta więzienia na Pawiaku SS-Oberscharfuehrera Franza Buerkla.
9.09
Utworzenie przez Niemców na terenie KL Birkenau tak zwanego obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta w Terezinie koło Pragi (Protektorat Czech i Moraw).
11.09
Likwidacja getta w Przemyślu; żyjących tam Żydów wysłano do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.
12.09
Niemieccy spadochroniarze uwolnili przetrzymywanego w Abruzzach Benito Mussoliniego, włoskiego dyktatora, odsuniętego od władzy po wylądowaniu wojsk alianckich na Sycylii i aresztowanego na rozkaz króla Wiktora Emanuela III.
19.09
W Ak-Bułak na terenie Kazachstanu urodził się Janusz Kondratiuk, reżyser, autor m.in. filmu „Dziewczyny do wzięcia”.
19.09
W nocy z 19 na 20 września z oflagu w Doessel koło Warburga, podziemnym tunelem, uciekło 47 polskich żołnierzy; 37 z nich zostało przez Niemców schwytanych i zamordowanych.
23.09
Niemcy zakończyli ostatni etap likwidacji getta w Wilnie, Żydzi deportowani zostali do obozów zagłady w Sobiborze i na Majdanku oraz do obozów pracy na terenie Łotwy i Estonii.
24.09
Żołnierze AK uwolnili z niemieckiego więzienia w Biłgoraju około 100 osób.
25.09
Franz Kutschera objął funkcję dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa.
29.09
W Popowie (powiat Lipno) urodził się Lech Wałęsa, członek Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”; prezydent RP w latach 1990–1995. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1983 r.
29.09
II wojna światowa: Marszałek Pietro Badoglio podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk włoskich.
1.10
Oddział dywersji bojowej AK „Agat” dokonał w Warszawie udanego zamachu na Ernsta Weffelsa, znanego z okrucieństwa kierownika zmiany oddziału kobiecego na Pawiaku.
1.10
II wojna światowa: Wojska amerykańskie wkroczyły do Neapolu.
5.10
W Dzielnicy Policyjnej w Warszawie miał miejsce nieudany zamach żołnierzy oddziału „Agat” AK na konfidenta i funkcjonariusza gestapo folksdojcza Alfreda Milkego. W wymianie ognia zastrzelony został SS-Obersturmführer Joseph Lechner, szef referatu w urzędzie komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski.
6.10
W Rogowie w powiecie Radomsko urodziła się Elżbieta Starostecka, aktorka.
7.10
W sowieckim łagrze w Kotłasie, w obwodzie archangielskim, 900 km na północny wschód od Moskwy, z głodu i wycieńczenia zmarł Eugeniusz Bodo, aktor, piosenkarz, reżyser, scenarzysta, producent filmowy.
8.10
W Krakowie urodził się Bronisław Cieślak, dziennikarz, aktor, odtwórca roli oficera MO Sławomira Borewicza w serialu telewizyjnym „07 zgłoś się”; w latach 1997–2005 poseł na Sejm z ramienia SLD.
8.10
W Warszawie w kawiarni „Za kotarą” w akcji oddziału Armii Krajowej 993/W zginęli konfidenci gestapo Józef Staszauer i Jerzy Konarzewski oraz kilku volksdeutschów i Niemców powiązanych z konfidentami. Dokładna liczba ofiar jest nieznana; zginęły również przypadkowe osoby, wśród nich Maria Malanowicz-Niedzielska – aktorka pracująca tam jako kelnerka.
8.10
Na północnym Atlantyku zatonął trafiony niemiecką torpedą niszczyciel ORP „Orkan”; zginęło co najmniej 178 członków jego załogi, wśród nich dowódca okrętu kmdr por. Stanisław Hryniewiecki.
11.10
W KL Auschwitz Niemcy dokonali egzekucji 54 więźniów; w grupie rozstrzelanych byli Polacy, wybitni wojskowi, działacze społeczni i polityczni, wśród nich ppłk Juliusz Gilewicz, mjr Kazimierz Gilewicz, mjr Zygmunt Bończa-Bohdanowski, ppłk lotnictwa Teofil Dziama, Jan Mosdorf, kpt. Tadeusz Paolone-Lisowski i ppłk Kazimierz Stamirowski.
12.10
1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki rozpoczęła bój pod Lenino. W walkach zginęło ponad pół tysiąca żołnierzy polskich, a prawie 1800 odniosło rany, co stanowiło ok. 20 proc. stanu osobowego formacji.
14.10
W niemieckim obozie zagłady w Sobiborze wybuchł bunt więźniów.
19.10
W Moskwie rozpoczęła się konferencja ministrów spraw zagranicznych Związku Sowieckiego, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
22.10
W Straconce koło Bielska-Białej urodziła się Urszula Dudziak, wokalistka jazzowa.
23.10
Na terenie ruin warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali około 300 mężczyzn przywiezionych z więzienia na Pawiaku.
25.10
W Sieradzu urodził się Zbigniew Lew-Starowicz, psychiatra, seksuolog.
3.11
