Kalendarz historyczny
1 października
-
Urodził się Roman Stanisław Ingarden, wybitny fizyk (w latach 1969-1986 był dyrektorem Instytutu Fizyki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu). Był członkiem inteligenckiego rodu - jego ojciec Roman Witold Ingarden był wybitnym filozofem.
-
W Pilaszkowie koło Łowicza został założony tajny Związek Nauczycieli Ludowych, na bazie którego powstał później Związek Nauczycielstwa Polskiego.
-
Urodził się Jerzy Matusiński, od 1920 r. jako urzędnik Oddziału II (czyli wywiadu) Ministerstwa Spraw Wojskowych zajmował się repatriacją Polaków z ZSRR. Potem przeszedł do dyplomacji, był m.in. konsulem generalnym RP w Nowym Jorku, a od 1937 r. w Kijowie. 30 września 1939 r. został tam wezwany do przedstawicielstwa Ludowego Komisariatu (czyli ministerstwa) Spraw Zagranicznych ZSRR i ślad po nim zaginął.
-
W Krakowie zmarł Karol Tendera, były więzień niemieckiego obozu KL Auschwitz-Birkenau, który walczył z używanym przez niemieckie media kłamliwym określeniem „polskie obozy koncentracyjne”.
-
W miejsce Akademii Obrony Narodowej utworzono Akademię Sztuki Wojennej.
-
Zmarł Stanisław Kociołek, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku w latach 1967–1970. Zajmował to stanowisko podczas robotniczych protestów na Wybrzeżu. 16 grudnia zaapelował do strajkujących o powrót do pracy. Z tego powodu był po upadku PRL oskarżony o przyczynienie się do masakry, bo wojsko otworzyło ogień.
-
W Jerozolimie zmarł Israel Gutman, członek Żydowskiej Organizacji Bojowej, uczestnik powstania w getcie warszawskim; więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych na Majdanku, Auschwitz i Mauthausen-Gusen; historyk Holokaustu; w 1961 r. był świadkiem w procesie jednego z autorów Holokaustu Adolfa Eichmanna.
-
W Poznaniu zmarł prof. Gerard Labuda, historyk, mediewista, rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w latach 1962–1965, członek Polskiej Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Nauk.
-
Rozpoczęła działalność Służba Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służba Wywiadu Wojskowego w miejsce zlikwidowanych Wojskowych Służb Informacyjnych.
-
W Warszawie zmarł Zbigniew Lengren, rysownik, satyryk, karykaturzysta, autor aforyzmów i fraszek, twórca postaci Profesora Filutka, którego przygody zamieszczał przez ponad 50 lat w „Przekroju”.
-
W Warszawie zmarł Witold Rowicki, dyrygent, pedagog, wieloletni dyrektor artystyczny Filharmonii Narodowej w Warszawie.
-
Katastrofa kolejowa w Suszu koło Iławy (wtedy w województwie olsztyńskim). Pociąg pasażerski z Kołobrzegu do Warszawy zderzył się z pociągiem towarowym przewożącym 26 cystern z olejem opałowym. Wybuchł pożar, który przez kilka godzin gasiło 40 zastępów straży pożarnej. Zginęły cztery osoby (w tym maszynista pociągu osobowego), zaś 34 pasażerów zostało rannych. Przyczyną wypadku był błąd dyżurnego ruchu.
-
W Warszawie przy ul. Podwale odsłonięto pomnik Małego Powstańca.
-
W Londynie zmarł Adam Ciołkosz, jeden z czołowych działaczy PPS. W 1930 r. z innymi działaczami antysanacyjnej opozycji osadzony w twierdzy brzeskiej, a potem skazany w tzw. procesie brzeskim (wyszedł na wolność jesienią 1934). Po wybuchu II wojny światowej przedostał się na Zachód, kierował strukturami PPS na emigracji. W czasach PRL-u jego nazwisko objęte było cenzurą.
-
Izba Reprezentantów Kongresu USA powołała komisję do zbadania sprawy zbrodni katyńskiej.
-
W Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie odbyła się inauguracja pierwszego roku akademickiego.
-
W Pekinie Mao Zedong proklamował utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej.
-
Dekret Rady Ministrów o planowej gospodarce narodowej.
-
W Warszawie urodziła się Anna Bojarska, pisarka.
-
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze ogłosił wyroki na zbrodniarzy wojennych III Rzeszy, których oskarżono o popełnienie czterech rodzajów zbrodni: uczestnictwo w spisku w celu popełnienia zbrodni międzynarodowej, zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości.
