W Trembowli urodziła się Joanna Jędryka, aktorka filmowa.
W Warszawie urodził się Tomasz Szarota, historyk, profesor Instytutu Historii PAN; badacz dziejów II wojny światowej.
Urodziła się Grażyna Kuroń, działaczka opozycji demokratycznej, żona Jacka Kuronia; po ogłoszeniu stanu wojennego internowana.
W Warszawie urodził się Zbigniew Romaszewski, fizyk, działacz opozycji antykomunistycznej, członek KSS KOR i kierownik Biura Interwencyjnego; od 1980 r. w NSZZ „Solidarność”, członek Prezydium Zarządu Regionu Mazowsze i Komisji Krajowej; organizator podziemnego Radia „S”; więziony w latach 1982–1984; kierownik Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ „S” (1986–1989); senator RP w latach 1989–2011.
W Otmęcie (obecnie część Krapkowic) urodził się Bernard Blaut, piłkarz, trener piłkarski.
Gen. Władysław Sikorski i premier Francji Edouard Daladier podpisali polsko-francuską umowę wojskową dotyczącą tworzenia Wojska Polskiego we Francji.
W Warszawie urodził się Antoni Krauze, reżyser, scenarzysta; autor m.in. filmów „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł”, „Smoleńsk” i serialu „Akwarium”.
W Koprzywnicy pod Sandomierzem urodził się Jan Pieszczachowicz, krytyk literacki, publicysta, animator życia krakowskiego literackiego w latach PRL.
W Warszawie urodził się Maciej Rayzacher, aktor; w okresie PRL działacz Komitetu Obrony Robotników i KSS KOR; internowany w stanie wojennym.
W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zmarł z wycieńczenia prof. Michał Siedlecki, zoolog, pisarz; rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1921), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; aresztowany przez gestapo w ramach Sonderaktion Krakau.
W Chełmie Niemcy rozstrzelali 440 pacjentów szpitala psychiatrycznego.
We Francji rozpoczęto tworzenie Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Jej dowódcą został gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz.
W Warszawie zmarł Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poeta, prozaik, dramaturg, publicysta i krytyk sztuki.
W nocy z 21 na 22 stycznia na Podolu w okupowanym przez ZSRS Czortkowie wybuchło antysowieckie powstanie; jego uczestnicy po opanowaniu miasta zamierzali przedostać się do Rumunii.
W Moskwie rozstrzelany został Izaak Babel, pisarz, autor "Opowiadań odeskich" i "Armii Konnej" - opowieści o pochodzie wojsk Armii Czerwonej w głąb Polski w 1920 r.
We Lwowie zmarł Maksymilian Matakiewicz, inżynier hydrotechnik, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej.
W ramach akcji „T4” (mordowania osób niepełnosprawnych) Niemcy rozpoczęli eksterminację pacjentów szpitala psychiatrycznego w Gostyninie.
W Moskwie, po tajnym procesie, został rozstrzelany ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaj Jeżow, autor tzw. operacji polskiej, w wyniku której w latach 1937–38 NKWD zamordowało co najmniej 111 tys. Polaków żyjących w ZSRS.
Zaprezentowany został tzw. plan Pabsta, przewidujący zburzenie większości zabudowy Warszawy i utworzenie wokół centrum modelowego osiedla dla Niemców.
Ukazało się niemieckie zarządzenie dotyczące utworzenia w Łodzi getta.
Na skutek nacisków międzynarodowych władze niemieckie zwolniły z obozów koncentracyjnych 102 profesorów i wykładowców krakowskich uczelni aresztowanych w listopadzie 1939 r. w ramach Sonderaktion Krakau.
W Wilnie urodził się Bohdan Paczyński, astronom i astrofizyk; w swoich badaniach zajmował się głównie teorią ewolucji gwiazd; profesor Princeton University w Stanach Zjednoczonych.
Pierwsza masowa deportacja ludności polskiej głównie z kręgów inteligencji, ziemiaństwa, rodzin wojskowych, policyjnych i urzędniczych przeprowadzona przez NKWD; w jej wyniku w głąb Związku Sowieckiego wywieziono około 140 tys. obywateli polskich.
Niemcy zdemontowali pomnik Tadeusza Kościuszki na Wawelu.
We Lwowie urodził się Andrzej Kotkowski, reżyser filmowy, scenarzysta; twórca filmów „Olimpiada ‘40”, „W starym dworku, czyli niepodległość trójkątów”, „Obywatel Piszczyk”, „Miasto z morza”.
W Tarpnie pod Grudziądzem urodził się Ryszard Milczewski-Bruno, poeta, autor tomików „Brzegiem słońca”, „Poboki”, „Dopokąd” i wykonywanego przez Marka Grechutę wiersza „Gdzieś w nas”.
W Kościanie w niemieckim więzieniu zmarł Alfred Chłapowski, ziemianin, działacz polityczny, dyplomata; jeden z przywódców Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, poseł na Sejm; w latach 1924–1936 ambasador RP w Paryżu.
