Kalendarz historyczny
31 maja
-
Pisarz, publicysta Stefan Kisielewski rozpoczął pisanie „Dzienników”.
-
W Warszawie urodził się Jerzy Wasowski, aktor, kompozytor, dziennikarz. Wspólnie z Jeremim Przyborą stworzył „Kabaret Starszych Panów”.
-
W Warszawie odbyła się konferencja założycielska partii politycznej Nowoczesna, której szefem został ekonomista Ryszard Petru.
-
Horst Koehler ustąpił ze stanowiska prezydenta Niemiec.
-
Zmarł Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca „Wyścigu Pokoju” w 1956 r.
-
Sąd Miejski w Moskwie skazał byłych szefów koncernu naftowego Jukos, Michaiła Chodorkowskiego i Płatona Lebiediewa, na kary po dziewięć lat pozbawienia wolności w kolonii karnej o ogólnym rygorze.
-
W Warszawie urodziła się Iga Świątek, jedna z najwybitniejszych tenisistek w historii polskiego sportu. W 2020 r. wygrała turniej French Open na kortach im. Rolanda Garrosa i została pierwszym polskim sportowcem z tytułem mistrzowskim w singlu. Polka była też najmłodszą triumfatorką tych zmagań od 1992 roku, kiedy po tytuł sięgnęła Amerykanka Monica Seles.
-
Początek VI pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski.
-
Premiera filmu „Prowokator” w reżyserii Krzysztofa Langa.
-
W Warszawie zmarł Jerzy Kaliszewski, aktor, reżyser, pedagog; występował m.in. w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, Starym Teatrze, a także w Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach „Bolesław Śmiały”, „Polonia Restituta” oraz w serialu „Stawka większa niż życie”.
-
W Warszawie powołano Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, prezesem został Jan Józef Szczepański; legitymację nr 1 otrzymał Czesław Miłosz.
-
Zebrana w Warszawie na zaproszenie Lecha Wałęsy grupa 63 intelektualistów i działaczy związkowych podpisała oświadczenie mówiące m.in. o prawie Polaków do wolności, niepodległości, demokracji i praworządności.
-
W Warszawie SB aresztowała Zbigniewa Bujaka, przewodniczącego Regionu Mazowsze i członka podziemnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, ukrywającego się od wprowadzenia stanu wojennego.
-
W Warszawie przed Sądem Wojewódzkim rozpoczął się proces w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka, 19-letniego maturzysty, pobitego przez funkcjonariuszy MO; milicjanci zadali Przemykowi kilkadziesiąt ciosów pałkami w barki i plecy oraz kilkanaście ciosów w brzuch, przewieziony do szpitala zmarł po dwóch dniach.
-
W Warszawie odbyły się uroczystości pogrzebowe kardynała Stefana Wyszyńskiego. Prymas pochowany został w warszawskiej archikatedrze św. Jana Chrzciciela.
-
W Warszawie zmarła Maja Berezowska, malarka, ilustratorka, scenograf; w czasie II wojny światowej więziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Ravensbrueck.
-
Prezydent USA Richard Nixon wracając z Moskwy zatrzymał się na dwudniowe rozmowy w Warszawie. Była to pierwsza w historii stosunków polsko-amerykańskich wizyta w Polsce urzędującego prezydenta Stanów Zjednoczonych.
-
W wyniku trzęsienia ziemi w Peru zginęło około 70 tys. ludzi, 100 tys. zostało rannych.
-
W Meksyku rozpoczęły się IX Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej.
-
W Wałbrzychu urodził się Jacek Bończyk, aktor, piosenkarz, autor tekstów piosenek, scenarzysta i reżyser spektakli muzycznych.
-
Na Węgrzech urodził się Viktor Orban, węgierski polityk i prawnik, poseł Zgromadzenia Narodowego, przewodniczący partii Fidesz, premier Węgier.
-
W izraelskim więzieniu w Ramli powieszony został Adolf Eichmann, szef wydziału żydowskiego w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA), odpowiedzialny za śmierć milionów Żydów; ciało Eichmanna spalono, a jego prochy rozsypano na morzu, poza wodami terytorialnymi Izraela.
-
W Duesseldorfie zmarł Walther Funk, ekonomista, działacz NSDAP, minister gospodarki III Rzeszy (1938–1945) i od 1939 r. prezes Reichsbanku; skazany przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy podczas Procesu Norymberskiego na karę dożywotniego więzienia; ze względu na stan zdrowia zwolniony w 1957 r.
-
W Warszawie zmarł Aleksander Żabczyński, jeden z najpopularniejszych polskich aktorów dwudziestolecia międzywojennego; uczestnik kampanii 1939 r., oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ranny w bitwie pod Monte Cassino; wystąpił m.in. w filmach „Śluby ułańskie”, „Manewry miłosne”, „Panienka z poste restante”, „Pani minister tańczy”, „Królowa przedmieścia”, „Zapomniana melodia”, „Trzy serca”.
-
W Skarżysku Kamiennej zmarł Leopold Staff, jeden z najwybitniejszych polskich poetów, związany z okresem Młodej Polski, debiutował tomikiem „Sny o potędze” w 1901 roku; także dramatopisarz, tłumacz.
