Kalendarz historyczny
1 września
-
Wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny dokonały agresji na Polskę, co rozpoczęło II wojnę światową.
-
Urodził się Karol Scheibler, jeden z największych przemysłowców Łodzi XIX wieku, nazywany królem bawełny. Na jego osobie Władysław Reymont w powieści Ziemia obiecana wzorował postać Hermana Bucholca.
-
W Opolu zmarł Jerzy Szczakiel, pierwszy polski indywidualny żużlowy mistrz świata (1973) i drużynowy brązowy medalista mistrzostw świata (1974).
-
W Łodzi zmarł Witold Leszczyński, reżyser, scenarzysta, operator filmowy; autor filmów „Żywot Mateusza”, „Konopielka”, „Siekierezada” i „Requiem”.
-
W Bydgoszczy powołano Uniwersytet Kazimierza Wielkiego.
-
Powołano Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Zielonogórski oraz Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach.
-
Weszła w życie reforma systemu edukacji, wprowadzająca m.in. gimnazja.
-
W Olsztynie powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
-
Wszedł w życie nowy kodeks karny, znoszący m.in. karę śmierci.
-
We własnym mieszkaniu w Warszawie zamordowany został wraz z żoną Alicją Solską Piotr Jaroszewicz, szef rządu w czasach Edwarda Gierka (1970–1980). W młodości był związany z sanacją i ruchem ludowym. W czasie wojny znalazł się na terenach anektowanych przez ZSRR, wstąpił jako szeregowiec do dywizji kościuszkowskiej i błyskawicznie awansował na zastępcę dowódcy Armii ds. politycznych.
-
Zaginął bez śladu dziennikarz śledczy „Gazety Poznańskiej" Jarosław Ziętara.
-
Powołana została Żandarmeria Wojskowa.
-
Na Florydzie zmarł Tadeusz Sendzimir, inżynier, wynalazca z dziedziny metalurgii, patron huty w Krakowie.
-
W wypadku samochodowym w USA zginął Kazimierz Deyna, jeden z najwybitniejszych polskich piłkarzy; zawodnik ŁKS Łódź, Legii Warszawa, Manchesteru City i San Diego Sockers; w reprezentacji Polski wystąpił 97 razy, strzelił 41 goli; na mistrzostwach świata w RFN w 1974 r. wspólnie z drużyną zajął trzecie miejsce, złoty medalista olimpijski z Monachium w 1972 r. i srebrny z Montrealu w 1976 r.
-
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy Stoczni Gdańskiej wezwał do przerwania akcji protestacyjnych.
-
Premiera filmu „Katastrofa w Gibraltarze” w reżyserii Bohdana Poręby.
-
W Warszawie zmarł Władysław Gomułka, działacz komunistyczny; od 1943 r. przywódca PPR; w latach 1944–1949 wicepremier, minister Ziem Odzyskanych (1945–1949); współodpowiedzialny za wprowadzenie terroru w Polsce; w październiku 1956 r. stanął na czele PZPR; odpowiedzialny za brutalne stłumienie studenckich protestów w 1968 r. i antysemicką nagonkę; zwolennik interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji; w grudniu 1970 r. podjął decyzję o użyciu broni przeciw protestującym robotnikom; 20 grudnia 1970 r. odsunięty od władzy.
-
Wprowadzono reglamentację mydła i proszków do prania.
-
Strajkujące zakłady w Gdańsku, Szczecinie i Elblągu podjęły pracę; nadal protestowały kopalnie na Górnym Śląsku.
-
Prasa opublikowała teksty porozumień podpisanych przez stronę rządową z Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi w Szczecinie i Gdańsku.
-
W Gdańsku odsłonięto Pomnik Obrońców Poczty Polskiej.
-
Premiera filmu „Sekret Enigmy” w reżyserii Romana Wionczka.
-
W Los Angeles zmarł Henryk Wars, kompozytor, pianista, dyrygent, pionier jazzu w Polsce; autor muzyki do blisko 50 filmów oraz wielu piosenek, które stały się przebojami, m.in. „Umówiłem się z nią na dziewiątą” i „Miłość ci wszystko wybaczy”.
-
Premiera filmu „Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni” w reżyserii Mieczysława Waśkowskiego.
-
W Libii oddziały Muammara Kadafiego dokonały zamachu stanu.
-
W Katowicach odsłonięto Pomnik Powstańców Śląskich.
-
Premiera filmu „Westerplatte” w reżyserii Stanisława Różewicza.
-
Początek edukacji w systemie ośmioletniej szkoły podstawowej.
-
W Żarach urodził się Józef Tracz, zapaśnik, wicemistrz olimpijski z Barcelony (1992), brązowy medalista igrzysk olimpijskich w Seulu (1988) i Atlancie (1996); medalista mistrzostw świata i Europy.