W Warszawie urodził się Andrzej Strejlau, trener piłkarski, komentator sportowy; selekcjoner reprezentacji narodowej w latach 1989–1993; prowadził m.in. Legię Warszawa i grecki klub AE Larisa.
W Poznaniu urodziła się Emilia Krakowska, aktorka filmowa i teatralna, niezapomniana Jagna z serialu „Chłopi” Jana Rybkowskiego.
W Warszawie powołano Polityczny Komitet Porozumiewawczy przy Związku Walki Zbrojnej.
W Palmirach Niemcy rozstrzelali około 190 mieszkańców Legionowa i jego okolic.
W Warszawie urodził się Andrzej Korzyński, kompozytor, aranżer, pianista, autor muzyki do filmów „Wszystko na sprzedaż”, „Człowiek z marmuru”, „Na srebrnym globie”, „Akademia pana Kleksa”, „Wielki Szu”, kompozytor wielu popularnych przebojów m.in. „Żółte kalendarze”, „Do łezki łezka” i repertuaru Franka Kimono.
W Przemyślu zmarł Artur Gustowski, wielkopolski przedsiębiorca i dziennikarz, od 1907 roku wydawca poznańskiego pisma „Kupiec”, animator życia gospodarczego w Wielkopolsce.
Na wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich oficerów więzionych w obozach na terenie Związku Sowieckiego oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej; w wyniku tej decyzji zgładzono około 22 tys. obywateli polskich.
Pomiędzy 13 a 15 marca Niemcy zamordowali pierwszą grupę pacjentów Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kochanówce k. Łodzi; kolejną grupę zamordowano w dniach 27-28 marca; w sumie w marcu zamordowano ok. 550 pacjentów.
W Grenzdorfie, podobozie Stutthof, Niemcy rozstrzelali harcmistrza Alfa Liczmańskiego, komendanta Chorągwi Gdańskiej ZHP, działacza polonijnego.
W Warszawie urodziła się Ewa Łętowska, prawniczka, specjalistka w zakresie prawa cywilnego, profesor Instytutu Nauk Prawnych PAN; rzecznik praw obywatelskich (1987-1992), sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego (1999-2002) oraz Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011).
Początek kilkudniowych zamieszek antyżydowskich na ulicach Warszawy; w czasie rozruchów inspirowanych przez Niemców rabowano żydowskie mieszkania, sklepy, bito przechodniów - Żydów.
W Warszawie aresztowany został przez gestapo Janusz Kusociński, lekkoatleta, mistrz olimpijski z 1932 r. w biegu na 10 km; żołnierz wojny obronnej 1939 r.; w czasie okupacji zaangażowany w działalność konspiracyjną; rozstrzelany w Palmirach.
W Warszawie Niemcy dokonali aresztowań działaczy politycznych i społecznych, lekarzy, adwokatów oraz nauczycieli; wśród zatrzymanych był m.in. Maciej Rataj, były marszałek Sejmu RP, jeden z przywódców Stronnictwa Ludowego, zaangażowany w działania konspiracyjnej Głównej Rady Politycznej przy Służbie Zwycięstwu Polski; rozstrzelany w czerwcu 1940 r. w Palmirach.
Żołnierze Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal wyrwali się z okrążenia pod wsią Hucisko w pow. koneckim, gdzie pokonali niemiecki batalion policji; w odwecie Niemcy zamordowali 711 mieszkańców z 31 wsi, znajdujących się na szlaku Oddziału Wydzielonego. Najwięcej ofiar było wśród mieszkańców wsi Skłoby, Gałki, Szałas Stary i Hucisko.
Na polecenie okupacyjnych władz niemieckich Judenrat rozpoczął w Warszawie budowę murów wokół terenu getta – „obszaru zagrożonego epidemią”.
Początek formowania w Syrii Brygady Strzelców Karpackich.
W Palmirach Niemcy zamordowali 81 osób; wśród nich proboszcza parafii Wilanów księdza Jana Krawczyka oraz harcmistrza Juliusza Dąbrowskiego „Bema”, który sam zgłosił się do gestapo, aby ratować aresztowanych zamiast niego ojca, matkę, brata, siostrę i żonę.
Zbrodnia Katyńska: NKWD rozpoczęło likwidację obozu w Kozielsku, a w kolejnych dniach – obozów w Ostaszkowie (4 kwietnia) i Starobielsku (5 kwietnia); z Kozielska 4 404 jeńców przewieziono do Katynia i zamordowano strzałami w tył głowy; 3 896 jeńców ze Starobielska zabito w pomieszczeniach NKWD w Charkowie, a ich ciała pogrzebano na przedmieściach miasta w Piatichatkach; 6 287 jeńców z Ostaszkowa rozstrzelano w gmachu NKWD w Kalininie, obecnie Twer, a pochowano w miejscowości Miednoje.