-
Odilo Globocnik, funkcjonariusz niemieckich, nazistowskich organizacji, zbrodniarz wojenny zatrzymany przez Brytyjczyków na terenie Austrii, popełnił samobójstwo; Globocnik w latach 1939–1943 był dowódcą SS i policji w dystrykcie lubelskim, odpowiedzialnym m.in. za zagładę ludności żydowskiej z terenów Generalnego Gubernatorstwa.
-
Na Wiśle w okolicach Machowa (woj. lubelskie) żołnierze Batalionów Chłopskich wspierani przez oddziały Armii Krajowej zatopili statek „Tannenberg” transportujący żołnierzy niemieckich.
-
W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali grupę Polaków, więźniów Pawiaka, wśród nich poetę i satyryka Tadeusza Hollendra.
-
W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.
-
Premiera filmu „Sportowiec mimo woli” w reżyserii Mieczysława Krawicza.
-
W Sosnowcu urodził się Bogusław Madey, dyrygent, kompozytor, pianista, pedagog.
-
W Katowicach urodził się Bogumił Kobiela, aktor, niezapomniany Jan Piszczyk w „Zezowatym szczęściu” i sekretarz Drewnowski w „Popiele i diamencie”; znany również z ról w filmach „Eroica”, „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Małżeństwo z rozsądku”, „Ręce do góry”, „Człowiek z M-3” i „Wszystko na sprzedaż”; w latach 1955–1958, razem ze Zbigniewem Cybulskim, współtworzył w Gdańsku studencki teatrzyk Bim-Bom; występował w Teatrze Wybrzeże, Teatrze Ateneum i Teatrze Komedia, a także w kabaretach Wagabunda i Dudek.
-
W San Francisco urodził się Clint Eastwood, aktor, reżyser, scenarzysta filmowy; popularność przyniosły mu występy w westernach Sergio Leone: „Za garść dolarów”, „Za kilka dolarów więcej” oraz „Dobry, zły i brzydki”; status gwiazdora ugruntował tytułową rolą w „Brudnym Harrym”; znany jest również z filmów „Tylko dla orłów”, „Złoto dla zuchwałych”, „Siła magnum”, „Wyjęty spod prawa Josey Wales”, „Ucieczka z Alcatraz” i „Na linii ognia”; wielkim sukcesem okazały się wyreżyserowane przez niego filmy „Bez przebaczenia” (1993) i „Za wszelką cenę” (2005), w których zagrał również główne role – oba zostały nagrodzone Oscarami m.in. za reżyserię i w kategorii najlepszy film.
-
Józef Piłsudski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta RP, odmówił jednak przyjęcia stanowiska.
-
We Lwowie urodziła się Danuta Wodyńska, aktorka.
-
I wojna światowa: pod Bolimowem Niemcy użyli przeciwko wojskom rosyjskim chloru wypuszczonego z 12 tys. butli; szacuje się, że straty Rosjan wyniosły 1,2 tys. zabitych i ponad 3 tys. rannych.
-
W Belfaście zwodowano „Titanica”, największy pasażerski statek na świecie, który zatonął podczas pierwszego rejsu po zderzeniu z górą lodową w kwietniu 1912 r.; była to największa katastrofa morska w czasach pokoju.
-
Powstał Związek Południowej Afryki.
-
W Rosji rozpoczęto budowę Kolei Transsyberyjskiej; najdłuższa, prowadząca z Moskwy do Władywostoku linia kolejowa na świecie, ma ponad 9,2 tys. km.
-
W Londynie po raz pierwszy zabrzmiał Big Ben.
-
Władze carskie rozpoczęły budowę Cytadeli Warszawskiej. Kamień węgielny pod nią położył namiestnik Królestwa Polskiego Iwan Paskiewicz.
-
W Warszawie urodził się Edward Dembowski, działacz niepodległościowy, filozof, krytyk literacki, jeden z przywódców powstania krakowskiego w 1846 r.
-
W Wiedniu zmarł Joseph Haydn, jeden z trzech klasyków wiedeńskich, obok Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwiga van Beethovena; komponował symfonie, sonaty, koncerty, opery, utwory kameralne, chóralne, muzykę kościelną, w tym kantaty, oratoria, m.in. „Stworzenie świata” i „Pory roku”, a także msze.
-
W Wiedniu w wyniku ran odniesionych w bitwie pod Essling zmarł francuski marszałek Jean Lannes, książę Montebello.
-
Zmarł Michał Kazimierz Ogiński, hetman wielki litewski (1768–1793), poeta, kompozytor; budowniczy Kanału Ogińskiego, łączącego dorzecze Dniepru i Niemna.
-
W Poczdamie zmarł król Fryderyk Wilhelm I, twórca militarnej potęgi państwa pruskiego, panujący od 1713 r.; jego następcą został Fryderyk II Wielki (1740–1786).
-
Na Zamku Królewskim w Warszawie wybuchł pożar.
-
W Haarlem zmarł Pieter Saenredam, holenderski malarz, grafik.
-
W Białym Kamieniu (dziś Ukraina) urodził się Michał Korybut Wiśniowiecki, król Polski w latach 1669–1673 i wielki książę litewski; inna podawana przez historyków data urodzin Wiśniowieckiego to 31 lipca.
-
W Wenecji zmarł Jacopo Tintoretto, malarz, rysownik.
-
W Krakowie odbył się ślub Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki oraz jej koronacja na królową Polski.
-
Nad rzeką Kałką armia mongolska pokonała połączone siły książąt ruskich i Połowców.