-
Premiera filmu „Wolne miasto” w reżyserii Stanisława Różewicza.
-
Uruchomiono Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku.
-
W Warszawie rozpoczął obrady I Polski Kongres Pokoju.
-
Urodził się Mirosław Chojecki, w czasach PRL za udział w protestach studenckich wyrzucony z Politechniki Warszawskiej (w 1968 r.). Potem jeden z organizatorów KOR, szef Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWa i doradca „Solidarności”. W stanie wojennym na emigracji – organizował pomoc dla opozycji w Polsce. Odznaczony przez prezydenta Andrzeja Dudę Orderem Orła Białego.
-
W Nowej Wsi koło Piotrkowa Trybunalskiego urodził się Józef Życiński, arcybiskup metropolita lubelski, filozof, teolog, publicysta, wykładowca m.in. Berkeley, Oxfordu oraz katolickich uczelni w USA i Australii; wielki Kanclerz KUL.
-
Na Monte Cassino uroczyście otwarto Polski Cmentarz Wojenny.
-
Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do żołnierzy Armii Krajowej, zawierający ostrą krytykę postawy zachodnich aliantów wobec Powstania Warszawskiego i Polski.
-
W nocy z 1 na 2 września sowieckie lotnictwo zbombardowało okupowaną przez Niemców Warszawę. W wyniku nalotu największe straty poniosła ludność cywilna (szczególnie na Woli), choć jako cele bombardowania wyznaczono niemieckie obiekty wojskowe.
-
W Warszawie zmarł prof. Bolesław Miklaszewski, więzień carski, zesłaniec, działacz Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich; w niepodległej Polsce minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, senator; chemik, rektor Wyższej Szkoły Handlowej.
-
W Poznaniu urodził się Stefan Makne, pilot szybowcowy, samolotowy, balonowy, zdobywca Pucharu Gordona Bennetta.
-
W Lublinie urodziła się Barbara Zbrożyna, rzeźbiarka.
-
W Hamborn w Niemczech urodził się Tadeusz Gwiazdowski, aktor.
-
W Warszawie założone zostało Gimnazjum im. Stefana Batorego.
-
Urodził się ks. Stefan Niedzielak, w czasie II wojny światowej kapelan AK i uczestnik Powstania Warszawskiego. Potem współzałożyciel Rodziny Katyńskiej, proboszcz parafii św. Karola Boromeusza na Powązkach; zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w nocy z 20 na 21 stycznia 1989 r., najprawdopodobniej został zamordowany.
-
Urodził się Jerzy Braun, autor popularnej pieśni harcerskiej „Płonie ognisko i szumią knieje”, pisarz i działacz polityczny. W czasie Powstania Warszawskiego szef Inspektoratu Propagandy AK w śródmieściu, a od 27 do 30 czerwca 1945 ostatni Delegat Rządu RP na Kraj. Potem szef wydawanego przez Warszawską Kurię Metropolitalną „Tygodnika Warszawskiego”. W latach 1948-1956 był więziony. Wziął udział w II Soborze Watykańskim jako ekspert od ekumenizmu. Podczas pobytu za granicą był wykorzystywany przez SB jako kontakt operacyjny.
-
W Krzeszowicach urodziła się Olga Drahonowska-Małkowska, pedagog, harcmistrzyni, współzałożycielka polskiego skautingu, żona Andrzeja Małkowskiego.
-
W Warszawie ukazała się odezwa programowa Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat, na czele której stał Ludwik Waryński.
-
Urodził się Rafał (początkowo używający imienia Józef) Kalinowski. Duchowny katolicki (od 1882 r.) i przeor karmelickich klasztorów w Czernej pod Krakowem i w Wadowicach. W młodości inżynier - oficer rosyjskiego wojska. Wystąpił ze służby po wybuchu powstania styczniowego i choć nie brał w nim czynnego udziału został zesłany na Syberię. W 1991 r. został kanonizowany przez Jana Pawła II.
-
Pod Wiłkomierzem na Żmudzi wojska wielkiego księcia Zygmunta Kiejstutowicza, wspierane przez oddziały polskie, pokonały siły Świdrygiełły, sprzymierzonego z Zakonem Krzyżackim.
-
Bulla papieża Urbana V potwierdzająca akt fundacyjny Akademii Krakowskiej - przyszłego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
-
Na wieść o śmierci ostatniego Przemyślidy na tronie czeskim i polskim Wacława III w Krakowie odbył się wiec rycerstwa Małopolski, Wielkopolski i ziemi sieradzkiej, na którym ogłoszono księciem Polski Władysława Łokietka.
-
Zwycięstwo wojsk polskich pod wodzą Bolesława Chrobrego nad niemieckimi w bitwie pod Budziszynem. Wśród poległych 200 rycerzy niemieckich był dowodzący strażą tylną margrabia Łużyc Gero II.