Na Firleju pod Radomiem Niemcy dokonali pierwszej publicznej egzekucji, zabijając 145 mieszkańców wsi Gałki, Gielniów i Mechlin za udzielanie pomocy oddziałowi mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”; w czasie II wojny światowej na Firleju w masowych egzekucjach Niemcy zamordowali od 12-15 tys. osób.
W Warcie koło Sieradza Niemcy zamordowali około 500 pacjentów Publicznego Szpitala Psychiatrycznego.
ORP „Orzeł” zatopił niemiecki statek „Rio de Janeiro”, przewożący niemiecki desant do Norwegii.
Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę Łodzi na Litzmannstadt.
Niemiecka żandarmeria, SS i gestapo w odwecie za działania oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” dokonały pacyfikacji położonych w pobliżu Szydłowca Skłobów oraz innych okolicznych wsi; w czasie przeprowadzonej akcji Niemcy zamordowali 265 osób.
W Kownie urodził się Władysław Komar, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Monachium w 1972 r. w pchnięciu kulą, dwukrotny brązowy medalista Mistrzostw Europy w tej dyscyplinie – w Budapeszcie (1966) i Helsinkach (1971).
Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o formowaniu w Syrii Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem płk. Stanisława Kopańskiego.
W nocy z 12 na 13 kwietnia władze sowieckie przeprowadziły drugą masową deportację ludności polskiej w głąb ZSRS; według danych NKWD w ramach przeprowadzonej akcji wywieziono łącznie około 61 tys. osób, głównie do Kazachstanu; ofiarami deportacji były rodziny rozstrzeliwanych w tym samym czasie polskich jeńców wojennych oraz osób więzionych przez NKWD.
W Warszawie urodził się Piotr Figiel, kompozytor, aranżer, pianista; autor m.in. piosenek „Dwadzieścia lat, a może mniej”, „Powrócisz tu”.
We wsi Józefów Duży niedaleko Kocka Niemcy rozstrzelali ponad 160 mieszkańców okolicznych wsi.
W Garbatce na Mazowszu urodził się Krzysztof Kumor, aktor, prezes ZASP w latach 2006–2010.
W Pruszkowie urodził się Stanisław Stefan Paszczyk, prezes Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Polskiego Komitetu Olimpijskiego (1997–2005); poseł na Sejm w latach 1993–2001.
W Częstochowie urodził się Janusz Kochanowski, prawnik, wykładowca Wydziału Prawa UW, dyplomata; założyciel i prezes Fundacji „Ius et Lex”; Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2006–2010; zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu Tu 154 pod Smoleńskiem.
Komendant ZWZ płk Stefan Rowecki powołał Związek Odwetu (ZO), specjalną jednostkę sabotażowo-dywersyjną.
W Krakowie generalny gubernator Hans Frank utworzył Instytut Niemieckiej Pracy Wschodniej; Instytut miał być najważniejszym ośrodkiem niemieckiej działalności naukowej w GG.
W Warszawie urodził się Zdzisław Wardejn, aktor, związany z warszawskim Teatrem Dramatycznym; wystąpił m.in. filmach „Dreszcze”, „To tylko Rock”, „Miasto z morza”, a także w serialu „Królowa Bona”.
W Stanisławowie urodził się Wojciech Duryasz, aktor filmowy i teatralny, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Dramatycznym.
W Nowym Jorku urodził się Al Pacino, aktor, znany z roli Michaela Corleone w „Ojcu chrzestnym”, a także z filmów „Serpico”, „Strach na wróble”, „Pieskie popołudnie”, „Zapach kobiety” – Oscar za najlepszą rolę męską (1993), „Gorączka”, „Adwokat diabła”.
Na rozkaz dowódcy SS Heinricha Himmlera na terenie byłych polskich koszar artyleryjskich w Oświęcimiu Niemcy rozpoczęli budowę KL Auschwitz.
Pod Anielinem w walce z Niemcami poległ mjr Henryk Dobrzański „Hubal”, żołnierz Legionów Polskich, kawalerzysta, olimpijczyk, w czasie II wojny światowej dowódca Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego.
Getto łódzkie zostało całkowicie przez Niemców odizolowanie od reszty miasta; na obszarze 4 km kw. zamknięto ponad 160 tys. ludzi.
We Frampolu koło Białegostoku urodził się Edward Redliński, pisarz, autor „Konopielki”.
Z więzienia na Pawiaku Niemcy wysłali pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Wśród około 1,5 tys. wywiezionych mężczyzn było wielu przedstawicieli polskich elit.
Do służby w Polskiej Marynarce Wojennej wszedł niszczyciel „Garland”.
Pod Narwikiem w wyniku niemieckiego ataku lotniczego zatonął niszczyciel ORP „Grom”, śmierć poniosło 59 marynarzy.
Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza przypłynęła do norweskiego portu Harstad; polska formacja została włączona do alianckiego Korpusu Ekspedycyjnego walczącego z wojskami niemieckimi pod Narwikiem w Norwegii.
W Wielkiej Brytanii powołano rząd jedności narodowej z Winstonem Churchillem na czele.
