Kalendarz historyczny
1 września
-
Wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny przekroczyły o świcie granice Rzeczypospolitej, rozpoczynając II wojnę światową. Osamotnione w walce Wojsko Polskie nie mogło skutecznie przeciwstawić się agresji Niemiec i sowieckiej inwazji dokonanej 17 września. Konsekwencją tej sytuacji stał się IV rozbiór Polski dokonany przez Hitlera i Stalina.
-
W Lublinie urodziła się Barbara Zbrożyna, rzeźbiarka.
-
W Opolu zmarł Jerzy Szczakiel, pierwszy polski indywidualny żużlowy mistrz świata (1973) i drużynowy brązowy medalista mistrzostw świata (1974).
-
W obchodach 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej na pl. Piłsudskiego w Warszawie wzięli udział prezydenci i szefowie rządów kilkunastu krajów świata, między innymi prezydent Andrzej Duda, premier Mateusz Morawiecki, prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier, kanclerz Niemiec Angela Merkel, premier Francji Edouard Philippe, prezydenci Chorwacji, Czech, Litwy, Słowacji, Ukrainy, Węgier i wiceprezydent USA Mike Pence.
-
Na Westerplatte odbyły się uroczystości 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej; najważniejszą część obchodów stanowiły wystąpienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego, premiera Donalda Tuska, kanclerz Niemiec Angeli Merkel oraz premiera Rosji Władimira Putina.
-
W Łodzi zmarł Witold Leszczyński, reżyser, scenarzysta, operator filmowy; autor filmów „Żywot Mateusza”, „Konopielka”, „Siekierezada” i „Requiem”.
-
W Bydgoszczy powołano Uniwersytet Kazimierza Wielkiego.
-
Powołano Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Zielonogórski oraz Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach.
-
Weszła w życie reforma systemu edukacji, wprowadzająca m.in. gimnazja.
-
W Olsztynie powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
-
Wszedł w życie nowy kodeks karny, znoszący m.in. karę śmierci.
-
W Warszawie zamordowany został Piotr Jaroszewicz (działacz komunistyczny, członek Biura Politycznego KC PZPR, premier PRL w latach 1970–1980) i jego żona Alicja Solska-Jaroszewicz.
-
Powołana została Żandarmeria Wojskowa.
-
Na Florydzie zmarł Tadeusz Sendzimir, inżynier, wynalazca z dziedziny metalurgii, patron huty w Krakowie.
-
W wypadku samochodowym w USA zginął Kazimierz Deyna, jeden z najwybitniejszych polskich piłkarzy; zawodnik ŁKS Łódź, Legii Warszawa, Manchesteru City i San Diego Sockers; w reprezentacji Polski wystąpił 97 razy, strzelił 41 goli; na mistrzostwach świata w RFN w 1974 r. wspólnie z drużyną zajął trzecie miejsce, złoty medalista olimpijski z Monachium w 1972 r. i srebrny z Montrealu w 1976 r.
-
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy Stoczni Gdańskiej wezwał do przerwania akcji protestacyjnych.
-
Premiera filmu „Katastrofa w Gibraltarze” w reżyserii Bohdana Poręby.
-
W Warszawie zmarł Władysław Gomułka, działacz komunistyczny; od 1943 r. przywódca PPR; w latach 1944–1949 wicepremier, minister Ziem Odzyskanych (1945–1949); współodpowiedzialny za wprowadzenie terroru w Polsce; w październiku 1956 r. stanął na czele PZPR; odpowiedzialny za brutalne stłumienie studenckich protestów w 1968 r. i antysemicką nagonkę; zwolennik interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji; w grudniu 1970 r. podjął decyzję o użyciu broni przeciw protestującym robotnikom; 20 grudnia 1970 r. odsunięty od władzy.
-
Wprowadzono reglamentację mydła i proszków do prania.
-
Strajkujące zakłady w Gdańsku, Szczecinie i Elblągu podjęły pracę; nadal protestowały kopalnie na Górnym Śląsku.
-
Prasa opublikowała teksty porozumień podpisanych przez stronę rządową z Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi w Szczecinie i Gdańsku.
-
W Gdańsku odsłonięto Pomnik Obrońców Poczty Polskiej.
-
Premiera filmu „Sekret Enigmy” w reżyserii Romana Wionczka.
-
W Los Angeles zmarł Henryk Wars, kompozytor, pianista, dyrygent, pionier jazzu w Polsce; autor muzyki do blisko 50 filmów oraz wielu piosenek, które stały się przebojami, m.in. „Umówiłem się z nią na dziewiątą” i „Miłość ci wszystko wybaczy”.
