Kalendarz dat

1918

• 

  2.01

  W Zakopanem urodził się Adam Bahdaj, prozaik, tłumacz, autor popularnych utworów dla młodzieży; w czasie II wojny światowej był kurierem tatrzańskim.

• 

  8.01

  Prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson w orędziu do Kongresu przedstawił program pokojowy, znany jako 14 punktów Wilsona. 13. punkt dotyczył kwestii powstania niepodległej Polski.

• 

  15.01

  We Lwowie zmarł Wojciech Kętrzyński, (właśc. Adalbert von Winkler), działacz polskiego ruchu narodowego na Mazurach, historyk, mediewista, w latach 1876–1918 dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Na jego cześć w 1946 roku miasto Rastembork otrzymało nazwę „Kętrzyn”.

• 

  17.01

  W Zakopanem urodziła się Helena Marusarzówna, narciarka, wielokrotna mistrzyni Polski; w czasie II wojny światowej działała w konspiracji niepodległościowej, pełniąc funkcję kuriera tatrzańskiego; rozstrzelana przez Niemców w 1941 r. w Tarnowie.

• 

  19.01

  W Krakowie urodził się Tadeusz Góra, pilot, instruktor, trener; jako pierwszy otrzymał najwyższe odznaczenie szybowcowe – Medal Lilienthala (1938); w czasie II wojny światowej pilot dywizjonów myśliwskich PSZ w Wielkiej Brytanii.

• 27.01

  W Warszawie założone zostało Polskie Towarzystwo Geograficzne.

• 

  29.01

  W Warszawie zmarł Jan August Kisielewski, dramatopisarz, eseista, krytyk teatralny, współtwórca kabaretu Zielony Balonik.

• 

  1.02

  W Łubiankach Wyższych koło Zbaraża urodził się Ignacy Tokarczuk, arcybiskup metropolita przemyski; w czasach PRL wspierał działania opozycji antykomunistycznej, m.in. KOR, ROPCiO, a następnie Solidarności; szykanowany przez Służbę Bezpieczeństwa.

• 

  4.02

  Rada Regencyjna powołała Radę Stanu Królestwa Polskiego.

• 

  9.02

  Państwa centralne podpisały w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z Ukraińską Republiką Ludową. Na jego mocy do powstałego państwa ukraińskiego przyłączono Chełmszczyznę i Podlasie.

• 

  10.02

  W Warszawie zmarł Józef Wolff, wydawca, dziennikarz, redaktor naczelny „Tygodnika Ilustrowanego”.

• 11.02

  W proteście przeciwko niekorzystnym dla Polski postanowieniami traktatu pokojowego państw centralnych z Ukrainą do dymisji podał się rząd Jana Kucharzewskiego. Rada Regencyjna dymisję przyjęła 27 lutego 1918 r.

• 

  12.02

  W proteście przeciwko niekorzystnym dla Polski postanowieniom traktatu pokojowego państw centralnych z Ukrainą do dymisji podał się rząd Jana Kucharzewskiego.

• 

  12.02

  W Warszawie urodziła się Marta Mirska, piosenkarka, pierwsza wykonawczyni przeboju „Pierwszy siwy włos”.

• 

  15.02

  Bunt II Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Hallera wywołany postanowieniami traktatu brzeskiego; przejście frontu pod Rarańczą.

• 

  16.02

  W warszawskim teatrze „Sfinks” zadebiutował Michał Znicz; aktor teatralny i filmowy, reżyser; zagrał m.in. w „Pieśniarzu Warszawy”.

• 16.02

  W Wilnie Rada Litewska ogłosiła niepodległość Litwy.

• 

  21.02

  W Krakowie zmarł Juliusz Leo, prawnik, poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego i austriackiej Rady Państwa; prezydent Krakowa (1904–1918), twórca tzw. Wielkiego Krakowa; pierwszy prezes Naczelnego Komitetu Narodowego (1914).

• 

  27.02

  W Morsańsku w obwodzie tambowskim urodziła się Zofia Jamry, aktorka.

• 

  27.02

  Decyzją Rady Regencyjnej Antoni Ponikowski został pełniącym obowiązki premiera Królestwa Polskiego (Rady Kierowników Ministerstw).

• 

  3.03

  W Brześciu Litewskim zawarty został traktat między bolszewicką Rosją a Niemcami, Austro-Węgrami, Turcją i Bułgarią. Oznaczał on wycofanie się Rosji z I wojny światowej.

• 8.03

  W Warszawie zmarł Tadeusz Korzon, historyk; przedstawiciel tzw. warszawskiej szkoły historycznej.

