Kalendarz historyczny
4 października
-
Gen. Tadeusz Komorowski „Bór”, przed pójściem do niemieckiej niewoli, poinformował drogą radiową Okręgi AK o mianowaniu gen. Leopolda Okulickiego swoim następcą na stanowisku Komendanta Głównego AK.
-
We Lwowie urodził się Józef Szaniawski, politolog, sowietolog, publicysta, dziennikarz; w latach 1970–1985 redaktor PAP; od 1973 r. współpracował z Radiem Wolna Europa; aresztowany za działalność niepodległościową w 1985 r. i skazany przez sąd wojskowy na 10 lat więzienia; uniewinniony przez Sąd Najwyższy, wyszedł na wolność w grudniu 1989 r.; zginął w Tatrach w 2012 r.
-
W Krakowie zmarł prof. Bronisław Chromy, rzeźbiarz, medalier i malarz, autor pomników i rzeźb plenerowych w miastach całej Polski, współzałożyciel Piwnicy pod Baranami.
-
Saul Perlmutter, Brian P. Schmidt i Adam G. Riess otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za odkrycie, że Wszechświat rozszerza się coraz szybciej.
-
Premiera filmu „Zemsta” w reżyserii Andrzeja Wajdy.
-
W Warszawie rozpoczął się XIV Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina.
-
Zmarł Jerzy Broszkiewiecz, polski prozaik, dramatopisarz, eseista i publicysta oraz autor fantastyki naukowej.
-
W Warszawie zmarł Edmund Osmańczyk, dziennikarz, publicysta, politolog; w latach 30. redaktor pisma „Młody Polak w Niemczech”; do 1939 r. kierował Centralą Prasową Związku Polaków w Niemczech; w czasie wojny w konspiracyjnym radiu; podczas Powstania Warszawskiego nadawał audycje „Dzień walki”; jako korespondent relacjonował konferencję w Poczdamie i Proces Norymberski; poseł na Sejm PRL; senator I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego.
-
Izba Wojskowa Sądu Najwyższego skazała zaocznie na karę śmierci byłego ambasadora PRL w Waszyngtonie Romualda Spasowskiego, który po ogłoszeniu stanu wojennego porzucił placówkę i poprosił o azyl polityczny w USA.
-
W Łodzi zmarła Jadwiga Andrzejewska, aktorka, w okresie międzywojenny wystąpiła m.in. w filmach „Dziewczęta z Nowolipek” i „Strachy”.
-
Zmarł Stanisław Wocjan, polski artysta malarz, przedstawiciel nurtu klasycznego realizmu, uczeń Mariana Wawrzenieckiego.
-
W Los Angeles zmarła Janis Joplin, amerykańska wokalistka rockowa, bluesowa i soulowa, kompozytorka.
-
W Bernie zmarł Jerzy Stempowski, eseista, krytyk literacki, epistolograf, publicysta.
-
W Warszawie zmarł Jan Kurnakowicz, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Narodowym w Warszawie, znany z ról w filmach „Zakazane piosenki” i „Miasto nieujarzmione”.
-
W Warszawie zmarł Janusz Franciszek Radziwiłł, ziemianin, ordynat ołycki, właściciel Nieborowa; polityk konserwatywny, działacz gospodarczy; poseł na Sejm (1928–1935), senator (1935–1938); aresztowany we wrześniu 1939 r. przez władze sowieckie i uwięziony na Łubiance – zwolniony w grudniu 1939 r.; w okresie niemieckiej okupacji przebywał w Warszawie; w 1945 r. ponownie aresztowany przez NKWD i wywieziony do obozu w Krasnogorsku; w 1947 r. powrócił do Polski.
-
Premiera filmu „Marysia i Napoleon” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.
-
Paweł VI jako pierwszy papież wygłosił przemówienie w nowojorskiej siedzibie ONZ.
-
W Londynie zmarł Zygmunt Nowakowski, pisarz, dziennikarz.
-
W Warszawie zmarł Mieczysław Orłowicz, krajoznawca, współorganizator Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
-
Związek Sowiecki wystrzelił pierwszego sztucznego satelitę Ziemi – „Sputnik 1”.
-
W Moskwie rozpoczął się XIX Zjazd Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), na którym m.in. zmieniona została nazwa partii na Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR).
-
W Strzegomiu urodził się Stanisław Nicieja, historyk, profesor Uniwersytetu Opolskiego, w latach 1996–2002 jego rektor; kronikarz i znawca Kresów.
