Kalendarz dat

1940

• 1.1

  W Trembowli urodziła się Joanna Jędryka, aktorka filmowa.

• 2.1

  W Warszawie urodził się Tomasz Szarota, historyk, profesor Instytutu Historii PAN; badacz dziejów II wojny światowej.

• 2.1

  Urodziła się Grażyna Kuroń, działaczka opozycji demokratycznej, żona Jacka Kuronia; po ogłoszeniu stanu wojennego internowana.

• 2.1

  

  W Warszawie urodził się Zbigniew Romaszewski, fizyk, działacz opozycji antykomunistycznej, członek KSS KOR i kierownik Biura Interwencyjnego; od 1980 r. w NSZZ "Solidarność", członek Prezydium Zarządu Regionu Mazowsze i Komisji Krajowej; organizator podziemnego Radia "S"; więziony w latach 1982-1984; kierownik Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ "S" (1986-1989); senator RP w latach 1989-2011.

• 3.1

  W Otmęcie (obecnie część Krapkowic) urodził się Bernard Blaut, piłkarz, trener piłkarski.

• 4.1

  

  Gen. Władysław Sikorski i premier Francji Edouard Daladier podpisali polsko-francuską umowę wojskową dotyczącą tworzenia Wojska Polskiego we Francji.

• 4.1

  

  W Warszawie urodził się Antoni Krauze, reżyser, scenarzysta; autor m.in. filmów "Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł", „Smoleńsk” i serialu "Akwarium".

• 10.1

  W Warszawie urodził się Maciej Rayzacher, aktor; w okresie PRL działacz Komitetu Obrony Robotników i KSS KOR; internowany w stanie wojennym.

• 10.1

  W Koprzywnicy pod Sandomierzem urodził się Jan Pieszczachowicz, krytyk literacki, publicysta, animator życia krakowskiego literackiego w latach PRL.

• 11.1

  W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zmarł z wycieńczenia prof. Michał Siedlecki, zoolog, pisarz; rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919-1921), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; aresztowany przez Gestapo w ramach Sonderaktion Krakau.

• 12.1

  W Chełmie Niemcy rozstrzelali 440 pacjentów szpitala psychiatrycznego.

• 15.1

  

  We Francji rozpoczęto tworzenie Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Jej dowódcą został gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz.

• 18.1

  

  W Warszawie zmarł Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poeta, prozaik, dramaturg, publicysta i krytyk sztuki.

• 21.1

  W nocy z 21 na 22 stycznia na Podolu w okupowanym przez ZSRS Czortkowie wybuchło antysowieckie powstanie; jego uczestnicy po opanowaniu miasta zamierzali przedostać się do Rumunii.

• 27.1

  W Moskwie rozstrzelany został Izaak Babel, pisarz, autor "Opowiadań odeskich" i "Armii Konnej" - opowieści o pochodzie wojsk Armii Czerwonej w głąb Polski w 1920 r.

• 3.2

  We Lwowie zmarł Maksymilian Matakiewicz, inżynier hydrotechnik, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej.

• 4.2

  W Moskwie, po tajnym procesie, został rozstrzelany ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaj Jeżow, autor tzw. operacji polskiej, w wyniku której w latach 1937-38 NKWD zamordowało co najmniej 111 tys. Polaków żyjących w ZSRS..

• 6.2

  

  Zaprezentowany został tzw. plan Pabsta, przewidujący zburzenie większości zabudowy Warszawy i utworzenie wokół centrum modelowego osiedla dla Niemców.

• 8.2

  

  Ukazało się niemieckie zarządzenie dotyczące utworzenia w Łodzi getta.

• 8.2

  Na skutek nacisków międzynarodowych władze niemieckie zwolniły z obozów koncentracyjnych 102 profesorów i wykładowców krakowskich uczelni aresztowanych w listopadzie 1939 r. w ramach Sonderaktion Krakau.

• 8.2

  W Wilnie urodził się Bohdan Paczyński, astronom i astrofizyk; w swoich badaniach zajmował się głównie teorią ewolucji gwiazd; profesor Princeton University w Stanach Zjednoczonych.

• 10.2

  

  Pierwsza masowa deportacja ludności polskiej głównie z kręgów inteligencji, ziemiaństwa, rodzin wojskowych, policyjnych i urzędniczych przeprowadzona przez NKWD; w jej wyniku w głąb Związku Sowieckiego wywieziono około 140 tys. obywateli polskich.

