Kalendarz historyczny
19 listopada
-
Urodził się Jan Sztolcman, zoolog, ornitolog i i naukowiec, który podczas podróży do Peru i Ekwadoru badał tamtejszą florę i faunę (odkrył kilka gatunków ptaków i jako jeden z pierwszych opisał żyjące w dolinach Kordylierów kolibry). Po powrocie do Warszawy objął kierownictwo Muzeum Zoologicznego Branickich, a następnie został wicedyrektorem Państwowego Muzeum Zoologicznego. Był też inicjatorem programu ochrony żubra.
-
Zmarł Aleksander Sobieski. Niedoszły król Polski, przymierzany do korony już pod koniec życia swojego ojca, Jana III. Wysuwany do tej godności w początkach Wojny Północnej przez Karola XII, króla Szwecji i prymasa Michała Radziejowskiego (miałby zająć tron kosztem Augusta II Mocnego). Po 1706 r. przestał się angażować w politykę, osiadł w Rzymie i wstąpił do tamtejszej akademii Arcadia, zrzeszającej literatów, artystów i uczonych. Podczas arkadyjskich zebrań deklamował własne, pisane po łacinie wiersze. Jego pasją był też teatr. Został pochowany w kościele kapucynów Maria Immacolata a via Veneto w Rzymie.
-
W Konstancinie-Jeziornie zmarł Witold Sobociński, autor zdjęć m.in. do filmów „Frantic” Romana Polańskiego, „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy, „Sanatorium pod klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa, „Szpital Przemienienia” Edwarda Żebrowskiego, „Był jazz” Feliksa Falka, „Piratów” Romana Polańskiego, „Wrota Europy” Jerzego Wójcika.
-
W Białymstoku zmarła matka ks. Jerzego Popiełuszki, kapelana Solidarności, zamordowanego w 1984 r. przez SB; po śmierci syna brała udział w spotkaniach z działaczami Solidarności, pielgrzymkach na Jasną Górę.
-
Zmarł Piotr Hertel, kompozytor muzyki filmowej i teatralnej, jeden ze współzałożycieli Studenckiego Teatru Satyryków „Pstrąg”.
-
Herman Van Rompuy wybrany został na stanowisko stałego przewodniczącego Rady Europejskiej.
-
W Paryżu zmarła Wiera Gran, aktorka kabaretowa i filmowa, piosenkarka; w czasie wojny występowała w warszawskim getcie w kawiarni „Sztuka”.
-
Zmarł Zbigniew Florczak, eseista, prozaik, tłumacz i krytyk literacki.
-
Premiera filmu „Dług” w reżyserii Krzysztofa Krauze.
-
Odbyła się druga tura wyborów prezydenckich, które wygrał Aleksander Kwaśniewski (51,72 proc.), pokonując Lecha Wałęsę (48,28 proc.). Frekwencja: 68,23 proc.
-
W Paryżu państwa należące do NATO oraz Układu Warszawskiego podpisały Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie.
-
Aksamitna rewolucja: w Pradze utworzono Forum Obywatelskie, w którego skład weszli przeciwnicy władzy komunistycznej.
-
Ewa Łętowska została pierwszym rzecznikiem praw obywatelskich.
-
W Stanach Zjednoczonych utworzono Fundację „Solidarność”.
-
W Genewie rozpoczęło się spotkanie prezydenta USA Ronalda Reagana i sowieckiego przywódcy Michaiła Gorbaczowa.
-
W Warszawie zmarł Władysław Hańcza, aktor, reżyser teatralny, pedagog; niezapomniany odtwórca ról Kargula w komediach Sylwestra Chęcińskiego, Macieja Boryny w „Chłopach” Jana Rybkowskiego i księcia Janusza Radziwiłła w „Potopie” Jerzego Hoffmana.
-
W Warszawie otwarto odbudowany po zniszczeniach wojennych Teatr Wielki.
-
W Warszawie sąd wojskowy ogłosił wyrok w sprawie przywódców PPS-WRN, którym zarzucono m.in. „planowanie obalenia przemocą ustroju ludowo-demokratycznego”; oskarżonym wymierzono kary do 10 lat więzienia; wśród skazanych był Kazimierz Pużak, jeden z przywódców PPS-WRN podczas II wojny światowej; przewodniczący Rady Jedności Narodowej (1944–1945); aresztowany w marcu 1945 r. przez NKWD i sądzony w Moskwie w tzw. procesie szesnastu.
-
W Soczi rozpoczęło się spotkanie przywódców PPR i PPS ze Stalinem. Uczestniczyli w nim Władysław Gomułka, Jakub Berman, Roman Zambrowski oraz Józef Cyrankiewicz, Edward Osóbka-Morawski i Stanisław Szwalbe.
-
W czasie przeprowadzanej przez Niemców likwidacji obozu koncentracyjnego przy ul. Janowskiej na przedmieściach Lwowa wybuchł bunt więźniów z Sonderkommando; liczba żydowskich ofiar utworzonego w 1941 r. obozu janowskiego szacowana jest na około 200 tys. osób, zmarłych z głodu, chorób, wycieńczenia, zamordowanych na tzw. lwowskich Piaskach oraz w obozie zagłady w Bełżcu.
-
W Drohobyczu zastrzelony został przez gestapowca Bruno Schulz, prozaik, malarz, rysownik, grafik; autor zbiorów opowiadań „Sklepy cynamonowe” oraz „Sanatorium pod klepsydrą”.
-
Początek kontrofensywy Armii Czerwonej pod Stalingradem.