Zbrodnia katyńska: wyruszyły ostatnie transporty śmierci oficerów polskich z Kozielska do Katynia i ze Starobielska do Charkowa.
Z obozu jenieckiego II B Arnswalde w Choszcznie uciekło kanałami centralnego ogrzewania 22 polskich oficerów. Schwytano 17 z nich, a 5 przedostało się do Warszawy.
U wybrzeżu Norwegii trafiony niemieckimi bombami zatonął MS Chrobry, polski transatlantyk, przebudowany po wybuchu wojny na transportowiec.
W Borysławiu urodziła się Marta Lipińska, aktorka, od ponad 50 lat w zespole Teatru Współczesnego w Warszawie; zagrała m.in. w filmach „Salto”, „Lalka”, „Nad Niemnem”, „Nigdy w życiu!”, „Stacja Warszawa”, a także w serialu „Ranczo”; przez wiele lat występowała jako Eliza w słuchowisku „Kocham Pana Panie Sułku”, emitowanym w programie III Polskiego Radia.
W Paryżu urodził się Marcel Łoziński, reżyser dokumentalista – w 1994 r. był nominowany do Oscara za film „89 mm od Europy”, w 2009 r. otrzymał wyróżnienie Europejskiej Akademii Filmowej za „Poste Restante”.
ORP „Orzeł” wypłynął z Rosyth na ostatni patrol, jednostka zaginęła bez wieści; losy okrętu i miejsce jego zatonięcia do dziś pozostają nieznane.
W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został Bolesław Roja, oficer Legionów Polskich, dowódca III Brygady (1917); generał WP, uczestnik walk z Ukraińcami w obronie Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej; w 1922 r. przeniesiony w stan spoczynku; poseł na Sejm z ramienia Stronnictwa Chłopskiego (1928–1929).
Po 18 dniach walk armia belgijska skapitulowała wobec niemieckiej agresji; rząd belgijski udał się na emigrację.
W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.
Urodziła się Barbara Kwiatkowska, aktorka, znana z filmów „Ewa chce spać” i „Jowita”.
W Kielcach na Stadionie Leśnym Niemcy rozstrzelali 63 Polaków.
Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.
Historyk Muzeum Auschwitz Danuta Czech opracowała obszerne i szczegółowe kalendarium obozu. Odtworzyła jego historię dzień po dniu gromadząc daty i opisy głównych wydarzeń: deportacji Polaków i więźniów innej narodowości, przyjazdów transportów z Żydami na zagładę, egzekucji, ucieczek więźniów z obozu, czy uruchamiania poszczególnych obiektów.
Choć od wydania „Kalendarza wydarzeń w KL Auschwitz” upłynęło blisko 30 lat, a nieżyjąca już Danuta Czech nie miała wówczas dostępu do wielu dokumentów, zwłaszcza z archiwów rosyjskich, to jej dzieło nadal jest jednym z podstawowych kompendiów wiedzy o historii obozu.
1939 r.
1 września – atak Niemiec na Polskę. Wybucha II wojna światowa.
Koniec roku – w związku z masowymi aresztowaniami Polaków i przepełnieniem więzień na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu powstał projekt utworzenia obozu koncentracyjnego dla Polaków.
1940 r.
27 kwietnia – po wielu inspekcjach różnych obiektów dowódca SS Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia obozu koncentracyjnego na terenie byłych polskich koszar artyleryjskich w Oświęcimiu, który nosił już wówczas nazwę Auschwitz.
4 maja – Rudolf Hoess otrzymał nominację na komendanta.
14 czerwca – początek funkcjonowania obozu. Niemcy kierują do Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych. Było to 728 Polaków. W sumie w obozie zostało zarejestrowanych ok. 405 tys. więźniów, w tym 270 tys. mężczyzn.
19 czerwca – pierwsze wysiedlenia okolicznej ludności w celu pozbycia się świadków zbrodni oraz uniemożliwienia kontaktów z więźniami i utrudnienia im ucieczek. Następne będą związane z rozbudową Auschwitz. Łącznie Niemcy wysiedlą z Oświęcimia i pobliskich wsi co najmniej 5 tys. Polaków. Do pobliskich gett deportują wszystkich oświęcimskich Żydów - ok. 7 tys. osób. Niemcy zniszczą osiem wsi i rozbiorą ponad sto budynków w mieście w bezpośrednim sąsiedztwie obozu.
6 lipca – uciekł pierwszy więzień, Polak Tadeusz Wiejowski. W odwecie władze obozu zarządziły apel, który trwał nieprzerwanie przez 20 godzin. W jego trakcie, w nocy z 6 na 7 lipca, umiera polski Żyd Dawid Wongczewski. Stał się pierwszą ofiarą niemieckiego obozu Auschwitz. Ogółem w historii obozu ucieczki podjęło kilkaset osób, głównie Polaków. Udało się to mniej niż 150. Pozostali zostali zastrzeleni przy próbie ucieczki lub zatrzymani i zamordowani później.