W ramach tzw. akcji „Erntefest” („Dożynki”) Niemcy zamordowali około 42 tys. Żydów z dystryktu lubelskiego; ponad 18 tys. z nich zginęło w obozie koncentracyjnym na Majdanku.
7.11
W Jastrzębiu Zdroju urodził się Krystian Lupa, reżyser teatralny, scenograf, grafik, autor teatralnych scenariuszy i adaptacji, tłumacz oraz pedagog.
9.11
W Waszyngtonie powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA).
12.11
W Warszawie Niemcy rozstrzelali około 300 więźniów z Pawiaka; wśród nich Andrzeja Trzebińskiego, poetę, dramaturga, publicystę, naczelnego redaktora konspiracyjnego miesięcznika „Sztuka i Naród”.
13.11
W Łodzi urodził się Włodzimierz Korcz, pianista, kompozytor, aranżer.
14.11
W Warszawie gestapo aresztowało członków KC PPR: Pawła Findera (I sekretarz) i Małgorzatę Fornalską.
19.11
W czasie przeprowadzanej przez Niemców likwidacji obozu koncentracyjnego przy ul. Janowskiej na przedmieściach Lwowa wybuchł bunt więźniów z Sonderkommando; liczba żydowskich ofiar utworzonego w 1941 r. obozu janowskiego szacowana jest na około 200 tys. osób, zmarłych z głodu, chorób, wycieńczenia, zamordowanych na tzw. lwowskich Piaskach oraz w obozie zagłady w Bełżcu.
20.11
W Krakowie urodził się Marek Tomaszewski, pianista, wspólnie z Wacławem Kisielewskim stworzył słynny duet fortepianowy „Marek i Wacek”.
20.11
Rozkaz dowódcy Armii Krajowej gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” do komendantów okręgów o akcji „Burza”.
20.11
Urodziła się Marianna Wróblewska, wokalistka jazzowa.
22.11
W Kairze rozpoczęła się konferencja z udziałem Franklina D. Roosevelta, Winstona Churchilla i Czang Kaj-szeka.
23.11
Władysław Gomułka wybrany został sekretarzem Komitetu Centralnego PPR.
26.11
W Kairze zakończyła się konferencja Wielkiej Trójki z udziałem Franklina D. Roosevelta, Winstona Churchilla i Czang Kaj-szeka.
28.11
W Teheranie rozpoczęła się konferencja „Wielkiej Trójki”, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin.
1.12
W Teheranie zakończyła się konferencja „Wielkiej Trójki”, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin. Podczas rozmów ustalono, że wschodnią granicą Polski będzie linia Curzona, natomiast zachodnią linia Odry i Nysy; Polska miała też uzyskać część Prus Wschodnich: Warmię i Mazury.
3.12
W Warszawie rozstrzelany został przez Niemców Stefan Bryła, inżynier, pionier spawalnictwa w budownictwie; autor m.in. konstrukcji pierwszego na świecie mostu drogowego spawanego na rzece Słudwi koło Łowicza oraz wieżowca Prudential w Warszawie.
8.12
W Warszawie gestapo aresztowało w wyniku denuncjacji 19 członków Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczego) Komendy Głównej AK. Do równoczesnych aresztowań doszło w Podkowie Leśnej, także na skutek działań agentów gestapo. Wśród zatrzymanych był ppłk dypl. Marian Drobik „Dzięcioł”, szef Oddziału II KG AK.
8.12
W Berlinie w więzieniu Moabit zmarł Piotr Drzewiecki, inżynier, działacz gospodarczy, burmistrz Warszawy w latach 1916–1917 i pierwszy prezydent stolicy w niepodległej Polsce (1918–1921).
10.12
W Moskwie zmarł Alfred Lampe, działacz komunistyczny, członek KC KPP; współorganizator Związku Patriotów Polskich w Związku Sowieckim oraz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki.
13.12
W Warszawie żołnierze oddziału dyspozycyjnego „Agat” Komendy Głównej AK pod dowództwem Kazimierza Kardasia „Orkana” przeprowadzili udany zamach na Emila Brauna, kierownika niemieckiego Urzędu Kwaterunkowego, współorganizatora ulicznych łapanek w Warszawie i inicjatora tajnego planu masowego wysiedlania ludności z miasta.
24.12
W Warszawie zmarł Stanisław Karpiński, ekonomista i polityk, minister skarbu w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego, dyrektor Banku Polskiego.
24.12
W Pruszkowie zmarł Michał Znicz, aktor, reżyser, wystąpił m.in. w filmach „Pani minister tańczy”, „Kłamstwo Krystyny” i „Żołnierz królowej Madagaskaru”; w czasie II wojny światowej przebywał przez pewien czas w warszawskim getcie.
25.12
Ponad 40 Polaków zostało zamordowanych przez oddział UPA w Janówce na Wołyniu.
31.12
W Warszawie w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia działacze komunistyczni powołali Krajową Radę Narodową, jej przewodniczącym został Bolesław Bierut.

XXI wiek

XX wiek

XIX wiek

Epoka nowożytna

Średniowiecze

O PORTALU

Na skróty

Kategorie tematyczne

Polska w XX wieku

Kalendarz dat

1943