• 17.2

  We Lwowie urodził się Andrzej Kotkowski, reżyser filmowy, scenarzysta; twórca filmów „Olimpiada ‘40”, „W starym dworku, czyli niepodległość trójkątów”, „Obywatel Piszczyk”, „Miasto z morza”.

• 18.2

  W Tarpnie pod Grudziądzem urodził się Ryszard Milczewski-Bruno, poeta, autor tomików „Brzegiem słońca”, „Poboki”, „Dopokąd” i wykonywanego przez Marka Grechutę wiersza „Gdzieś w nas”.

• 19.2

  

  W Warszawie urodził się Andrzej Strejlau, trener piłkarski, komentator sportowy; selekcjoner reprezentacji narodowej w latach 1989-1993; prowadził m.in. Legię Warszawa i grecki klub AE Larisa.

• 19.2

  

  W Kościanie w niemieckim więzieniu zmarł Alfred Chłapowski, ziemianin, działacz polityczny, dyplomata; jeden z przywódców Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, poseł na Sejm; w latach 1924-1936 ambasador RP w Paryżu.

   

• 20.2

  

  W Poznaniu urodziła się Emilia Krakowska, aktorka filmowa i teatralna, niezapomniana Jagna z serialu „Chłopi” Jana Rybkowskiego.

• 26.2

  W Warszawie powołano Polityczny Komitet Porozumiewawczy przy Związku Walki Zbrojnej.

• 26.2

  W Palmirach Niemcy rozstrzelali około 190 mieszkańców Legionowa i jego okolic.

• 2.3

  

  W Warszawie urodził się Andrzej Korzyński, kompozytor, aranżer, pianista, autor muzyki do filmów „Wszystko na sprzedaż”, „Człowiek z marmuru”, „Na srebrnym globie”, „Akademia pana Kleksa”, „Wielki Szu”, kompozytor wielu popularnych przebojów m.in. „Żółte kalendarze”, „Do łezki łezka” i repertuaru Franka Kimono.

• 4.3

  W Przemyślu zmarł Artur Gustowski, wielkopolski przedsiębiorca i dziennikarz, od 1907 roku wydawca poznańskiego pisma „Kupiec”, animator życia gospodarczego w Wielkopolsce.

• 5.3

  

  Na wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich oficerów więzionych w obozach na terenie Związku Sowieckiego oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej; w wyniku tej decyzji zgładzono około 22 tys. obywateli polskich.

• 13.3

  Pomiędzy 13 a 15 marca Niemcy zamordowali pierwszą grupę pacjentów Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kochanówce k. Łodzi; kolejną grupę zamordowano w dniach 27-28 marca; w sumie w marcu zamordowano ok. 550 pacjentów.

• 20.3

  W Grenzdorfie, podobozie Stutthof, Niemcy rozstrzelali harcmistrza Alfa Liczmańskiego, komendanta Chorągwi Gdańskiej ZHP, działacza polonijnego.

• 22.3

  

  W Warszawie urodziła się Ewa Łętowska, prawniczka, specjalistka w zakresie prawa cywilnego, profesor Instytutu Nauk Prawnych PAN; rzecznik praw obywatelskich (1987-1992), sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego (1999-2002) oraz Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011).

• 22.3

  Początek kilkudniowych zamieszek antyżydowskich na ulicach Warszawy; w czasie rozruchów inspirowanych przez Niemców rabowano żydowskie mieszkania, sklepy, bito przechodniów - Żydów.

• 28.3

  

  W Warszawie aresztowany został przez gestapo Janusz Kusociński, lekkoatleta, mistrz olimpijski z 1932 r. w biegu na 10 km; żołnierz wojny obronnej 1939 r.; w czasie okupacji zaangażowany w działalność konspiracyjną; rozstrzelany w Palmirach.

• 30.3

  

  W Warszawie Niemcy dokonali aresztowań działaczy politycznych i społecznych, lekarzy, adwokatów oraz nauczycieli; wśród zatrzymanych był m.in. Maciej Rataj, były marszałek Sejmu RP, jeden z przywódców Stronnictwa Ludowego, zaangażowany w działania konspiracyjnej Głównej Rady Politycznej przy Służbie Zwycięstwu Polski; rozstrzelany w czerwcu 1940 r. w Palmirach.