Noc z 21 na 22 września – do obozu przywieziony został w drugim transporcie więźniów z okupowanej Warszawy rtm. Witold Pilecki, który dobrowolnie wszedł w łapankę niemiecką, by dostać się do Auschwitz i zorganizować w nim ruch oporu. Uciekł stamtąd nocą z 26 na 27 kwietnia 1943 r. wraz z dwoma innymi więźniami. Później napisał raport o zbrodniach dokonywanych przez Niemców. Po wojnie został zamordowany przez polskie władze komunistyczne.
Jesień – polski ruch oporu przekazał informacje na temat obozu polskiemu rządowi na emigracji w Londynie.
22 listopada – pierwsza egzekucja przez rozstrzelanie. Stracono 40 Polaków.
1941 r.
1 marca – z inspekcją przyjechał Heinrich Himmler. Rozkazał m.in. rozbudować obóz oraz dostarczyć koncernowi IG Farbenindustrie 10 tys. więźniów do budowy zakładów przemysłowych.
23 kwietnia – w odwecie za ucieczkę więźnia komendant obozu Rudolf Hoess po raz pierwszy skazał 10 więźniów na śmierć głodową.
6 czerwca – pierwszy transport czeskich więźniów politycznych. Początek deportacji do Auschwitz więźniów, którzy nie byli obywatelami II Rzeczpospolitej.
14 sierpnia – w podziemiach bloku 11 zmarł skazany na śmierć głodową franciszkanin Maksymilian Kolbe, który oddał życie za nieznanego mu więźnia. Duchowny w 1982 r. został ogłoszony świętym Kościoła katolickiego.
3 września – pierwsze masowy mord przy pomocy gazu Cyklonu B. Ginie ok. 600 sowieckich jeńców i 250 Polaków.
Jesień – władze obozowe uruchomiły pierwszą komorę gazową w Auschwitz I.
Październik – utworzenie obozu dla sowieckich jeńców wojennych na terenie Auschwitz I. Na terenie zburzonej wsi Brzezinka rozpoczyna się tworzenie Auschwitz II-Birkenau.
11 listopada – w pierwszej egzekucji przed Ścianą Straceń Niemcy rozstrzelali 151 polskich więźniów. W tym miejscu do jesieni 1943 r. zginie jeszcze wiele tysięcy osób, głównie Polaków.
1942 r.
Początek roku – rozpoczęcie masowej zagłady Żydów w komorach gazowych.
Marzec – początek deportacji 69 tys. Żydów z Francji i 27 tys. Żydów ze Słowacji.
1 marca – początek funkcjonowania obozu Auschwitz II-Birkenau.
26 marca – w obozie zostało osadzonych pierwszych 2 tys. kobiet. Do końca istnienia obozu więźniarek będzie ok. 130 tys.
Marzec-czerwiec – uruchomienie prowizorycznych komór gazowych w pobliżu Auschwitz II-Birkenau.
Wiosna – początek funkcjonowania położonej między obozami Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau tzw. Judenrampe, na której przyjmowano transporty z kierowanymi do Auschwitz Żydami, Polakami, Romami i więźniami innych narodowości.
Maj – początek deportacji 300 tys. Żydów z Polski i 23 tys. Żydów z Niemiec i Austrii.
4 maja – esesmani przeprowadzili pierwszą selekcję w obozie Birkenau. Wybrani więźniowie zostali zamordowani w komorze gazowej.
10 czerwca – bunt i próba zbiorowej ucieczki ok. 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Birkenau. Ucieczka udała się 7 z nich. Zginęło ponad 300.
lipiec – początek deportacji 60 tys. Żydów z Holandii.
lipiec – uruchomienie podobozu Golleschau przy cementowni w Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim. To pierwszy z blisko 50 podobozów Auschwitz.
29 lipca – Edward Schulte, niemiecki przemysłowiec i antynazista, przekazał aliantom wiadomość, że Heinrich Himmler podczas pobytu w Auschwitz w lipcu obecny był przy zamordowaniu Cyklonem B 499 Żydów w tzw. bunkrze nr 2. To pierwsza tak ścisła wiadomość ze źródeł niemieckich o zagładzie Żydów w komorach gazowych Auschwitz. Począwszy od jesieni 1940 r. alianci informowani są regularnie o tym, co dzieje się w obozie. Informacje te przekazuje im głównie polski rząd na emigracji w Londynie, pozostający w stałym kontakcie z polskim ruchem oporu, działającym zarówno w samym obozie, jak i w jego pobliżu.
Sierpień – początek deportacji 25 tys. Żydów z Belgii i 10 tys. Żydów z Jugosławii.
9 sierpnia - w komorze gazowej zgładzona została Edyta Stein, karmelitanka św. Teresy Benedykty od Krzyża. To pierwsza Żydówka, która przeszła na katolicyzm i została kanonizowana. Rocznica jej śmierci jest w Kościele katolickim dniem modlitw za ofiary Holokaustu.
30 października – przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego powstaje podobóz Buna, przemianowany później na Auschwitz III-Monowitz.