• 

  10.03

  W Krakowie urodził się Zygmunt Michałowski, dziennikarz, publicysta, dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1976–1982.

• 

  17.03

  W Kozicach Górnych na Lubelszczyźnie urodził się Józef Franczak, „Lalek”, żołnierz ZWZ-AK, WiN, ostatni partyzant podziemia niepodległościowego; zginął od kul ZOMO w 1963 r.

• 

  18.03

  W Warszawie zmarł prof. Tadeusz Korzon, przedstawiciel warszawskiej szkoły historycznej.

• 24.03

  W Krakowie urodził się Jacek Stwora, dziennikarz, pisarz, reporter, żołnierz kampanii wrześniowej 1939 roku i francuskiej w roku 1940; autor książek „Dzielnica szwarckopów”, „Co jest za tym murem?”, „Kataryniarz i złoty tron”.

• 24.03

  W Paryżu zmarł Władysław Ślewiński, malarz okresu Młodej Polski.

• 

  26.03

  Józef Haller został dowódcą II Korpusu Polskiego, powstałego z połączenia II Brygady Legionów I II Korpusu Strzelców Polskich.

• 28.03

  W Warszawie zmarł Bronisław Chlebowski, historyk literatury, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; współzałożyciel i prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

• 4.04

  Rada Regencyjna powołała rząd Jana Kantego Steczkowskiego.

• 

  8.04

  W Krakowie zmarł Lucjan Rydel, poeta, dramatopisarz, tłumacz, czołowy przedstawiciel literackiego nurtu Młodej Polski, autor jasełek „Betlejem polskie”, baśni „Zaczarowane koło” i trylogii scenicznej „Zygmunt August”.

• 21.04

  I wojna światowa: we Francji w okolicach Morlancourt zestrzelony został Manfred von Richthofen; urodzony w Borku (obecnie część Wrocławia) niemiecki as myśliwski, nazywany Czerwonym Baronem.

• 

  24.04

  Pod Villers-Bretonneux nad Sommą doszło do pierwszej w historii bitwy, w której obie strony – Niemcy i Brytyjczycy – użyły czołgów.

• 

  6.05

  W Małkowie koło Chełma urodził się Stanisław Grzesiuk, pisarz, pieśniarz, „bard z Czerniakowa”; w czasie II wojny światowej więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen.

• 

  11.05

  I wojna światowa: pod Kaniowem wojska niemieckie rozbiły i zmusiły do kapitulacji II Korpus Polski dowodzony przez gen. Józefa Hallera.

• 

  17.05

  W Paryżu zmarł Bronisław Piłsudski, brat Józefa Piłsudskiego, etnograf, lingwista, muzeolog; za udział w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III w 1887 r. skazany został na 15 lat zesłania i ciężkich prac na Sachalinie.

• 

  21.05

  W okolicach Mińska pod naciskiem Niemców rozformowany został I Korpus Polski dowodzony przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego.

• 

  30.05

  Powstał Związek Legionistów Polskich – organizacja kombatancka i niepodległościowa, skupiająca weteranów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego; pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły.

• 

  3.06

  W Wersalu pod Paryżem premierzy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch złożyli deklarację, że powstanie państwa polskiego jest warunkiem trwałego pokoju w Europie. Deklaracja przewidywała utworzenie „zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego z wolnym dostępem do morza”.

• 

  12.06

  W Warszawie zmarł Bolesław Leszczyński, jeden z najwybitniejszych aktorów polskich.

• 

  20.06

  W Łodzi urodzi się Robert Satanowski, dyrygent, dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego w Warszawie (1982–1991), wieloletni prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków; w czasie II wojny światowej dowodził oddziałem partyzanckim im. Tadeusza Kościuszki, a następnie zgrupowaniem partyzantki występującym pod nazwą „Jeszcze Polska nie zginęła”, podległym dowództwu sowieckiego Ukraińskiego Sztabu Partyzanckiego; zgrupowanie to stało się schronieniem dla Polaków, zagrożonych ludobójczym terrorem OUN–UPA.

• 

  21.06

  Na Zamku Królewskim w Warszawie odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Stanu.

• 

  21.06

  W Warszawie zmarł Edward Abramowski, socjolog, psycholog, działacz społeczny, teoretyk spółdzielczości; członek II Proletariatu, współzałożyciel PPS.