• 30.3

  Żołnierze Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal wyrwali się z okrążenia pod wsią Hucisko w pow. koneckim, gdzie pokonali niemiecki batalion policji; w odwecie Niemcy zamordowali 711 mieszkańców z 31 wsi, znajdujących się na szlaku Oddziału Wydzielonego. Najwięcej ofiar było wśród mieszkańców wsi Skłoby, Gałki, Szałas Stary i Hucisko.

• 1.4

  

  Na polecenie okupacyjnych władz niemieckich Judenrat rozpoczął w Warszawie budowę murów wokół terenu getta – „obszaru zagrożonego epidemią”.

• 2.4

  Początek formowania w Syrii Brygady Strzelców Karpackich.

• 2.4

  W Palmirach Niemcy zamordowali 81 osób; wśród nich proboszcza parafii Wilanów księdza Jana Krawczyka oraz harcmistrza Juliusza Dąbrowskiego "Bema", który sam zgłosił się do gestapo, aby ratować aresztowanych zamiast niego ojca, matkę, brata, siostrę i żonę.

• 3.4

  

  Zbrodnia Katyńska: NKWD rozpoczęło likwidację obozu w Kozielsku, a w kolejnych dniach – obozów w Ostaszkowie (4 kwietnia) i Starobielsku (5 kwietnia); z Kozielska 4 404 jeńców przewieziono do Katynia i zamordowano strzałami w tył głowy; 3 896 jeńców ze Starobielska zabito w pomieszczeniach NKWD w Charkowie, a ich ciała pogrzebano na przedmieściach miasta w Piatichatkach; 6 287 jeńców z Ostaszkowa rozstrzelano w gmachu NKWD w Kalininie, obecnie Twer, a pochowano w miejscowości Miednoje.

• 4.4

  W Warcie koło Sieradza Niemcy zamordowali około 500 pacjentów Publicznego Szpitala Psychiatrycznego.

• 4.4

  Na Firleju pod Radomiem Niemcy dokonali pierwszej publicznej egzekucji, zabijając 145 mieszkańców wsi Gałki, Gielniów i Mechlin za udzielanie pomocy oddziałowi mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”; w czasie II wojny światowej na Firleju w masowych egzekucjach Niemcy zamordowali od 12-15 tys. osób.

• 8.4

  ORP "Orzeł" zatopił niemiecki statek "Rio de Janeiro", przewożący niemiecki desant do Norwegii.

• 11.4

  W Kownie urodził się Władysław Komar, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Monachium w 1972 r. w pchnięciu kulą, dwukrotny brązowy medalista Mistrzostw Europy w tej dyscyplinie - w Budapeszcie (1966) i Helsinkach (1971).

• 11.4

  Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę Łodzi na Litzmannstadt.

• 11.4

  Niemiecka żandarmeria, SS i gestapo w odwecie za działania oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala" dokonały pacyfikacji położonych w pobliżu Szydłowca Skłobów oraz innych okolicznych wsi; w czasie przeprowadzonej akcji Niemcy zamordowali 265 osób.

• 12.4

  

  Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o formowaniu w Syrii Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem płk. Stanisława Kopańskiego.

• 12.4

  

  W nocy z 12 na 13 kwietnia władze sowieckie przeprowadziły drugą masową deportację ludności polskiej w głąb ZSRS; według danych NKWD w ramach przeprowadzonej akcji wywieziono łącznie około 61 tys. osób, głównie do Kazachstanu; ofiarami deportacji były rodziny rozstrzeliwanych w tym samym czasie polskich jeńców wojennych oraz osób więzionych przez NKWD.

• 13.4

  W Warszawie urodził się Piotr Figiel, kompozytor, aranżer, pianista; autor m.in. piosenek "Dwadzieścia lat, a może mniej", "Powrócisz tu".

• 14.4

  We wsi Józefów Duży niedaleko Kocka Niemcy rozstrzelali ponad 160 mieszkańców okolicznych wsi.

• 16.4

  W Pruszkowie urodził się Stanisław Stefan Paszczyk, prezes Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Polskiego Komitetu Olimpijskiego (1997-2005); poseł na Sejm w latach 1993-2001.

• 16.4

  W Garbatce na Mazowszu urodził się Krzysztof Kumor, aktor, prezes ZASP w latach 2006-10.

• 18.4

  

  W Częstochowie urodził się Janusz Kochanowski, prawnik, wykładowca Wydziału Prawa UW, dyplomata; założyciel i prezes Fundacji "Ius et Lex"; Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2006-2010; zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu Tu 154 pod Smoleńskiem.

