Kalendarz historyczny
31 sierpnia
-
Powstanie Warszawskie: początek ewakuacji kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia i na Żoliborz. W kościele Sakramentek na Nowym Mieście w wyniku nalotu zginęło około 1000 osób, a w Pasażu Simonsa około 300.
-
Niemcy wywieźli do KL Stutthof ponad 3100 więźniów obozu w Pruszkowie, wśród nich m.in. powstańców warszawskich.
-
W Jabłonnie na Mazowszu zmarł Roman Malinowski, w latach 1980–1985 wicepremier, w latach 1985–1989 marszałek Sejmu PRL, w latach 1981–1989 prezes Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W sierpniu 1989 r. był jednym z sygnatariuszy porozumienia koalicyjnego ZSL z Obywatelskim Klubem Parlamentarnym i Stronnictwem Demokratycznym, które doprowadziło do powołania rządu premiera Tadeusza Mazowieckiego.
-
W Warszawie zmarł gen. Józef Kuropieska, oficer WP, uczestnik kampanii polskiej 1939 r.; w latach 1948–1949 zastępca szefa Sztabu Generalnego WP; aresztowany w 1950 r. i oskarżony o próbę obalenia ustroju Polski Ludowej; w 1952 r. skazany na karę śmierci; w 1955 r., po wcześniejszym uchyleniu wyroku, wypuszczony na wolność; komendant Akademii Sztabu Generalnego (1964–1968); autor wspomnień.
-
W Berlinie odbyła się uroczystość pożegnania wojsk rosyjskich opuszczających po 49 latach Niemcy.
-
Premiera serialu „Pogranicze w ogniu” w reżyserii Andrzeja Konica.
-
W Warszawie w willi MSW przy ul. Zawrat doszło do poufnego spotkania gen. Czesława Kiszczaka z przywódcą „Solidarności” Lechem Wałęsą. Warunkiem rozpoczęcia rozmów na temat Okrągłego Stołu, postawionym przez stronę rządową, było zakończenie fali strajków.
-
W drugą rocznicę Porozumień Sierpniowych w kilkudziesięciu miastach Polski „Solidarność” zorganizowała demonstracje uliczne; w wielu miejscach doszło do starć z milicją. W Lubinie od milicyjnych kul zginęły trzy osoby biorące udział w manifestacji, kilkanaście zostało rannych; w wyniku interwencji milicji ofiary śmiertelne były również w Gdańsku, Kielcach i we Wrocławiu.
-
Porozumienie Gdańskie: o godz. 17 w sali BHP Stoczni Gdańskiej podpisane zostało porozumienie między Komisją Rządową a Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym, reprezentującym ponad 700 zakładów z całej Polski; delegacja rządowa zgodziła się m.in. na utworzenie nowych, niezależnych, samorządnych związków zawodowych, prawo do strajku, budowę pomnika ofiar Grudnia 1970, transmisje niedzielnych mszy św. w Polskim Radiu i ograniczenie cenzury; przyjęto też zapis, że nowe związki zawodowe uznają kierowniczą rolę PZPR w państwie; uroczystość podpisania porozumienia transmitowała TVP.
-
We Wrocławiu urodziła się Kinga Preis, aktorka, wystąpiła w filmach „Wrota Europy”, „Komornik”, „Cztery noce z Anną”, „Dom zły”, „Cisza”, „Joanna”, „Róża”, „W ciemności”, „Pod Mocnym Aniołem”, „Bogowie”, znana także z seriali „Boża podszewka II”, „Ojciec Mateusz” i „Ja to mam szczęście”.
-
W katastrofie lotniczej zginął Rocky Marciano, jeden z najlepszych bokserów w historii, mistrz świata wszechwag (1952–1956), niepokonany na zawodowym ringu; w latach 1946–1955 stoczył 49 walk, 43 z nich wygrał przez nokaut.
-
W Warszawie urodził się Robert Gawliński, wokalista, gitarzysta, kompozytor, autor tekstów, lider zespołu Wilki.
-
W Londynie zmarł gen. Felicjan Sławoj-Składkowski, działacz PPS, żołnierz Legionów Polskich, członek POW; minister spraw wewnętrznych (1926–1929, 1930–1931, 1936–1939), poseł na Sejm (1930–1939); premier rządu RP w latach 1936–1939.
-
W Łodzi urodził się Bronisław Wrocławski, aktor, związany z łódzkim Teatrem im. Stefana Jaracza, pedagog; wystąpił m.in. w filmach „Vabank II, czyli riposta”, „Kingsajz” i „Rewers”.