• 

  15.07

  W Rostowie urodziła się Lidia Zamkow, reżyserka teatralna, aktorka, pedagog; jako aktorka debiutowała w 1944 roku w Krakowie w sztuce „Freuda teoria snów” Antoniego Cwojdzińskiego, jej debiutem reżyserskim była „Omyłka” wg Bolesława Prusa zrealizowana w 1948 roku w Teatrze Powszechnym TUR.

• 

  17.07

  W Stanisławowie urodził się Zenon Wiktorczyk, aktor, dziennikarz i satyryk, żołnierz kampanii 1939 r. i Powstania Warszawskiego, założyciel Teatru Buffo, autor i konferansjer „Podwieczorku przy mikrofonie”, odtwórca roli Ministra w filmie „Miś”.

• 25.07

  Na wiecu w Zakopanem uchwalono przyłączenie Orawy i Spiszu do Polski.

• 

  27.07

  Episkopat Polski założył Katolicki Uniwersytet Lubelski.

• 

  6.08

  I wojna światowa: zwycięstwo wojsk ententy w II bitwie nad Marną, koniec ostatniej niemieckiej ofensywy.

• 

  8.08

  I wojna światowa: początek zwycięskiej ofensywy wojsk alianckich pod Amiens; gen. Erich Ludendorff zapisał w swoich pamiętnikach: „Dzień 8 sierpnia jest czarnym dniem armii niemieckiej. (…) Rozpoczęła się wielka ofensywa koalicji, końcowa ofensywa wojny światowej”.

• 

  21.08

  W Tworkowicach na Podlasiu urodził się Stanisław Karolkiewicz, ps. Szczęsny, od września 1939 r. działał w antysowieckiej partyzantce; w latach 1940–1941 więziony przez NKWD; żołnierz AK; w 1947 r. skazany przez władze komunistyczne na 13 lat więzienia; zwolniony w październiku 1955 r.; współzałożyciel Światowego Związku Żołnierzy AK, w latach 1995–2005 jego prezes.

• 

  23.08

  W Sanoku urodził się Zdzisław Peszkowski, harcmistrz, kapelan Rodzin Katyńskich; uczestnik kampanii 1939 r., więzień sowieckiego obozu jenieckiego w Kozielsku; po opuszczeniu ZSRS oficer 1. Pułku Ułanów Krechowieckich w 2. Korpusie Polskim dowodzonym przez gen. Władysława Andersa.

• 29.08

  Dekretem bolszewickiej Rady Komisarzy Ludowych formalnie anulowano akty rozbiorowe Rzeczypospolitej oraz przyznano Finlandii prawo do niepodległości.

• 1.09

  W Hamborn w Niemczech urodził się Tadeusz Gwiazdowski, aktor.

• 

  1.09

  W Warszawie założone zostało Gimnazjum im. Stefana Batorego.

• 

  24.09

  W Dzikowie pod Tarnobrzegiem urodził się Hieronim Dekutowski, „Zapora”, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemny, legendarny dowódca oddziałów partyzanckich AK i WiN; skazany przez władze komunistyczne na karę śmierci, stracony 7 marca 1949 r. w więzieniu MBP na warszawskim Mokotowie.

• 

  4.10

  Gen. Józef Haller został mianowany naczelnym wodzem Armii Polskiej we Francji.

• 5.10

  W okolicach Vouziers w Ardenach zginął w walce powietrznej Roland Garros, francuski pilot, jeden z pionierów lotnictwa; w 1913 r. jako pierwszy przeleciał nad Morzem Śródziemnym. 

• 

  7.10

  Rada Regencyjna ogłosiła odezwę „Do Narodu Polskiego”, w której proklamowała niepodległość Polski.

• 

  12.10

  Rada Regencyjna Królestwa Polskiego wprowadziła nową rotę przysięgi i przejęła władzę nad Polską Siłą Zbrojną.

• 13.10

  Powstała Rzeczpospolita Zakopiańska, przejściowy twór państwowy istniejący przez 35 dni, od 13 października do 16 listopada 1918, na terenie Zakopanego i okolic. 7 października 1918 Rada Regencyjna w Warszawie proklamowała utworzenie niepodległego państwa polskiego. Jednak to Zakopane okazało się pierwszym miejscem na ziemiach polskich, gdzie ludność zdecydowała się otwarcie wypowiedzieć posłuszeństwo władzom zaborczym.

• 19.10

  We Lwowie Ukraińska Rada Narodowa proklamowała powstanie niezależnego państwa ukraińskiego.

• 

  19.10

  Rada Regencyjna przejęła od niemieckich władz zwierzchnictwo nad wojskami polskimi stacjonującymi na terenach niemieckiej okupacji.