-
Urodził się Wiesław Wójcik, aktor, wystąpił w filmach „Człowiek z marmuru”, „Party przy świecach”, „Kornblumenblau”, a także w serialu „Z biegiem lat, z biegiem dni …”.
-
W Wieniawce koło Trembowli urodził się Franciszek Trzeciak, aktor, reżyser.
-
W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zmarł z wycieńczenia ksiądz Antoni Rewera; profesor Seminarium Duchownego w Sandomierzu, duszpasterz; beatyfikowany w 1999 r. przez papieża Jana Pawła II.
-
Niemieckie władze okupacyjne otworzyły w warszawskiej Zachęcie Dom Niemieckiej Kultury (Haus der deutschen Kultur).
-
W Wilnie Niemcy rozpoczęli trwającą do grudnia 1942 r. akcję eksterminacyjną, w czasie której zamordowano około 33,5 tys. Żydów.
-
Kmdr Marian Majewski i kpt. Antoni Kasztelan podpisali akt kapitulacji Rejonu Umocnionego Hel.
-
Liczące 2 tys. żołnierzy zgrupowanie KOP gen. Wilhelma Orlik-Ruckemanna zostało rozbite przez pułk Armii Czerwonej w bitwie pod Wytycznem (przy szosie Włodawa-Lublin).
-
W Krasnymstawie urodził się Andrzej Paczkowski, historyk, badacz najnowszych dziejów Polski; członek Kolegium IPN (1999–2011), przewodniczący Rady IPN (2011–2012); w latach 1974–1995 prezes Polskiego Związku Alpinizmu.
-
W następstwie układu monachijskiego wojska niemieckie wkroczyły do Czechosłowacji.
-
Rząd Czechosłowacji przyjął polskie ultimatum dotyczące odstąpienia części Śląska Cieszyńskiego, tzw. Zaolzia.
-
W stoczni Cowes w Anglii zwodowany został niszczyciel ORP „Błyskawica”.
-
W Limerick urodził się Richard Harris, irlandzki aktor, wystąpił w filmach „Bohaterowie Telemarku”, „Człowiek zwany Koniem”, „Cromwell”, „Bez przebaczenia”, „Gladiator” oraz „Harry Potter i Kamień Filozoficzny”.
-
W Warszawie zmarł Stanisław Noakowski, architekt, malarz, historyk sztuki, profesor Politechniki Warszawskiej.
-
W Plains w stanie Georgia urodził się Jimmy Carter, działacz Partii Demokratycznej; prezydent USA w latach 1977–1981; laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 2002 r.
-
W Myślenicach urodziła się Stanisława Przybyszewska, autorka dramatów historycznych związanych z historią rewolucji francuskiej, m.in. „Sprawy Dantona”, malarka.
-
Urodziła się Stefania Sempołowska, działaczka społeczna i oświatowa. Za swoją działalność w okresie zaborów więziona w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Podczas I wojny światowej pracowała w Biurze Porad Prawnych dla Uchodźców. W II RP opracowała raport "W więzieniach", w którym zwróciła uwagę na stosowane przez policję tortury, szczególnie na kresach wschodnich.
-
W Warszawie ukazał się pierwszy numer „Tygodnika Ilustrowanego”.
-
Na Uniwersytecie Wileńskim powstało tajne Towarzystwo Filomatów, którego założycielami byli m.in. Józef Jeżowski, Tomasz Zan, Adam Mickiewicz i Jan Czeczot.
-
Rodzina Chopinów przeprowadziła się z Żelazowej Woli do Warszawy.
-
W Warszawie została założona Szkoła Prawa Księstwa Warszawskiego, w 1816 roku wcielona do Uniwersytetu Warszawskiego.
-
W Warszawie założono tajne Towarzystwo Republikanów Polskich; jego członkowie za swego przywódcę uznawali Tadeusza Kościuszkę.
-
W Wiedniu urodził się Karol VI Habsburg, cesarz, król Czech i Węgier, arcyksiążę Austrii, panujący w latach 1711–1740.
-
Na pokładzie statku Mary and Margaret przybyło do kolonii Jamestown w Wirginii pięciu pierwszych polskich imigrantów do Ameryki Północnej.
-
Doradca króla Władysława Łokietka Jan Grot został mianowany biskupem krakowskim.
-
Biskup Narni Jan wybrany został papieżem, przyjął imię Jana XIII (965–972).
