Kalendarz dat

1895

• 1.01

  W Waszyngtonie urodził się John Edgar Hoover, prawnik, w latach 1924–1972 dyrektor FBI – Federalnego Biura Śledczego.

• 5.01

  W Warszawie zmarł Władysław Podkowiński, malarz, ilustrator, jeden z prekursorów impresjonizmu w polskiej sztuce, jego najbardziej znanym dziełem jest „Szał uniesień”.

• 17.01

  W Poznaniu ukazał się pierwszy numer „Przewodnika Katolickiego”. Tygodnik ukazuje się do dziś (z przerwą w latach 1939–1956).

• 31.01

  W Dobrocicach w pow. sandomierskim urodził się Stanisław Młodożeniec, poeta, prozaik, współtwórca polskiego futuryzmu.

• 12.02

  W Dolinie koło Stanisławowa urodził się Stanisław Jaworski, aktor teatralny i filmowy, znany m.in. z ról w filmach „Skarb”, „Niedaleko Warszawy”, „Wraki”.

• 

  18.02

  W Briańsku w Rosji urodził się Aleksander Krzyżanowski, „Wilk”, Komendant Okręgu Wileńskiego AK, dowódca oddziałów AK w operacji „Ostra Brama”; aresztowany przez NKWD, więziony w Związku Sowieckim do 1947 r.; po powrocie do Polski aresztowany przez UB i osadzony w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie, gdzie zmarł w 1951 r.

• 

  17.03

  W Łodzi urodził się Andrzej Włast, satyryk, założyciel warszawskiego teatru rewiowego „Morskie Oko”, autor tekstów piosenek, m.in. takich przebojów jak „Tango Milonga” i „Jesienne róże”; po wybuchu wojny trafił do warszawskiego getta, napisał tu swoją ostatnią piosenkę „Warszawo ma”; zginął w getcie w 1941 lub 1942 r.

• 

  20.03

  W Krakowie urodził się August Emil Fieldorf, oficer WP, organizator i szef Kedywu Komendy Głównej AK, jeden z najbardziej zasłużonych żołnierzy Armii Krajowej i polskiego podziemia niepodległościowego; skazany przez władze komunistyczne na karę śmierci, wyrok wykonano 24 lutego 1953 r.

• 

  16.04

  W Lisewie Małym w pobliżu Sierpca urodził się Czesław Kaczmarek, katolicki duchowny, w latach 20. duszpasterz polski we Francji; biskup kielecki od 1938 do 1963 r.; w latach 1951–1956 więziony przez władze komunistyczne.

• 

  20.04

  W Warszawie urodził się Jerzy Petersburski, kompozytor, autor muzyki do wielu popularnych w okresie międzywojennym piosenek, m.in. „Ta ostatnia niedziela” czy „Tango milonga”.

• 1.05

  W Petersburgu urodził się Nikołaj Jeżow, w latach 1936–1938 ludowy komisarz spraw wewnętrznych (NKWD); bezpośredni wykonawca rozkazów Stalina w okresie Wielkiego Terroru; odpowiedzialny m.in. za przeprowadzenie tzw. operacji polskiej (1937–1938), w czasie której w ZSRS zginęło około 140 tys. Polaków; rozstrzelany w 1940 r. w Moskwie, po tajnym procesie.

• 

  2.05

  W Mackenzell w Hesji urodził się Wilm Hosenfeld, niemiecki oficer, który w czasie II wojny światowej pomagał Polakom i Żydom, dostarczając im m.in. fałszywe dokumenty; ukrywał kompozytora i pianistę Władysława Szpilmana; zmarł w 1952 r. w sowieckim łagrze; pośmiertnie uhonorowany medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

• 

  11.05

  We Lwowie urodził się Jan Parandowski, prozaik, eseista, tłumacz, znawca kultury starożytnej Grecji i Rzymu.

• 

  19.05

  W Petersburgu urodził się gen. Stanisław Kopański, dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, uczestniczącej w obronie Tobruku; w latach 1943–1947 szef sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

• 

  21.05

  W Krynicy urodził się Nikifor, właściwie Epifaniusz Drowniak – polski malarz łemkowskiego pochodzenia, przedstawiciel prymitywizmu (naiwizmu); twórca obrazów, na których uwieczniał m.in. autoportrety, widoki krynickich willi i cerkwie.

• 

  25.05

  W Przemyślu urodził się Władysław Segda, pułkownik WP, szermierz, brązowy medalista olimpijski  z Amsterdamu (1928) i Los Angeles (1932).

• 

  27.05

  W Nasutowie koło Lublina urodził się Karol Ziemski, „Wachnowski”, generał WP, oficer Komendy Głównej AK; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca Grupy „Północ”, broniącej Starego Miasta.

