Kalendarz historyczny
31 grudnia
-
Zmarł Władysław Umiński, pisarz, autor powieście popularnonaukowych, nazywany czasami polskim Juliuszem Verne`em. To on - w powieści z 1911 r. - wprowadził do języka polskiego nazwę "samolot" w miejsce używanego wcześniej terminu "aeroplan".
-
Urodził się Karol Palarczyk, działacz ludowy spod Cieszyna, od 1922 r. - po przyłączeniu części Śląska do Polski - był posłem na Sejm Śląski. Jako jedyny sprawował ten mandat przez wszystkie cztery kadencje (aż do wybuchu II wojny światowej). Początkowo związany był z chrześcijańską demokracją kierowaną przez Wojciecha Korfantego, przeszedł na stronę sanacji. W 1939 r. aresztowany przez Niemców, został zgładzony w obozie koncentracyjnym.
-
We Wrocławiu zmarł ojciec Maciej Zięba – teolog, filozof i publicysta, działacz opozycji antykomunistycznej, doradca NSZZ „Solidarność” oraz dziennikarz „Tygodnika Solidarność”, założyciel i dyrektor Instytutu Tertio Millennio w Krakowie oraz dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku.
-
W Inowrocławiu zmarł Roman Bartoszcze – jeden z liderów „Solidarności Chłopskiej”, działacz w NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”, wydawał pismo „Żywią i bronią”, założyciel Polskiego Forum Ludowo-Chrześcijańskiego „Ojcowizna”, poseł i pierwszy prezes odrodzonego PSL.
-
W Warszawie zmarł Andrzej Turski, dziennikarz radiowy i telewizyjny.
-
W Katowicach zmarł Adam Skwira, jeden z przywódców strajku w kopalni „Wujek” na początku stanu wojennego; po strajku, krwawo stłumionym przez siły milicyjne, spędził w więzieniu półtora roku.
-
W Warszawie zmarł Kazimierz Dejmek, aktor i reżyser teatralny. W marcu 1968 r. zdjęcie z afisza (na polecenie władz) wystawionych przez niego w Teatrze Narodowym w Warszawie stało się jednym z impulsów studenckich protestów.
-
Borys Jelcyn złożył dymisję ze stanowiska prezydenta Rosji; obowiązki prezydenta przejął premier Władimir Putin.
-
W Warszawie zmarł Wiesław Drzewicz, aktor, znany m.in. z seriali „W labiryncie” i „07 zgłoś się”; dużą popularność zyskał dzięki roli dozorcy w radiowych „Matysiakach”; swojego głosu użyczył postaci Gargamela z animowanego serialu dla dzieci „Smerfy”.
-
Wojska rosyjskie rozpoczęły szturm na Grozny.
-
Prezydent Wojciech Jaruzelski podpisał pakiet ustaw gospodarczych składających się na tzw. plan Balcerowicza.
-
Weszła w życie tzw. nowela grudniowa zmieniająca treść I rozdziału konstytucji PRL. Jej zapisy zmieniały nazwę państwa na „Rzeczpospolitą Polską” oraz godło na białego orła w koronie i usuwały artykuły dotyczące kierowniczej roli PZPR, przyjaźni ze Związkiem Sowieckim, wprowadzały zasady demokratycznego państwa prawnego, sprawiedliwości społecznej, pluralizm polityczny, swobodę działalności gospodarczej oraz ochronę własności.
-
Krzysztof Wielicki dokonał pierwszego zimowego wejścia na ośmiotysięcznik Lhotse.
-
W Krakowie zmarł Olgierd Terlecki, pisarz, publicysta; w czasie II wojny światowej żołnierz 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa.
-
W Krakowie powstało Muzeum Fotografii.
-
Rada Państwa zawiesiła na terenie całego kraju stan wojenny.
-
W Toronto w Kanadzie zmarł Marshall MacLuhan, filozof, teoretyk komunikacji, twórca koncepcji „Globalnej wioski komunikacyjnej”.
-
W Warszawie urodziła się Agnieszka Grochowska, aktorka; wystąpiła m.in. w filmie Agnieszki Holland „W ciemności” i w filmie Andrzeja Wajdy „Wałęsa. Człowiek z nadziei”, w której zagrała rolę Danuty Wałęsy.
-
W Polsce rozpoczęły się opady śniegu, które zapoczątkowały tzw. zimę stulecia.
-
W Warszawie urodził się Konrad Niewolski, reżyser, scenarzysta.
-
W Warszawie urodził się Paweł Dunin-Wąsowicz, krytyk literacki, wydawca, dziennikarz, twórca pisma „Lampa” i wydawnictwa „Lampa i Iskra Boża”.
-
Prawa miejskie otrzymały Karpacz i Szklarska Poręba.