• 20.4

  W Krakowie generalny gubernator Hans Frank utworzył Instytut Niemieckiej Pracy Wschodniej; Instytut miał być najważniejszym ośrodkiem niemieckiej działalności naukowej w GG.

• 20.4

  

  Komendant ZWZ płk. Stefan Rowecki powołał Związek Odwetu (ZO), specjalną jednostkę sabotażowo-dywersyjną.

• 21.4

  

  W Warszawie urodził się Zdzisław Wardejn, aktor, związany z warszawskim Teatrem Dramatycznym; wystąpił m.in. filmach „Dreszcze”, „To tylko Rock”, „Miasto z morza”, a także w serialu „Królowa Bona”.

• 23.4

  W Stanisławowie urodził się Wojciech Duryasz, aktor filmowy i teatralny, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Dramatycznym.

• 25.4

  

  W Nowym Jorku urodził się Al Pacino, aktor, znany z roli Michaela Corleone w „Ojcu chrzestnym”, a także z filmów „Serpico”, „Strach na wróble”, „Pieskie popołudnie”, „Zapach kobiety” – Oscar za najlepszą rolę męską (1993), „Gorączka”, „Adwokat diabła”.

• 27.4

  

  Na rozkaz dowódcy SS Heinricha Himmlera na terenie byłych polskich koszar artyleryjskich w Oświęcimiu Niemcy rozpoczęli budowę KL Auschwitz.

• 30.4

  

  Getto łódzkie zostało całkowicie przez Niemców odizolowanie od reszty miasta. Na obszarze ponad 4 km kw. zamknięto ponad 160 tys. ludzi.

• 30.4

  

  Pod Anielinem w walce z Niemcami poległ mjr Henryk Dobrzański "Hubal", żołnierz Legionów Polskich, kawalerzysta, olimpijczyk, w czasie II wojny światowej dowódca Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego.

• 1.5

  

  We Frampolu koło Białegostoku urodził się Edward Redliński, pisarz, autor "Konopielki".

• 2.5

  

  Z więzienia na Pawiaku Niemcy wysłali pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Wśród około 1,5 tys. wywiezionych mężczyzn było wielu przedstawicieli polskich elit.

• 3.5

  Do służby w Polskiej Marynarce Wojennej wszedł niszczyciel „Garland”.

• 4.5

  

  Pod Narvikiem w wyniku niemieckiego ataku lotniczego zatonął niszczyciel ORP "Grom", śmierć poniosło 59 marynarzy.

• 8.5

  Bitwa o Narwik: Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza przypłynęła do norweskiego portu Harstad; polska formacja została włączona do alianckiego Korpusu Ekspedycyjnego walczącego z wojskami niemieckimi pod Narwikiem w Norwegii.

• 10.5

  W Wielkiej Brytanii powołano rząd jedności narodowej z Winstonem Churchillem na czele.

• 10.5

  Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg. Początek ofensywy wojsk niemieckich we Francji.

• 12.5

  Zbrodnia katyńska: Wyruszyły ostatnie transporty śmierci oficerów polskich z Kozielska do Katynia i ze Starobielska do Charkowa.

• 13.5

  Premier Winston Churchill, prosząc Izbę Gmin o wotum zaufania dla rządu jedności narodowej, powiedział: „Nie mam nic do zaoferowania, oprócz krwi, trudu, łez i potu”.

• 14.5

  U wybrzeżu Norwegii trafiony niemieckimi bombami zatonął MS Chrobry, polski transatlantyk, przebudowany po wybuchu wojny na transportowiec.

• 14.5

  

  W Borysławiu urodziła się Marta Lipińska, aktorka, od ponad 50 lat w zespole Teatru Współczesnego w Warszawie; zagrała m.in. w filmach „Salto”, „Lalka”, „Nad Niemnem”, „Nigdy w życiu!”, „Stacja Warszawa”, a także w serialu „Ranczo”; przez wiele lat występowała jako Eliza w słuchowisku "Kocham Pana Panie Sułku", emitowanym w programie III Polskiego Radia.

• 14.5

  Niemieckie lotnictwo zbombardowało Rotterdam; kapitulacja armii holenderskiej.

• 15.5

  W Kalifornii powstało przedsiębiorstwo McDonald’s.

• 17.5

  Wojska niemieckie wkroczyły do Brukseli.

• 17.5

  W Paryżu urodził się Marcel Łoziński, reżyser dokumentalista - w 1994 r. był nominowany do Oscara za film "89 mm od Europy ", w 2009 r. otrzymał wyróżnienie Europejskiej Akademii Filmowej za "Poste Restante".