-
W Wąsoszu na Dolnym Śląsku urodził się Mieczysław Hryniewicz, aktor.
-
Początek Plenum KC PPR, które podjęło rezolucję o „odchyleniu prawicowo-nacjonalistycznym”. Z KC usunięto m.in. Władysława Gomułkę. Sekretarzem generalnym PPR został Bolesław Bierut.
-
W Krakowie urodził się Grzegorz Warchoł, aktor, reżyser teatralny i filmowy; twórca m.in. seriali „Życie Kamila Kuranta”, „Gazda z Diabelnej” i „Królewskie sny”.
-
Funkcjonariusze UB aresztowali Kazimierza Moczarskiego, żołnierza ZWZ-AK, uczestnika Powstania Warszawskiego, od października 1944 do stycznia 1945 r. szefa Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, następnie Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj.
-
We Lwowie zmarł prof. Stefan Banach, matematyk, wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza, współzałożyciel lwowskiej szkoły matematycznej; jeden z twórców analizy funkcjonalnej.
-
Dekret PKWN „o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego”.
-
Powstanie Warszawskie: podczas próby przebicia się ze Starówki do Śródmieścia poległ Jan Kajus Andrzejewski „Jan", harcmistrz, uczestnik kampanii 1939 r., żołnierz ZWZ-AK, ppłk WP; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca Brygady AK „Broda 53”.
-
Powstanie Warszawskie: nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Grupy „Północ” AK ze Starego Miasta do Śródmieścia; ok. 300 rannych i zabitych.
-
Od 31 sierpnia do 3 września w Ponarach koło Wilna Niemcy zamordowali około 8 tys. Żydów; w sumie w latach 1941–1944 Niemcy oraz kolaboranci litewscy zamordowali w tym miejscu około 100 tys. ludzi, wśród nich 60–70 tys. Żydów, wiele tysięcy Polaków, a także Romów, Rosjan, Litwinów, Białorusinów oraz przedstawicieli innych narodowości.
-
W leżących na terenie III Rzeszy Gliwicach niemieccy dywersanci udający Polaków napadli na radiostację nadając komunikat: „Uwaga, tu Gliwice. Radiostacja znajduje się w rękach polskich”; prowokacja gliwicka została wykorzystana przez Niemców do uzasadnienia agresji na Polskę.
-
Ponowne ogłoszenie mobilizacji powszechnej w Polsce.
-
W Warszawie urodził się Andrzej Dobosz, krytyk literacki, felietonista; w 1974 r. wyjechał do Francji; w latach 1994–2008 prowadził w Paryżu polską księgarnię „Librairie Dobosz”; w filmie „Rejs” Marka Piwowskiego zagrał rolę filozofa.
-
W miejscowości Biskupin w powiecie żnińskim odkryto pozostałości prehistorycznej osady.
-
W Berlinie odbyła się premiera musicalu „Opera za trzy grosze” Bertolta Brechta i Kurta Weila.
-
W Częstochowie urodził się Jerzy Michotek, aktor, piosenkarz, reżyser; wystąpił m.in. w filmie „Wyjście awaryjne” oraz w serialu „Dom”.
-
Wojna polsko-bolszewicka: w bitwie pod Komarowem polska kawaleria odniosła zwycięstwo nad sowiecką 1. Armią Konną.
-
We wsi Janowice koło Ostrowca Świętokrzyskiego urodził się Jan Piwnik „Ponury”, cichociemny, oficer „Wachlarza”, szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, legendarny dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.
-
W Kielcach urodził się Władysław Karaś, żołnierz Legionów Polskich i POW, oficer wywiadu WP; na igrzyskach olimpijskich w Berlinie w 1936 r. zdobył brązowy medal w strzelectwie – był to pierwszy medal olimpijski w historii polskiego strzelectwa sportowego; w czasie II wojny światowej oficer ZWZ-AK; rozstrzelany przez Niemców w 1942 r.
-
W Suwałkach urodził się Adam Koc, żołnierz I Brygady Legionów Polskich, komendant POW. W niepodległej Polsce oficer WP, założyciel i redaktor naczelny „Gazety Polskiej”, działacz BBWR, poseł, senator, organizator i szef Obozu Zjednoczenia Narodowego.
-
W Warszawie otwarto Instytut Oftalmiczny (okulistyczny) ufundowany przez księcia Edwarda Lubomirskiego.
-
W Wilnie mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotard Kettler zawarł porozumienie z królem Zygmuntem II Augustem poddając Inflanty pod jego protekcję.
-
Zmarł książę Konrad I Mazowiecki.