• 

  28.05

  W Gorlicach urodził się Bronisław Pieracki, oficer Legionów Polskich, członek POW, pułkownik WP; jeden z czołowych działaczy BBWR; zastępca szefa Sztabu Głównego WP (1928–1929); od 1929 r. wiceminister a od 1931 r. minister spraw wewnętrznych; zginął w 1934 r. w wyniku zamachu dokonanego przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

• 

  1.06

  W Chorborowie koło Brzeżan urodził się Tadeusz Bór-Komorowski, generał WP, Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944); wydał rozkaz rozpoczęcia w Warszawie 1 sierpnia 1944 r. powstania przeciwko Niemcom; 30 września 1944 r. mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza Naczelnym Wodzem; premier emigracyjnego rządu RP (1947–1949).

• 6.06

  Na Krymie urodził się Bolesław Cybis, malarz, grafik, rzeźbiarz.

• 

  16.06

  W Gniewczynie Łańcuckiej urodził się Antoni Chruściel, „Nurt”, „Monter”, generał, komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, bezpośredni dowódca oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim.

• 21.06

  Cesarz Wilhelm II dokonał uroczystego otwarcia Kanału Kilońskiego.

• 28.06

  W Zurychu urodził się Kazimierz Sikorski, kompozytor, teoretyk muzyki, pedagog.

• 

  2.07

  W Warszawie urodził się Janusz Warnecki, aktor, reżyser filmowy i teatralny, profesor warszawskiej PWST; dyrektor Teatru Polskiego Radia (1956–1961); wspólnie z Mieczysławem Krawiczem wyreżyserował filmy „Księżna Łowicka” i „Każdemu wolno kochać”.

• 

  28.07

  W Rzeszowie utworzono Stronnictwo Ludowe (od 1903 r. Polskie Stronnictwo Ludowe), którego prezesem został Karol Lewakowski.

• 29.08

  W Krakowie urodził się Jerzy Kirchmayer, w czasie kampanii 1939 r. oficer sztabu Armii „Pomorze”, następnie Komendy Głównej AK, współautor planu operacji „Burza”; generał WP, skazany na dożywocie w jednym z najgłośniejszych procesów pokazowych stalinowskiej Polski – tzw. procesie generałów.

• 4.09

  W Warszawie otwarto Średnią Szkołę Mechaniczno-Techniczną ufundowaną przez finansistów Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda.

• 

  16.09

  W Święcianach na Litwie urodził się Franciszek Żwirko, pilot; wspólnie ze Stanisławem Wigurą zwyciężył w Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych Challenge 1932 r.; 11 września 1932 r. obaj zginęli w katastrofie samolotu RWD-6 pod Cierlickiem Górnym koło Cieszyna.

• 17.09

  W Krakowie zmarł arcybiskup metropolita warszawski Zygmunt Szczęsny Feliński; po wybuchu Powstania Styczniowego protestował przeciwko carskim represjom; w konsekwencji skazany na 20-letnie zesłanie do Jarosławia nad Wołgą. Beatyfikowany w 2002 r.

• 

  25.09

  W Gorlicach urodził się Marian Porwit – wykładowca szkół wojskowych, znakomity teoretyk i historyk wojskowości; autor takich prac jak „Obrona Warszawy”, „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”.

• 

  26.09

  W Detmold w Niemczech urodził się Juergen Stroop, działacz NSDAP, SS-Grupenfuehrer; po wybuchu II wojny światowej, jako dowódca SS i pułkownik policji, brał udział w mordowaniu polskiej i żydowskiej ludności w Wielkopolsce; w lutym 1943 r. objął stanowisko komendanta policji w dystrykcie Galicja, uczestnicząc w eksterminacji Żydów; w kwietniu 1943 r. skierowany został do Warszawy, odpowiedzialny za stłumienie powstania w warszawskim getcie; we wrześniu 1943 r. przeniesiony do Aten, gdzie objął stanowisko szefa SS i policji; po wojnie aresztowany i skazany w 1951 r. na karę śmierci; stracony w więzieniu na warszawskim Mokotowie.

• 30.09

  W Kiszyniowie urodził się Lewis Milestone, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Awantura arabska” – Oscar za reżyserię (1929) oraz „Na Zachodzie bez zmian” – Oscary za reżyserię i w kategorii najlepszy film (1930).

• 30.09

  We wsi Nowa Golczycha (obwód iwanowski) urodził się Aleksander Wasilewski, marszałek sowiecki, szef Sztabu Generalnego Armii Czerwonej w latach 1942–1944 i 1946–1948; w 1945 r. dowódca wojsk sowieckich na Dalekim Wschodzie; minister obrony ZSRS (1949–1953).

• 3.10

  W Konstantinowie urodził się Siergiej Jesienin, rosyjski poeta, autor poematów „Przemienienie”, „Sorokoust”, „Pugaczow”, „Spowiedź chuligana”; wierszy „Moskwa karczemna” i „Czarny człowiek”.