Październik – początek deportacji 46 tys. Żydów z Protektoratu Czech i Moraw.
Grudzień – pierwszy transport Żydów z Norwegii. W sumie w dwóch transportach przywiezionych zostaje blisko 700 osób.
6 grudnia - zamordowany został Grzegorza Peradze, gruziński duchowny prawosławny, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. W 1995 r. Gruziński Kościół Prawosławny uznał go za świętego męczennika. Grzegorz Peradze czczony jest też w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym jako święty mnich męczennik.
13 grudnia – pierwszy transport Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach niemieckiego Generalnego Planu Wschodniego zmierzającego do wysiedlenia i eksterminacji ok. 50 milionów Słowian oraz skolonizowania przez Niemców Europy Środkowej i Wschodniej.
Koniec roku – Lekarze SS rozpoczynają eksperymenty sterylizacyjne na więźniach i więźniarkach.
1943 r.
26 lutego – utworzenie w Birkenau tzw. rodzinnego obozu cygańskiego dla Romów.
Marzec – początek deportacji 55 tys. Żydów z Grecji.
22 marca–25 czerwca – uruchomienie w Auschwitz II-Birkenau czterech krematoriów z komorami gazowymi.
7 czerwca – zakłady Kruppa rozpoczęły montaż maszyn w hali wydzierżawionej od władz obozu. W budowę Auschwitz zaangażowane są setki niemieckich firm, a wiele z nich, jak IG Farbenindustrie lub Siemens, czerpie zyski z wykorzystania niewolniczej pracy więźniów.
19 lipca – największa publiczna egzekucja. W odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną esesmani wieszają na szubienicy 12 więźniów Polaków.
9 września – utworzenie w Birkenau tzw. obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta terezińskiego w Protektoracie Czech i Moraw.
Październik – początek deportacji 7,5 tys. Żydów z Włoch.
11 listopada – Artur Liebehenschel przejmuje komendanturę obozu.
1944 r.
18 marca - w obozowym urzędzie stanu cywilnego na ślubnym kobiercu stanęli więzień Austriak Rudolf Friemel oraz specjalnie przywieziona z Rzeszy robotnica przymusowa Hiszpanka Margarita Ferrer Rey. To był jedyny ślub w obozie. Zgodę wydał Himmler.
Maj – pierwsze samoloty alianckie przelatując nad Auschwitz wykonują zdjęcia lotnicze. Widać na nich komory gazowe i dymy ze stosów spaleniskowych, w których palono ciała zgładzonych.
8 maja – Rudolf Hoess obejmuje zwierzchnictwo nad garnizonem SS w Auschwitz. Ma nadzorować masową zagładę Żydów z Węgier.
11 maja – komendantem obozu zostaje Richard Baer. Formalnie podlega jednak szefowi garnizonu.
16 maja – oddanie do użytku bocznicy kolejowej wewnątrz obozu Auschwitz II-Birkenau, która umożliwia dojazd transportów z deportowanymi bezpośrednio pod komory gazowe. Początek deportacji do Auschwitz blisko 438 tys. Żydów z Węgier.
10–12 lipca – likwidacja tzw. rodzinnego obozu Theresienstadt. Hitlerowcy mordują w komorach gazowych ok. 7 tys. Żydów.
Sierpień – początek deportacji do Auschwitz 67 tys. Żydów z getta w Łodzi.
2 sierpnia – likwidacja tzw. rodzinnego obozu cygańskiego”. W komorach gazowych zgładzonych zostaje ok. 4,2-4,3 tys. Romów.
12 sierpnia – początek deportacji 13 tys. Polaków aresztowanych masowo po wybuchu Powstania Warszawskiego.
5 września - do obozu dotarł transport z Żydami z okupowanej Holandii. Wśród deportowanych była 15-letnia Anna Frank z rodzicami i siostrą. Napisany przez nią dziennik jest jednym z najcenniejszych świadectw Holokaustu. Dziewczynka nie doczekała wolności. Zmarła w marcu 1945 r. w obozie Bergen-Belsen.
7 października – bunt Sonderkommando, specjalnej grupy więźniów, głównie Żydów, których Niemcy zmuszali do usuwania ciał zgładzonych. W jego trakcie ginie trzech esesmanów i 450 więźniów Sonderkommando.
Listopad – wstrzymanie akcji masowej zagłady Żydów w komorach gazowych.
1945 r.
6 stycznia – ostatnia egzekucja. Ginie ok. 70 Polaków skazanych na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.
17 stycznia – początek ewakuacji więźniów do obozów w głębi Rzeszy. W Marszach Śmierci esesmani wyprowadzają blisko 60 tys. osób.
21-26 stycznia – Niemcy wysadzają w powietrze komory gazowe i krematoria w Birkenau.
27 stycznia – 7 tys. więźniów doczekuje wyzwolenia Auschwitz przez oddziały Armii Czerwonej. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ pat/
W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, działacz opozycji antykomunistycznej.