• 23.5

  

  ORP "Orzeł" wypłynął z Rosyth na ostatni patrol, jednostka zaginęła bez wieści; losy okrętu i miejsce jego zatonięcia do dziś pozostają nieznane.

• 24.5

  

  W Leningradzie urodził się Josif Brodski, rosyjski poeta, eseista, tłumacz; laureat literackiej Nagrody Nobla w 1987 r.

• 26.5

  Kampania francuska: W rejonie Dunkierki rozpoczęła się ewakuacja brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego.

• 27.5

  

  W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został Bolesław Roja, oficer Legionów Polskich, dowódca III Brygady (1917); generał WP, uczestnik walk z Ukraińcami w obronie Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej; w 1922 r. przeniesiony w stan spoczynku; poseł na Sejm z ramienia Stronnictwa Chłopskiego (1928-1929).

• 28.5

  Po 18 dniach walk armia belgijska skapitulowała wobec niemieckiej agresji; rząd belgijski udał się na emigrację.

• 28.5

  

  Brygada Podhalańska, walcząca w składzie alianckich sił ekspedycyjnych, zdobyła Narwik.

• 31.5

  W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.

• 1.6

  

  Urodziła się Barbara Kwiatkowska, aktorka, znana z filmów "Ewa chce spać" i "Jowita".

• 4.6

  Kampania francuska: Koniec ewakuacji brytyjskiego korpusu spod Dunkierki.

• 7.6

  W Pontypridd w Walii urodził się Tom Jones, piosenkarz.

• 10.6

  Włochy wypowiedziały wojnę Francji i Wielkiej Brytanii.

• 12.6

  W Kielcach na Stadionie Leśnym Niemcy rozstrzelali 63 Polaków.

• 14.6

  

  Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.

• 14.6

  Związek Sowiecki wystosował wobec Litwy ultimatum, domagając się ustąpienia istniejącego rządu litewskiego; następnego dnia Armia Czerwona wkroczyła do Kowna i Wilna.

• 14.6

  Wojska niemieckie wkroczyły do Paryża.

• 15.6

  Wojska sowieckie wkroczyły na Litwę.

• 17.6

  W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, działacz opozycji antykomunistycznej.

• 17.6

  Wojska sowieckie wkroczyły do Tallina i Rygi.

• 18.6

  Gen. Charles de Gaulle na antenie radia BBC wygłosił apel do Francuzów o kontynuowanie walki z Niemcami: „Cokolwiek się stanie, płomień francuskiego oporu nie powinien zgasnąć i nie zgaśnie” – mówił de Gaulle.

• 20.6

  

  W Palmirach w ciągu dwóch dni (20-21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i Al. Szucha; wśród nich Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.

• 20.6

  

  Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.

• 21.6

  Walcząca we Francji w okrążeniu 1 Dywizja Grenadierów została na rozkaz dowódcy gen. Bronisława Ducha rozwiązana.

• 22.6

  

  II wojna światowa: pod Compiegne przedstawiciele pokonanej Francji i nazistowskich Niemiec podpisali zawieszenie broni.

• 28.6

  Związek Sowiecki przesłał władzom rumuńskim notę, w której domagał się Besarabii i Północnej Bukowiny; Rumunia ustąpiła wobec sowieckiego ultimatum, a na wspomniane obszary wkroczyła Armia Czerwona.

• 29.6

  W Muralto koło Locarno zmarł Paul Klee, szwajcarski malarz, grafik.

• 29.6

  

  NKWD rozpoczęło trzecią masową deportację polskich obywateli w głąb Związku Sowieckiego; objęła ona ok. 80 tys. obywateli polskich, którzy przed wrześniem 1939 r. nie mieszkali na ziemiach inkorporowanych przez ZSRS; 84 proc. deportowanych stanowili Żydzi.

• 29.6

  W lasku „Brzask” niedaleko Skarżyska-Kamiennej w ramach akcji AB Niemcy rozstrzelali około 760 Polaków z okolicznych miejscowości.

• 30.6

  

  Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski mianował gen. Stefana Roweckiego "Grota" Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).

• 30.6

  Niemcy dokonali inwazji na Wyspy Normandzkie należące do Wielkiej Brytanii.