• 4.10

  W Baku urodził się Richard Sorge, niemiecki komunista, agent wywiadu sowieckiego; w latach 30. „pod przykryciem” niemieckiego dziennikarza i członka NSDAP był szefem siatki wywiadowczej na terenie Japonii; zdobył m.in. informację o dacie niemieckiego ataku na ZSRS; aresztowany przez Japończyków w 1941 r.; powieszony w 1944 r. w Tokio.

• 4.10

  W Piqua w stanie Kansas urodził się Buster Keaton, aktor, jeden z najbardziej znanych komików kina niemego, reżyser, scenarzysta; twórca m.in. filmu „Generał”, w którym zagrał główna rolę; w 1960 r. nagrodzony Oscarem.

• 16.10

  W Fuessen w Bawarii urodził się Max Koegel, nazistowski zbrodniarz, SS-Obersturmbannfuehrer, komendant obozów koncentracyjnych: Ravensbrueck (1940–1942), Majdanek (1942) i Flossenbuerg (1943–1945); po wojnie aresztowany, w 1946 r. popełnił samobójstwo w więziennej celi.

• 20.10

  We wsi Huta urodził się Franciszek Jóźwiak, działacz komunistyczny, w czasie II wojny światowej szef sztabu GL i AL; w latach 1944–1949 komendant główny MO; członek Biura Politycznego KC PZPR (1948–1956), wicepremier (1955–1956).

• 

  30.10

  W Samarze w Rosji urodziła się Maria Kuncewiczowa, pisarka, eseistka, autorka powieści „Cudzoziemka”.

• 

  15.11

  W Warszawie urodził się Antoni Słonimski, poeta, felietonista, satyryk, krytyk teatralny i filmowy; współtwórca grupy poetyckiej Skamander, autor słynnych „Kronik Tygodniowych" publikowanych w przedwojennych „Wiadomościach literackich"; prezes Związku Literatów Polskich (1956–1959).

• 25.11

  W Hroznatinie na Morawach urodził się Ludvik Svoboda, czechosłowacki generał, polityk; w czasie I wojny światowej oficer Korpusu Czechosłowackiego; w okresie międzywojennym w armii czechosłowackiej; we wrześniu 1939 r. zastępca dowódcy Legionu Czesko-Słowackiego walczącego u boku Polski; od 1942 r. dowódca czechosłowackich sił zbrojnych w ZSRS; minister obrony narodowej Czechosłowacji (1945–1950); w latach 1968–1975 prezydent Czechosłowacji i członek KC KPCz.

• 

  26.11

  W Kościankach koło Wrześni urodził się Witold Hulewicz, poeta, prozaik, tłumacz; uczestnik Powstania Wielkopolskiego; w okresie międzywojennym pracownik i dyrektor Polskiego Radia w Wilnie, następnie kierownik działu literackiego w Polskim Radiu w Warszawie; w czasie niemieckiej okupacji redaktor podziemnego pisma „Polska żyje”; zamordowany przez Niemców w Palmirach w czerwcu 1941 r.

• 

  3.12

  W Warszawie urodził się Tadeusz Olsza, aktor, piosenkarz, tancerz; występował w kabaretach, teatrach rewiowych, m.in. w Qui Pro Quo, Morskim Oku i Cyruliku Warszawskim; zagrał w filmach „Uwiedziona” i „Jego wielka miłość”.

• 3.12

  Urodził się Aleksander Hertz, socjolog, pisarz, od 1940 r. mieszkający w Stanach Zjednoczonych. Autor prac „Żydzi w kulturze polskiej”, „Klasycy socjologii”, „Wyznania starego człowieka”.

• 10.12

  W Dębnie urodził się Józef Janos, twórca ludowy, poeta i rzeźbiarz.

• 14.12

  W Sandringham urodził się Jerzy VI, król Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, panujący w latach 1936–1952; ojciec królowej Elżbiety II.

• 14.12

  W Saint-Denis urodził się Paul Eluard, francuski poeta, współtwórca surrealizmu; autor poematu „Wolność”.

• 

  25.12

  W Piotrkowie Trybunalskim urodził się gen. Stefan Rowecki „Grot”, żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, gen. WP; w kampanii 1939 r. dowodził Warszawską Brygadą Pancerno-Motorową; komendant Główny ZWZ-AK; aresztowany 30 czerwca 1943 r. przez Niemców i umieszczony w KL Sachsenhausen; zamordowany po wybuchu Powstania Warszawskiego na rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera.

• 28.12

  Wilhelm Roentgen opublikował pierwszy artykuł opisujący działanie tzw. promieni X.

• 

  28.12

  W paryskiej kawiarni Grand Café odbył się pierwszy komercyjny pokaz filmowy. Bracia Lumiere pokazali paryskiej publiczności cztery filmy: „Wyjście robotników z fabryki Lumiere w Lyonie”, „Śniadanie”, „Polewacz polany” oraz „Wjazd pociągu na stację w La Ciotat”.