Gen. Charles de Gaulle na antenie radia BBC wygłosił apel do Francuzów o kontynuowanie walki z Niemcami: „Cokolwiek się stanie, płomień francuskiego oporu nie powinien zgasnąć i nie zgaśnie” – mówił de Gaulle.
Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.
W Palmirach w ciągu dwóch dni (20–21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i Al. Szucha; wśród nich m.in. Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.
Walcząca we Francji w okrążeniu 1 Dywizja Grenadierów została na rozkaz dowódcy gen. Bronisława Ducha rozwiązana.
NKWD rozpoczęło trzecią masową deportację polskich obywateli w głąb Związku Sowieckiego; objęła ona ok. 80 tys. obywateli polskich, którzy przed wrześniem 1939 r. nie mieszkali na ziemiach inkorporowanych przez ZSRS; 84 proc. deportowanych stanowili Żydzi.
Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski mianował gen. Stefana Roweckiego „Grota” Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).
W Śmiłowicach koło Cieszyna urodził się Jerzy Buzek, profesor Instytutu Chemii Inżynieryjnej PAN w Gliwicach, działacz Solidarności; premier RP (1997–2001), przewodniczący Ruchu Społecznego AWS (1999–2001); przewodniczący Parlamentu Europejskiego (2009–2012); od 2004 r. europoseł.
W Marsylii zmarł Józef Pankiewicz, malarz, grafik; w swojej twórczości nawiązywał m.in. do francuskiego impresjonizmu, do jego znanych dzieł należą m.in. „Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą” z 1892 r.
Z KL Auschwitz uciekł pierwszy więzień – Tadeusz Wiejowski. Po ucieczce ukrywał się ponad rok. Jesienią 1941 r. został zatrzymany i osadzony w więzieniu w Jaśle, a następnie rozstrzelany.
Początek Bitwy o Anglię, kilkumiesięcznego starcia powietrznych sił nazistowskich Niemiec i Wielkiej Brytanii, w którym po stronie brytyjskiej udział wzięły cztery polskie dywizjony lotnicze, wśród nich Dywizjon 303.
W Woroszyłowsku w Rosji urodził się Aleksy Awdiejew – rosyjski piosenkarz, związany m.in. z Piwnicą pod Baranami, profesor nauk humanistycznych i językoznawca w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Na lotnisku w Northolt pod Londynem rozpoczęto formowanie 303. Dywizjonu Warszawskiego im. Tadeusza Kościuszki.
Do niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen przybył pierwszy transport więźniów.
Litwa włączona została do Związku Sowieckiego.
W Nowym Jorku zmarł Włodzimierz Żabotyński, (Ze’ew, Władimir), działacz syjonistyczny, pisarz, publicysta; inicjator utworzenia Legionu Żydowskiego (1917); członek władz Światowej Organizacji Syjonistycznej, następnie lider Związku Syjonistów-Rewizjonistów; założyciel i przywódca Nowej Organizacji Syjonistycznej; zwolennik zbrojnej walki o utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie; w 1936 r. przedstawił program masowej ewakuacji Żydów z Europy Wschodniej do Palestyny.
Premier RP gen. Władysław Sikorski oraz premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill podpisali polsko-brytyjską umowę wojskową.
Niemcy wysłali do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów z Warszawy.
Niemcy zniszczyli pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie.
W Warszawie urodziła się Zofia Romaszewska, fizyk, działaczka opozycji antykomunistycznej, kierownik Biura Interwencyjnego Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”; w stanie wojennym organizowała podziemne Radio „Solidarność”.
W Gnojniku na Zaolziu urodził się Adam Makowicz, pianista jazzowy.
W Tarnobrzegu urodził się Andrzej Mencwel, historyk, antropolog kultury, profesor Instytutu Kultury Polskiej UW.
W Newark w stanie New Jersey urodził się Brian De Palma, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Nietykalni” i „Życie Carlita”.
Przełomowy moment Bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli.
W Palmirach Niemcy zamordowali 198 więźniów Pawiaka.
W czasie wielkiej obławy w Warszawie Niemcy aresztowali ponad 2 tys. mężczyzn. Wśród nich znalazł się rotmistrz Witold Pilecki, który dobrowolnie dał się zatrzymać, aby dotrzeć do KL Auschwitz w celu zebrania informacji na temat obozu i utworzenia w nim organizacji konspiracyjnej.
W Orzyszu zmarł Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.
Niemieckie siły policyjne rozpoczęły Aktion Saybusch, akcję wysiedlania polskiej ludności z Żywiecczyzny do Generalnego Gubernatorstwa; do grudnia 1940 r. Niemcy wysiedlili około 20 tys. Polaków z 35 miejscowości; polskiej ludności odbierano gospodarstwa, majątek i oszczędności, wysiedlani mogli zabrać ze sobą jedynie drobny sprzęt, koce i ubrania oraz zapas żywności na trzy dni.
W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, w czasie kampanii 1939 r. dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża; po kapitulacji Helu przetrzymywany m.in. w oflagu VIII B Silberberg (Srebrna Góra).