-
Rada Ministrów podjęła uchwałę o żałobie narodowej w związku z kapitulacją Warszawy.
-
Premiera filmu „Wierna rzeka” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.
-
W Bestwince koło Bielska-Białej urodził się Zbigniew Pietrzykowski, pięściarz, trzykrotny medalista olimpijski: srebrny z Rzymu (1960) oraz brązowy z Melbourne (1956) i Tokio (1964); czterokrotny mistrz Europy.
-
We Lwowie urodził się Adam Hollanek, poeta, pisarz, założyciel i długoletni redaktor naczelny miesięcznika popularno-naukowego „Fantastyka”.
-
Brytyjski archeolog Howard Carter odkrył w Dolinie Królów grobowiec egipskiego władcy Tutanchamona.
-
Gen. Józef Haller został mianowany naczelnym wodzem Armii Polskiej we Francji.
-
W Ried im Innkreis w Austrii urodził się Ernst Kaltenbrunner, nazistowski zbrodniarz, szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA); skazany przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze na karę śmierci i stracony.
-
Urodził się malarz Józef Jarema, brat Marii Jaremy (Jaremianki).
-
W Komarówce koło Radzynia urodził się Marian Drobik, ps. Dzięcioł, podpułkownik WP, szef II Oddziału Komendy Głównej AK w latach 1942–1943; aresztowany przez gestapo i zamordowany w niewyjaśnionych okolicznościach.
-
W Piqua w stanie Kansas urodził się Buster Keaton, aktor, jeden z najbardziej znanych komików kina niemego, reżyser, scenarzysta; twórca m.in. filmu „Generał”, w którym zagrał główna rolę; w 1960 r. nagrodzony Oscarem.
-
W Baku urodził się Richard Sorge, niemiecki komunista, agent wywiadu sowieckiego; w latach 30. „pod przykryciem” niemieckiego dziennikarza i członka NSDAP był szefem siatki wywiadowczej na terenie Japonii; zdobył m.in. informację o dacie niemieckiego ataku na ZSRS; aresztowany przez Japończyków w 1941 r.; powieszony w 1944 r. w Tokio.
-
W Warszawie urodził się Józef Beck, legionista, członek POW, pułkownik WP, jeden z najbliższych współpracowników marszałka Józefa Piłsudskiego; w latach 1932–1939 minister spraw zagranicznych RP.
-
W pierwszą podróż wyruszył „Orient Express”, luksusowy pociąg kursujący na trasie Paryż-Stambuł.
-
We Lwowie Sejm Krajowy dla Galicji uchwalił jedną z pierwszych na świecie ustaw o ochronie gatunkowej zwierząt; uchwalony akt prawny dotyczył ochrony świstaka i kozicy w Tatrach.
-
Turcja wypowiedziała wojnę Rosji – początek wojny krymskiej.
-
Urodził się Bruno Bielawski, dziennikarz, pisarz i poeta związany z „Gazetą Lwowską”, od 1859 r. pierwszy redaktor czasopisma „Dzwonek: pismo dla ludu”.
-
W Warszawie zmarł Jan Dekert, kupiec, prezydent Starej Warszawy (1789); w okresie Sejmu Wielkiego walczył o prawa mieszczan; przywódca tzw. czarnej procesji w 1789 r.
-
W Hołoskowie na Pokuciu urodził się Franciszek Karpiński, poeta, czołowy liryk polskiego sentymentalizmu.
-
W warszawskiej katedrze odbyła się królewska koronacja Stanisława Leszczyńskiego i jego żony Katarzyny z Opalińskich.
-
We Lwowie zmarł Józef Bartłomiej Zimorowic, poeta, satyryk, autor dzieł historycznych; burmistrz Lwowa.
-
W Amsterdamie zmarł Rembrandt, właściwie Rembrandt Harmenszoon van Rijn, wybitny holenderski malarz, rysownik i grafik; do jego najbardziej znanych obrazów należą „Lekcja anatomii doktora Tulpa”, „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem”, „Wymarsz strzelców”, „Wieczerza w Emaus”, „Jeździec polski”.
-
W Rzeczypospolitej wprowadzono obowiązujący do dziś kalendarz gregoriański.
-
W Wittenberdze urodził się Lucas Cranach Młodszy, niemiecki malarz, grafik.
-
W Łowiczu zmarł Jakub z Sienna, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski od 1474 r.