• 

  19.10

  Powołano Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego, na czele której stanęli ksiądz Józef Londzin, Jan Michejda i Tadeusz Reger.

• 

  20.10

  Rada Miejska Lwowa przyjęła uchwałę o przyłączeniu miasta do odradzającej się Polski.

• 23.10

  Rada Regencyjna Królestwa Polskiego powołała Józefa Świeżyńskiego na urząd Prezydenta Ministrów.

• 

  25.10

  Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ustanowiła urząd Szefa Sztabu Wojsk Polskich.

• 

  25.10

  Wojciech Korfanty, działacz polski na Śląsku, wygłosił ostatnie przemówienie na forum parlamentu Rzeszy. Zażądał zjednoczenia wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego z resztą odradzającego się państwa i dostępu Polski do morza.

• 27.10

  W Cieszynie odbył się wiec mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, podczas którego zadeklarowano przynależność tego obszaru do Polski.

• 

  28.10

  W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna. W jej skład weszli m.in. Wincenty Witos (szef Komisji), Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski.

• 

  28.10

  Rada Regencyjna powołała gen. Tadeusza Jordan Rozwadowskiego na urząd szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

• 28.10

  Rada Narodowa Czechosłowacji wydała pierwszą ustawę państwa czechosłowackiego. Dokument stwierdzał, że „samodzielne państwo czechosłowackie weszło w życie”.

• 

  29.10

  W Warszawie urodził się Paweł Hertz, poeta, tłumacz, pisarz, eseista, edytor. Zadebiutował w kręgu Skamandra w 1934 roku w „Wiadomościach Literackich”, autor szkiców: „Domena polska”, „Ład i nieład”, „Świat i dom”, felietonów literackich „Notatnik obserwatora”, „Dziennik lektury”, oraz powieści biograficznej „Portret Słowackiego”.

• 

  30.10

  Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie przejęła władzę nad Zachodnią Małopolską.

• 

  31.10

  Początek walk ukraińsko-polskich we Lwowie; w obronie miasta bohaterską kartę zapisała ochotnicza młodzież gimnazjalna – „Orlęta Lwowskie”.

• 

  31.10

  Polska Komisja Likwidacyjna przejęła władzę w Krakowie.

• 

  31.10

  W Krakowie i we Lwowie grupa dziennikarzy przejęła oddziały Wiedeńskiego Biura Korespondencyjnego (agencji austriackiej), tworząc zalążek Polskiej Agencji Telegraficznej (PAT).

• 1.11

  Urodził się Tadeusz Brzozowski, malarz, rysownik, scenograf, pedagog, zajmował się również malarstwem ściennym, witrażem i projektowaniem tkanin.

• 1.11

  W dniach 1–3 listopada odbył się w Warszawie I Zjazd Eugeniczny.

• 

  1.11

  W Lublinie rozpoczął się zjazd organizacji skautowych, w czasie którego utworzono Związek Harcerstwa Polskiego.

• 4.11

  Rada Regencyjna powołała prowizorium rządowe Władysława Wróblewskiego, ostatni gabinet rządowy Królestwa Polskiego przed przejęciem władzy przez Józefa Piłsudskiego.

• 

  6.11

  W nocy z 6 na 7 listopada w Lublinie utworzono Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.

• 

  8.11

  Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski zostali zwolnieni z niemieckiego więzienia w Twierdzy w Magdeburgu.

• 

  9.11

  W Paryżu zmarł Guillaume Apollinaire, poeta, prozaik, polskiego pochodzenia.

• 

  9.11

  W Berlinie wybuchła rewolucja; cesarz Wilhelm II abdykował.

• 

  10.11

  Powrót do Warszawy Józefa Piłsudskiego z więzienia w Magdeburgu. Początek rozbrajania żołnierzy niemieckich na ulicach Warszawy.

• 

  11.11

  Rada Regencyjna przekazała naczelne dowództwo wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu; w 1937 r. Sejm RP ustanowił w dniu 11 listopada państwowe obchody Święta Niepodległości.

• 11.11

  Cesarz Karol I Habsburg zrzekł się praw monarszych w Austrii.

• 

  11.11

  W Rethondes koło Compiegne podpisano zawieszenie broni pomiędzy aliantami a Niemcami, kończące I wojnę światową.

• 

  12.11

  Oddziały polskie pod dowództwem mjr. Juliana Stachiewicza wyzwoliły Przemyśl po walce z oddziałami ukraińskimi.

• 

  14.11

  Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu pełnię władzy państwowej.

• 

  15.11

  Papież Benedykt XV skierował orędzie do Polaków z okazji odzyskania przez nich niepodległości.