Bitwa o Anglię: Zginął por. Ludwik Witold Paszkiewicz, pilot Dywizjonu 303, as myśliwski.
Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny, w którym Japonia uznała prawo Niemiec i Włoch do budowy nowego ładu w Europie; z kolei Niemcy i Włochy zaakceptowały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.
Niemiecki gubernator Ludwig Fischer podpisał „Zarządzenie o utworzeniu dzielnicy żydowskiej w mieście Warszawie”.
W Cuddington Way w Ewell w hrabstwie Surrey zginął Josef František, jeden z najlepszych lotników alianckich w czasie II wojny światowej, pilot Dywizjonu 303.
W Częstochowie urodził się Jerzy Kulej, pięściarz, dwukrotny mistrz olimpijski – z Tokio (1964) i Meksyku (1968).
W Wieliczce urodziła się Zofia Marcinkowska, aktorka, znana z filmów „Lunatycy” i „Nikt nie woła”.
W Paryżu zmarła Olga Boznańska, jedna z najbardziej cenionych polskich malarek, przedstawicielka impresjonizmu, wybitna artystka okresu Młodej Polski.
Bitwa o Anglię: w ciągu trzech miesięcy walk lotniczych nad Wielką Brytanią i kanałem La Manche lotnictwo niemieckie straciło 1733 samoloty i ponad 2,5 tys. lotników; RAF stracił 1087 samolotów oraz 544 pilotów; w Bitwie wzięło udział 144 polskich pilotów, walczących w polskich dywizjonach myśliwskich i bombowych oraz w jednostkach brytyjskich – 29 z nich poległo w czasie walk; polscy lotnicy zestrzelili 170 samolotów przeciwnika.
W Londynie w wyniku niemieckiego bombardowania zginął mjr Bolesław Waligóra, kierownik Archiwum Sztabu Naczelnego Wodza, wieloletni szef Centralnego Archiwum Wojskowego.
Franklin D. Roosevelt po raz trzeci zwyciężył w wyborach prezydenckich w USA.
W Heckfield koło Reading zmarł Neville Chamberlain, przywódca Partii Konserwatywnej, premier Wielkiej Brytanii w latach 1937–1940; prowadził politykę appeasementu, czyli ustępstw wobec III Rzeszy; jeden z sygnatariuszy układu monachijskiego z listopada 1938 r., pozbawiającego Czechosłowację części jej terytorium na rzecz nazistowskich Niemiec.
Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRS Wiaczesław Mołotow rozpoczął wizytę w Berlinie, w czasie której spotkał się z przywódcą III Rzeszy Adolfem Hitlerem oraz ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem; podczas rozmów, które zakończyły się fiaskiem, strona niemiecka zaproponowała ZSRS m.in. przystąpienie do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, a także własną wizję podziału stref wpływów na świecie.
Niemcy zamknęli getto w Warszawie; na obszarze 307 ha znalazło się około 400 tys. Żydów.
Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiły Węgry.
W Warszawie zmarł Wacław Berent, powieściopisarz, eseista, tłumacz.
W KL Auschwitz Niemcy dokonali pierwszej egzekucji przez rozstrzelanie – stracono 40 Polaków.
W Warszawie w mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18 odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem „Oneg Szabat”, czyli „Radość Soboty”. Efektem jego działań było utworzenie Podziemnego Archiwum Getta.
We Lwowie urodził się Andrzej Żuławski, reżyser, scenarzysta, pisarz; autor filmów „Na srebrnym globie”, „Diabeł”, „Szamanka”.
Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiła Rumunia.
Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiła Słowacja.
W San Francisco urodził się Bruce Lee, amerykański aktor pochodzenia chińskiego, gwiazda kina akcji i filmów karate.
W Warszawie urodził się Maciej Małecki, kompozytor, pianista; w latach 1993-1999 prezes Związku Kompozytorów Polskich.
Premier rządu RP na uchodźstwie gen. Władysław Sikorski mianował Cyryla Ratajskiego Delegatem Rządu RP na Generalne Gubernatorstwo; a następnie na cały kraj.
W Białymstoku urodził się Aleksander Smolar, publicysta, w czasach PRL działacz opozycji demokratycznej, rzecznik Komitetu Obrony Robotników. Założyciel kwartalnika „Aneks”; w latach 1991–2020 prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Kanclerz III Rzeszy Adolf Hitler podpisał plan wojny przeciwko Związkowi Sowieckiemu – kryptonim „Barbarossa”.
W Hollywood zmarł Francis Scott Fitzgerald, amerykański pisarz i scenarzysta, autor m.in. „Po tej stronie raju”, „Wielkiego Gatsby’ego” i „Ostatniego z wielkich”.
W Baltimore (USA) urodził się Frank Zappa, amerykański muzyk i kompozytor.
Do uzbrojenia Armii Czerwonej wprowadzono pistolet maszynowy PPSz-41, „pulemiot Szpagina”, zwany powszechnie „pepeszą”.