-
Premiera filmu „Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni” w reżyserii Mieczysława Waśkowskiego.
-
W Libii oddziały Muammara Kadafiego dokonały zamachu stanu.
-
W Katowicach odsłonięto Pomnik Powstańców Śląskich.
-
Premiera filmu „Westerplatte” w reżyserii Stanisława Różewicza.
-
Początek edukacji w systemie ośmioletniej szkoły podstawowej.
-
W Żarach urodził się Józef Tracz, zapaśnik, wicemistrz olimpijski z Barcelony (1992), brązowy medalista igrzysk olimpijskich w Seulu (1988) i Atlancie (1996); medalista mistrzostw świata i Europy.
-
Premiera filmu „Wolne miasto” w reżyserii Stanisława Różewicza.
-
Uruchomiono Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku.
-
W Warszawie rozpoczął obrady I Polski Kongres Pokoju.
-
W Warszawie urodził się Mirosław Chojecki, członek Komitetu Obrony Robotników i KSS „KOR”; szef Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWA (1977–1980), doradca NSZZ „Solidarność”; od 1982 r. wydawał w Paryżu miesięcznik „Kontakt”, szef wytwórni „Video-Kontakt”, przedstawiciel Biura Koordynacyjnego NSZZ „S” w Brukseli; współzałożyciel Nowej Telewizji Warszawa, założyciel Grupy Filmowej „Kontakt”; członek Stowarzyszenia Wolnego Słowa, w latach 2003–2008 jego prezes, od 2008 r. prezes honorowy.
-
W Nowej Wsi koło Piotrkowa Trybunalskiego urodził się Józef Życiński, arcybiskup metropolita lubelski, filozof, teolog, publicysta, wykładowca m.in. Berkeley, Oxfordu oraz katolickich uczelni w USA i Australii; wielki Kanclerz KUL.
-
Na Monte Cassino uroczyście otwarto Polski Cmentarz Wojenny.
-
Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do żołnierzy Armii Krajowej, zawierający ostrą krytykę postawy zachodnich aliantów wobec Powstania Warszawskiego i Polski.
-
W nocy z 1 na 2 września sowieckie lotnictwo zbombardowało Warszawę, w wyniku nalotu szczególnie ucierpiała Wola.
-
W Warszawie zmarł prof. Bolesław Miklaszewski, więzień carski, zesłaniec, działacz Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich; w niepodległej Polsce minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, senator; chemik, rektor Wyższej Szkoły Handlowej.
-
W Poznaniu urodził się Stefan Makne, pilot szybowcowy, samolotowy, balonowy, zdobywca Pucharu Gordona Bennetta.
-
W Hamborn w Niemczech urodził się Tadeusz Gwiazdowski, aktor.
-
W Warszawie założone zostało Gimnazjum im. Stefana Batorego.
-
W Podolszycach, obecnie dzielnica Płocka, urodził się Stefan Niedzielak, kapelan Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, współzałożyciel Rodziny Katyńskiej, proboszcz parafii św. Karola Boromeusza na Powązkach; zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w nocy z 20 na 21 stycznia 1989 r., najprawdopodobniej w wyniku morderstwa politycznego.
-
W Dąbrowie Tarnowskiej urodził się Jerzy Braun, pisarz, działacz polityczny, w czasie okupacji niemieckiej przedstawiciel Stronnictwa Pracy w Radzie Jedności Narodowej, ostatni Delegat Rządu RP na Kraj. W latach 1948–1956 więziony przez władze komunistyczne.
-
W Krzeszowicach urodziła się Olga Drahonowska-Małkowska, pedagog, harcmistrzyni, współzałożycielka polskiego skautingu, żona Andrzeja Małkowskiego.
-
W Warszawie ukazała się odezwa programowa Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat, na czele której stał Ludwik Waryński.
-
W Wilnie urodził się Józef Kalinowski, imię zakonne Rafał, uczestnik Powstania Styczniowego, syberyjski zesłaniec, karmelita bosy; kanonizowany w 1991 r.
-
W Montjoie w Nadrenii urodził się Karol Scheibler, łódzki przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny.
-
Pod Wiłkomierzem na Żmudzi wojska wielkiego księcia Zygmunta Kiejstutowicza, wspierane przez oddziały polskie, pokonały siły Świdrygiełły, sprzymierzonego z Zakonem Krzyżackim.
-
Bulla papieża Urbana V potwierdzająca akt fundacyjny Akademii Krakowskiej ogłoszony przez króla Kazimierza Wielkiego.
-
Zwycięstwo wojsk polskich pod wodzą Bolesława Chrobrego nad niemieckimi w bitwie pod Budziszynem.