-
Ustroń otrzymał prawa miejskie.
-
W Sochaczewie urodził się Jan Dworak, dziennikarz, publicysta, działacz opozycji w PRL, współtwórca wydawnictw drugiego obiegu, internowany w stanie wojennym; w 1989 r. uczestnik obrad Okrągłego Stołu, prezes zarządu TVP w latach 2004–2006, przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w latach 2010–2016.
-
Krajowa Rada Narodowa powołała w miejsce PKWN Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, na jego czele stanął Edward Osóbka-Morawski.
-
W Warszawie w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia działacze komunistyczni powołali Krajową Radę Narodową, jej przewodniczącym został Bolesław Bierut.
-
W Wiedniu odbył się pierwszy koncert filharmoników wiedeńskich.
-
Polscy matematycy Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski złamali szyfr „Enigmy” – niemieckiej maszyny kodującej.
-
W willi architekta Henryka Zaremby pod Lwowem w nocy z 30 na 31 grudnia doszło do zabójstwa jego siedemnastoletniej córki Elżbiety. Proces oskarżonej o dokonanie zbrodni guwernantki Rity Gorgonowej był jednym z najgłośniejszych w II RP.
-
Urodziła się Halina Czerny-Stefańska, pianistka; w 1949 r. ex aequo z Bellą Dawidowicz zdobyła pierwszą nagrodę w Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina.
-
W Buczaczu urodził się Szymon Wiesenthal, w czasie wojny więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, po jej zakończeniu tropiciel nazistów, założyciel Żydowskiego Centrum Dokumentacji Historycznej okresu Holokaustu.
-
W Siekierzyńcach na Wołyniu urodził się Tadeusz Breza, pisarz i dyplomata, autor powieści „Urząd” i zbioru esejów „Spiżowa brama”.
-
W Derebczynie koło Jampola urodził się Andrzej Pronaszko, malarz, scenograf.
-
W Przeworsku urodził się Jan Chmurowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowodził obroną Przemyśla.
-
W Uniontown (USA) urodził się George Marshall, amerykański wojskowy i polityk, szef sztabu US Army w latach 1939–1945, sekretarz stanu i sekretarz obrony USA, autor planu gospodarczej odbudowy Europy po II wojnie światowej, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1950 roku.
-
W Le Cateau-Cambresis urodził się Henri Matisse, francuski malarz, grafik, rzeźbiarz; jeden z twórców fowizmu.
-
W Harklowej koło Nowego Targu urodził się Włodzimierz Przerwa-Tetmajer, malarz, grafik, współzałożyciel i działacz PSL, pierwowzór postaci Gospodarza w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego.
-
Urodził się Wojciech Kossak, malarz obrazów batalistycznych, współautor "Panoramy Racławickiej", autor "Olszynki Grochowskiej" i portretów konnych Józefa Piłsudskiego.
-
W Kadyksie w Hiszpanii urodził się George Meade, amerykański wojskowy i inżynier, dowódca Armii Potomaku w bitwie pod Gettysburgiem.
-
W Gałęzowie na Lubelszczyźnie urodził się Kajetan Koźmian, poeta, krytyk literacki, publicysta.
-
Konfederaci barscy rozpoczęli, trwającą do 14–15 stycznia, obronę Jasnej Góry przed wojskami rosyjskimi.
-
Papież Benedykt XIII kanonizował Stanisława Kostkę.
-
Urodził się Kasper Niesiecki, jezuita, genealog i heraldyk, autor „Herbarza polskiego”.
-
Podczas polowania w okolicach Królewca zmarł książę Bogusław Radziwiłł; koniuszy wielki litewski; w 1655 r. wspólnie z księciem Januszem Radziwiłłem podpisał w Kiejdanach ze Szwedami układ, w którym uznawał Karola X Gustawa za króla Polski i zgadzał się na detronizację Jana II Kazimierza; w latach 1657–1669 gubernator Prus Książęcych; protektor kalwinizmu.
-
Potop szwedzki: W Tyszowicach szlachta i wojsko utworzyły konfederację przeciwko Szwedom i Karolowi X Gustawowi.
-
W Tykocinie zmarł książę Janusz Radziwiłł, wojewoda wileński, hetman wielki litewski, przywódca dysydentów na Litwie; w 1655 r. wspólnie z księciem Bogusławem Radziwiłłem podpisał w Kiejdanach ze Szwedami układ, w którym uznawał Karola X Gustawa za króla Polski i zgadzał się na detronizację Jana II Kazimierza.
-
W Brześciu Kujawskim Polska zawarła pokój wieczysty z Zakonem Krzyżackim.
-
W Lutterworth zmarł John Wiklef filozof, teolog, reformator religijny.