• 3.7

  

  W Śmiłowicach koło Cieszyna urodził się Jerzy Buzek, profesor Instytutu Chemii Inżynieryjnej PAN w Gliwicach, działacz Solidarności; premier RP (1997-2001), przewodniczący Ruchu Społecznego AWS (1999-2001); przewodniczący Parlamentu Europejskiego (2009-2012); od 2014 r. europoseł.

• 3.7

  Brytyjska flota zaatakowała francuskie okręty w algierskim porcie Mers el-Kebir.

• 4.7

  

  W Marsylii zmarł Józef Pankiewicz, malarz, grafik; w swojej twórczości nawiązywał m.in. do francuskiego impresjonizmu, do jego znanych dzieł należą m.in. „Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą” z 1892 r.

• 6.7

  

  Z KL Auschwitz uciekł pierwszy więzień - Tadeusz Wiejowski. Po ucieczce ukrywał się ponad rok. Jesienią 1941 r. został zatrzymany i osadzony w więzieniu w Jaśle, a następnie rozstrzelany.

• 6.7

  W Szamałganie urodził się Nursułtan Nazarbajew, który rządzi 17-milionowym Kazachstanem jako prezydent od uzyskania przez ten kraj niepodległości po rozpadzie ZSRR w 1991 roku.  W latach 80. XX wieku stał na czele komunistycznych władz republiki, która wchodziła wówczas w skład Związku Radzieckiego ; w latach 90. przeniósł stolicę z Ałma-Aty do Astany.

• 7.7

  W Liverpoolu urodził się Ringo Starr (właść. Richard Starkey jr), muzyk, perkusista; od 1962 do 1970 r. w zespole The Beatles; w 1965 r. odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego MBE.

• 10.7

  W Tuluzie marszałek Philippe Pétain powołał kolaborancki francuski rząd kolaborujący z III Rzeszą, tzw. rząd Vichy.

• 10.7

  

  Początek Bitwy o Anglię, kilkumiesięcznego starcia powietrznych sił nazistowskich Niemiec i Wielkiej Brytanii, w którym po stronie brytyjskiej udział wzięły cztery polskie dywizjony lotnicze.

• 18.7

  W Woroszyłowsku w Rosji urodził się Aleksy Awdiejew - rosyjski piosenkarz, związany m.in. z Piwnicą pod Baranami, profesor nauk humanistycznych i językoznawca w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

• 2.8

  

  Na lotnisku w Northolt pod Londynem rozpoczęto formowanie 303. Dywizjonu Warszawskiego im. Tadeusza Kościuszki.

• 2.8

  Do niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen przybył pierwszy transport więźniów.

• 3.8

  W Dayton w stanie Ohio urodził się Martin Sheen, amerykański aktor, znany m.in. z filmu „Czas apokalipsy” Francisa Forda Coppoli, w którym zagrał główną rolę.

• 3.8

  Litwa włączona została do Związku Sowieckiego.

• 4.8

  

  W Nowym Jorku zmarł Włodzimierz Żabotyński, (Zeew, Władimir), działacz syjonistyczny, pisarz, publicysta; inicjator utworzenia Legionu Żydowskiego (1917); członek władz Światowej Organizacji Syjonistycznej, następnie lider Związku Syjonistów-Rewizjonistów; założyciel i przywódca Nowej Organizacji Syjonistycznej; zwolennik zbrojnej walki o utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie; w 1936 r. przedstawił program masowej ewakuacji Żydów z Europy Wschodniej do Palestyny.

• 5.8

  Łotwa włączona została do Związku Sowieckiego.

• 5.8

  Premier RP gen. Władysław Sikorski oraz premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill podpisali polsko-brytyjską umowę wojskową.

• 6.8

  Estonia została włączona do Związku Sowieckiego.

• 8.8

   Początek zmasowanych niemieckich ataków lotniczych na Anglię.

• 14.8

  Niemcy wysłali do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów z Warszawy.

• 17.8

  Niemcy zniszczyli pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie.

• 17.8

  

  W Warszawie urodziła się Zofia Romaszewska, fizyk, działaczka opozycji antykomunistycznej, kierownik Biura Interwencyjnego Komitetu Samoobrony Społecznej "KOR"; w stanie wojennym organizowała podziemne Radio "Solidarność".

• 18.8

  W Nowym Jorku zmarł Walter Chrysler, amerykański pionier automobilizmu, inżynier, przemysłowiec, założyciel Chrysler Corporation.

• 18.8

  W Gnojniku na Zaolziu urodził się Adam Makowicz, pianista jazzowy.