-
Kilkunastu polskich lewicowych literatów (m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Władysław Broniewski, Stanisław Jerzy Lec, Aleksander Wat i Adam Ważyk) podpisało oświadczenie, w którym z radością witali przyłączenie „Zachodniej Ukrainy” do Ukraińskiej SRS.
-
Premiera filmu „Ada, to nie wypada” w reżyserii Konrada Toma.
-
W Poznaniu urodził się Zygmunt Bauman, socjolog, filozof.
-
W Łodzi urodził się Janusz Kłosiński, aktor, występował m.in. w łódzkim Teatrze Nowym i Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach „Ogniomistrz Kaleń”, „Niespotykanie spokojny człowiek”, „Wesołych Świąt”, „Koty to dranie”, a także w serialu „Czterdziestolatek”.
-
W Allahabad urodziła się Indira Gandhi, premier Indii w latach 1966–1977 i 1980–1984.
-
Piłkarska drużyna Polonii Warszawa rozegrała swój pierwszy oficjalny mecz, przegrywając w nim z Koroną Warszawa 3:4.
-
Urodziła się Wanda Modlibowska, pierwsza kobieta, która w 1933 r. w Aeroklubie Poznańskim ukończyła kurs pilota szybowca. W 1937 r. ustanowiła kobiecy rekord świata (wynosił 24 godzin i był o 10 godzin lepszy od poprzedniego) w długości lotu. Uczestniczyła w kampanii wrześniowej jako pilot łącznikowy Eskadry Sztabowej. Wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. W 1945 r. została aresztowana przez NKWD, ale udało jej się zbiec. Ponownie uwięziono ją kilka lat później w Polsce. Po wyjściu na wolność pracowała w Urzędzie Patentowym.
-
W Wiedniu rozpoczął się IX Zjazd PPS, w czasie którego doszło do rozłamu na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną.
-
Urodził się Ksawery Piwocki, historyk sztuki, etnolog.
-
We Lwowie urodził się Wacław Stachiewicz, oficer Legionów Polskich, generał WP, od 1935 r. szef Sztabu Głównego WP; podczas kampanii polskiej 1939 r. szef Sztabu Naczelnego Wodza.
-
W Warszawie urodził się Kazimierz Sosnkowski, założyciel Związku Walki Czynnej; szef sztabu I Brygady Legionów Polskich; w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca Armii Rezerwowej; minister spraw wojskowych i członek Rady Obrony Państwa (1920–1924); w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowodził Frontem Południowym; w rządzie RP na uchodźstwie wicepremier i minister stanu, przewodniczący Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju; Komendant Główny ZWZ (1939–1940); w lipcu 1941 r., po podpisaniu układu Sikorski-Majski, ustąpił z rządu na znak protestu; po śmierci gen. Władysława Sikorskiego objął funkcję Naczelnego Wodza, którą sprawował do 30 września 1944 r.
-
W Mławie urodził się Józef Unszlicht, działacz komunistyczny, jeden z przywódców SDKPiL, członek SDPRR; współorganizator Armii Czerwonej; w 1920 r. w Tymczasowym Komitecie Rewolucyjnym Polski; w latach 1921–1923 zastępca przewodniczącego WCzK (GPU od 1922 r.); w latach 1925–1930 zastępca komisarza ludowego spraw wojskowych ZSRS; rozstrzelany w 1938 r. w okresie Wielkiego Terroru.
-
We wsi Górna Trójca w guberni twerskiej urodził się Michaił Kalinin, działacz komunistyczny, od 1898 r. w SDPRR, w 1919 r. został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego; od 1926 r. członek Biura Politycznego KC WKP(b); przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS w latach 1938–1946; współodpowiedzialny za czystki lat trzydziestych i zbrodnię katyńską.
-
W Warszawie urodził się Kazimierz Bartoszewicz, pisarz, historyk literatury, publicysta.
-
W Nowodworze koło Lubartowa urodził się Wacław Nałkowski, geograf, publicysta.
-
W Pilznie urodził się Emil Škoda, czeski przemysłowiec, inżynier.
-
W Madrycie otwarto dla publiczności Muzeum Prado.
-
Cesarz Rosji i król Polski Aleksander I podpisał dyplom fundacyjny Szkoły Głównej, noszącej od 1817 r. nazwę Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego.
-
W Wersalu urodził się Ferdinand de Lesseps, francuski inżynier, przedsiębiorca, dyplomata; budowniczy Kanału Sueskiego (1859–1869) i inicjator budowy Kanału Panamskiego.
-
W Kopenhadze urodził się Bertel Thorvaldsen, rzeźbiarz, autor m.in. warszawskich pomników księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika.
-
W Warszawie rozpoczął działalność Teatr Narodowy; tego dnia w budynku Operalni aktorzy królewscy wystawili premierę „Natrętów” Józefa Bielawskiego.
-
W Rzymie zmarł Nicolas Poussin, francuski malarz i rysownik.
-
W Dunfermline w Szkocji urodził się Karol I Stuart, król Anglii, Szkocji i Irlandii, panujący od 1625 r.; próby wprowadzenia przez niego rządów absolutnych doprowadziły do konfliktu z parlamentem i wywołały wojnę domową; w 1649 r. skazany został na śmierć przez Trybunał Parlamentu Kadłubowego jako tyran; stracony w Londynie podczas publicznej egzekucji.
-
W Bari zmarła Bona Sforza, królowa polska, żona Zygmunta I Starego.
-
Elżbieta Granowska z Pilczy, trzecia żona Władysława Jagiełły, została koronowana w Katedrze Wawelskiej na królową Polski.