• 16.11

  Urodził się Antoni Kępiński, psychiatra, profesor Akademii Medycznej w Krakowie, twórca teorii metabolizmu informacyjnego.

• 

  16.11

  Proklamowano Republikę Węgierską.

• 

  16.11

  Telegram Józefa Piłsudskiego, adresowany do przywódców państw, notyfikujący powstanie niepodległego państwa polskiego.

• 

  18.11

  Powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego, pierwszy rząd niepodległej Polski.

• 18.11

  Łotwa ogłosiła niepodległość.

• 

  20.11

  Do Lwowa w czasie walk polsko-ukraińskich dotarła odsiecz wojsk polskich pod dowództwem ppłk. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego.

• 

  21.11

  W czasie walk z Ukraińcami poległ 14-letni Jurek Bitschan, jeden z najmłodszych obrońców Lwowa.

• 

  22.11

  Józef Piłsudski zatwierdził „Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej”; na mocy dekretu, będącego swego rodzaju ustawą zasadniczą, Piłsudski obejmował jako Tymczasowy Naczelnik Państwa „Najwyższą Władzę Republiki Polskiej” i miał ją sprawować do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego.

• 

  22.11

  W wyniku ofensywy wojsk polskich oddziały ukraińskie zostały zmuszone do wycofania się ze Lwowa; w mieście doszło do pogromu ludności żydowskiej.

• 23.11

  W Radomiu urodził się Kazimierz Winkler, poeta, autor tekstów popularnych piosenek, m.in. „Gdy mi ciebie zabraknie” i „Pierwszy siwy włos”.

• 

  26.11

  W Przemyślanach pod Lwowem urodził się Leopold Kozłowski, pianista, kompozytor, dyrygent, nazywany ostatnim klezmerem Galicji.

• 

  28.11

  Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Polską Marynarkę Wojenną.

• 

  28.11

  Józef Piłsudski, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, wydał dekrety o ordynacji wyborczej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego.

• 

  29.11

  W Warszawie przy Nowym Świecie otwarto kawiarnię artystyczną „Pod Picadorem”; jej założycielami byli poeci należący później do grupy literackiej Skamander: Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński.

• 

  1.12

  Rozkaz Sztabu Generalnego WP wprowadzający biało-czerwoną szachownicę jako oficjalne oznakowanie polskich samolotów wojskowych.

• 

  3.12

  W Poznaniu rozpoczął obrady Polski Sejm Dzielnicowy.

• 

  5.12

  Polska Agencja Telegraficzna została podporządkowana Prezydium Rady Ministrów jako „urzędowa agencja prasowo-informacyjna” Rzeczypospolitej Polskiej.

• 

  7.12

  Rozkaz Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego w sprawie jednolitości armii.

• 

  8.12

  Inauguracja pierwszego roku akademickiego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

• 

  11.12

  W Lublinie urodził się Zygmunt Kałużyński, publicysta, krytyk filmowy, popularyzator historii kina, przez wiele lat związany z tygodnikiem „Polityka”.

• 

  11.12

  W Kisłowodzku w Kraju Stawropolskim urodził się Aleksander Sołżenicyn, rosyjski pisarz, więzień stalinowski, autor „Archipelagu Gułag”, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1970 r.

• 15.12

  Z powodu rosnącej temperatury sporu polsko-niemieckiego w Wielkopolsce rząd RP zerwał stosunki dyplomatyczne z Niemcami.

• 16.12

  W Warszawie w czasie zjazdu zjednoczeniowego PPS-Lewicy i SDKPiL utworzono Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.

• 

  23.12

  Z połączenia jednostek rzecznych pozostałych po zaborcach powstała nowa formacja polskiej Marynarki Wojennej – Flotylla Wiślana.

• 

  26.12

  W Poznaniu odbyła się wielka demonstracja patriotyczna zorganizowana przez Polaków na cześć przybyłego do miasta Ignacego Paderewskiego.

• 

  27.12

  Wybuchło Powstanie Wielkopolskie, które miało na celu wyparcie Niemców z Wielkopolski i przyłączenie jej do odradzającej się Rzeczypospolitej; impulsem do wybuchu walk stał się przyjazd do Poznania Ignacego Jana Paderewskiego, którego powitanie przerodziło się w manifestację patriotyczną; powstanie zakończyło się zwycięstwem Polaków.

• 

  28.12

  Powstańcy wielkopolscy zdobyli poznańską Cytadelę, wyzwolili Gniezno, Szamotuły i Wrześnię.