• 20.8

  W Meksyku zamordowany został przez agenta NKWD Lew Trocki, rewolucjonista, działacz komunistyczny; w październiku 1917 r., stojąc na czele Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich kierował przewrotem bolszewickim; od 1919 r. w Biurze Politycznym RKP(b); pierwszy sowiecki komisarz spraw zagranicznych; jeden z organizatorów Armii Czerwonej; koordynator działań zbrojnych w okresie wojny domowej; twórca koncepcji "eksportu rewolucji na Zachód", odegrał ważną rolę w wojnie polsko-bolszewickiej; po śmierci Lenina stopniowo odsuwany od władzy przez Stalina; w 1927 r. usunięty z partii, dwa lata później zmuszony do opuszczenia ZSRS.

• 11.9

  

  W Tarnobrzegu urodził się Andrzej Mencwel, historyk, antropolog kultury, profesor Instytutu Kultury Polskiej UW.

• 11.9

  W Newark w stanie New Jersey urodził się Brian De Palma, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Nietykalni” i „Życie Carlita”.

• 12.9

  W Lascaux we Francji odkryto paleolityczne malowidła naskalne; było to jedno z największych odkryć zabytków sztuki prehistorycznej.

• 15.9

  

  Przełomowy moment Bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli.

• 17.9

  W Palmirach Niemcy zamordowali 198 więźniów Pawiaka.

• 19.9

  

  W czasie wielkiej obławy w Warszawie Niemcy aresztowali ponad 2 tys. mężczyzn. Wśród nich znalazł się rotmistrz Witold Pilecki, który dobrowolnie dał się zatrzymać, aby dotrzeć do KL Auschwitz w celu zebrania informacji na temat obozu i utworzenia w nim organizacji konspiracyjnej.

• 22.9

  W Orzyszu zmarł Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

• 22.9

  Niemieckie siły policyjne rozpoczęły Aktion Saybusch, akcję wysiedlania polskiej ludności z Żywiecczyzny do Generalnego Gubernatorstwa; do grudnia 1940 r. Niemcy wysiedlili około 20 tys. Polaków z 35 miejscowości; polskiej ludności odbierano gospodarstwa, majątek i oszczędności, wysiedlani mogli zabrać ze sobą jedynie drobny sprzęt, koce i ubrania oraz zapas żywności na trzy dni.

• 25.9

  W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża; po kapitulacji Helu przetrzymywany m.in. w oflagu VIII B Silberberg (Srebrna Góra).

• 27.9

  Bitwa o Anglię: Zginął por. Ludwik Witold Paszkiewicz, pilot Dywizjonu 303, as myśliwski.

• 27.9

  Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny, w którym Japonia uznała prawo Niemiec i Włoch do budowy nowego ładu w Europie; z kolei Niemcy i Włochy zaakceptowały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.

• 2.10

  

  Niemiecki gubernator Ludwig Fischer podpisał "Zarządzenie o utworzeniu dzielnicy żydowskiej w mieście Warszawie".

• 8.10

  

  W Cuddington Way w Ewell w hrabstwie Surrey zginął Josef František, jeden z najlepszych lotników alianckich w czasie II wojny światowej, pilot Dywizjonu 303.

• 9.10

  W Liverpoolu urodził się John Lennon, muzyk, lider legendarnego zespołu The Beatles”.

• 14.10

  W Lucknow w Indiach urodził się Cliff Richard, brytyjski piosenkarz, kompozytor; założyciel i wokalista zespołu The Shadows.

• 15.10

  

  Premiera filmu „Dyktator” w reżyserii Charlie Chaplina.

• 19.10

  

  W Częstochowie urodził się Jerzy Kulej, pięściarz, dwukrotny mistrz olimpijski – z Tokio (1964) i Meksyku (1968).

• 22.10

  W Wieliczce urodziła się Zofia Marcinkowska, aktorka, znana z filmów "Lunatycy" i "Nikt nie woła".

• 23.10

  W Tres Coracoes urodził się Pele, legendarny piłkarz, wraz z ekipą "Canarinhos" zdobył trzy tytuły mistrza świata (1958, 1962 i 1970); wystąpił w 91 oficjalnych meczach reprezentacji Brazylii, strzelając 77 goli; uznany przez FIFA "Piłkarzem Stulecia".

• 26.10

  

  W Paryżu zmarła Olga Boznańska, jedna z najbardziej cenionych polskich malarek, przedstawicielka impresjonizmu, wybitna artystka okresu Młodej Polski.

• 28.10

  II wojna światowa: Atak wojsk włoskich na Grecję.

• 31.10

  Bitwa o Anglię: W ciągu trzech miesięcy walk lotniczych nad Wielką Brytanią i kanałem La Manche lotnictwo niemieckie straciło 1733 samoloty i ponad 2,5 tys. lotników; RAF stracił 1087 samolotów oraz 544 pilotów; w Bitwie wzięło udział 144 polskich pilotów, walczących w polskich dywizjonach myśliwskich i bombowych oraz w jednostkach brytyjskich – 29 z nich poległo w czasie walk; polscy lotnicy zestrzelili 170 samolotów przeciwnika.

• 1.11

  W Londynie w wyniku niemieckiego bombardowania zginął mjr Bolesław Waligóra, kierownik Archiwum Sztabu Naczelnego Wodza, wieloletni szef Centralnego Archiwum Wojskowego.

• 5.11

  Franklin D. Roosevelt po raz trzeci zwyciężył w wyborach prezydenckich w USA.

• 9.11

  W Heckfield koło Reading zmarł Neville Chamberlain, przywódca Partii Konserwatywnej, premier Wielkiej Brytanii w latach 1937-1940; prowadził politykę appeasementu, czyli ustępstw wobec III Rzeszy; jeden z sygnatariuszy układu monachijskiego z listopada 1938 r., pozbawiającego Czechosłowację części jej terytorium na rzecz nazistowskich Niemiec.

• 12.11

  Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRS Wiaczesław Mołotow rozpoczął wizytę w Berlinie, w czasie której spotkał się z przywódcą III Rzeszy Adolfem Hitlerem oraz ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem; podczas rozmów, które zakończyły się fiaskiem, strona niemiecka zaproponowała ZSRS m.in. przystąpienie do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, a także własną wizję podziału stref wpływów na świecie.

• 16.11

  

  Niemcy zamknęli getto w Warszawie; na obszarze 307 ha znalazło się około 400 tys. Żydów.

• 20.11

  Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiły Węgry.

• 20.11

  W Warszawie zmarł Wacław Berent, powieściopisarz, eseista, tłumacz.

• 22.11

  

  W Warszawie w mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18 odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem "Oneg Szabat", czyli "Radość Soboty". Efektem jego działań było utworzenie Podziemnego Archiwum Getta.

• 22.11

  

  W KL Auschwitz Niemcy dokonali pierwszej egzekucji przez rozstrzelanie - stracono 40 Polaków.

• 22.11

  

  We Lwowie urodził się Andrzej Żuławski, reżyser, scenarzysta, pisarz; autor filmów „Na srebrnym globie”, „Diabeł”, „Szamanka”.

• 23.11

  Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiła Rumunia.

• 24.11

  Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiła Słowacja.

• 27.11

  W San Francisco urodził się Bruce Lee, amerykański aktor pochodzenia chińskiego, gwiazda kina akcji i filmów karate.

• 27.11

  W Warszawie urodził się Maciej Małecki, kompozytor, pianista; w latach 1993-1999 prezes Związku Kompozytorów Polskich.

• 3.12

  

  Premier rządu RP na uchodźstwie gen. Władysław Sikorski mianował Cyryla Ratajskiego Delegatem Rządu RP na Generalne Gubernatorstwo; a następnie na cały kraj.

• 10.12

  W Białymstoku urodził się Aleksander Smolar, publicysta, w czasach PRL działacz opozycji demokratycznej, rzecznik Komitetu Obrony Robotników. Założyciel kwartalnika „Aneks”, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.

• 17.12

  Kanclerz III Rzeszy Adolf Hitler podpisał plan wojny przeciwko Związkowi Sowieckiemu - kryptonim „Barbarossa”.

• 21.12

  W Hollywood zmarł Francis Scott Fitzgerald, amerykański pisarz i scenarzysta, autor m.in. „Po tej stronie raju”, „Wielkiego Gatsby’ego” i „Ostatniego z wielkich”.

• 21.12

  W Baltimore (USA) urodził się Frank Zappa, amerykański muzyk i kompozytor.

• 21.12

  Do uzbrojenia Armii Czerwonej wprowadzono pistolet maszynowy PPSz-41, "pulemiot Szpagina", zwany powszechnie "pepeszą". 

• 27.12

  W Witebsku urodził się Natan Tenenbaum, poeta, satyryk, dziennikarz, autor m.in. „Modlitwy o wschodzie słońca”.