Kalendarz dat

1923

• 

  2.01

  W Krasnymstawie urodził się Henryk Bąk, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Eroica”, „Kwiecień” oraz serialu „Przygody psa Cywila”.

• 

  3.01

  W Lipnicy nad Sazawą zmarł Jaroslav Hašek, czeski pisarz, anarchista, członek partii bolszewickiej, autor „Przygód dobrego wojaka Szwejka”.

• 

  7.01

  W Krakowie urodził się Jerzy Nowosielski, jeden z najoryginalniejszych polskich malarzy, malował akty kobiece, martwe natury, pejzaże, obrazy abstrakcyjne; największy wpływ na jego twórczość miała sztuka bizantyjska; autor polichromii w wielu cerkwiach, m.in. w Zawierciu, Gródku Białostockim, Kętrzynie, Warszawie, Górowie Iławieckim oraz ikonostasów i obrazów sakralnych.

• 

  7.01

  W Krakowie urodziła się Danuta Michałowska, aktorka teatralna, pedagog, w latach 1981–84 rektor krakowskiej PWST.

• 

  8.01

  W Krakowie urodził się Emanuel Rostworowski, historyk dziejów nowożytnych, autor m.in. podręcznika akademickiego „Historia powszechna – wiek XVIII”.

• 

  13.01

  W Krakowie urodził się Adam Mularczyk, aktor, reżyser teatralny.

• 16.01

  W Krakowie urodziła się Zofia Artymowska, malarka, graficzka; tworzyła dzieła abstrakcyjne.

• 

  21.01

  Odbyło się zebranie organizacyjne Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, organizacji oświatowej związanej z Polską Partią Socjalistyczną. Przewodniczyli mu działacze niepodległościowi senator Bolesław Limanowski i poseł Ignacy Daszyński.

• 

  22.01

  W Warszawie urodził się Krzysztof Dunin-Wąsowicz, historyk, varsavianista, działacz PPS, profesor Instytutu Historii PAN; w czasie II wojny światowej żołnierz AK, współpracownik Rady Pomocy Żydom „Żegota”; więzień niemieckiego obozu KL Stutthof; odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. 

• 

  31.01

  Na stokach warszawskiej Cytadeli wykonano wyrok śmierci na Eligiuszu Niewiadomskim, zabójcy prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Zażądał, by umrzeć nieprzywiązanym do słupa bez zawiązanych oczu. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Ginę za Polskę, którą gubi Piłsudski!”.

• 31.01

  Katastrofa w kopalni „Heinitz” (Rozbark) w Bytomiu – w wyniku wybuchu metanu zginęło 145 górników.

• 

  8.02

  Archimandryta Smaragd zabił głowę Kościoła prawosławnego w Polsce arcybiskupa Jerzego „za uległość wobec Polski”.

• 

  10.02

  W Warszawie urodził się Olgierd Budrewicz, dziennikarz, varsavianista, podróżnik.

• 

  13.02

  We Lwowie urodził się Adam Kilian, scenograf, grafik; przez wiele lat był związany z Teatrem Lalka w Warszawie; ilustrował również książki dla dzieci.

• 

  7.03

  W Warszawie urodził się Jan Rodowicz „Anoda”, żołnierz Szarych Szeregów, oficer AK, bohater akcji pod Arsenałem, w czasie Powstania Warszawskiego walczył w batalionie „Zośka”. Zginął w niejasnych okolicznościach w 1949 r. podczas brutalnego śledztwa w budynku Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie.

• 

  12.03

  W Zgierzu urodził się Władysław Sheybal, aktor i reżyser, znany m.in. z roli muzyka w filmie „Kanał” Andrzeja Wajdy, roli Kronsteena „From Russia with Love” Terrence’a Younga i występu w serialu telewizyjnym „Shogun”.

• 

  13.03

  W Wilnie urodził się Emil Karewicz, aktor, niezapomniany Brunner z serialu „Stawka większa niż życie”, Jagiełło z „Krzyżaków” i porucznik „Mądry” z „Kanału”; w czasie II wojny światowej żołnierz 2. Armii WP, z którą przeszedł szlak bojowy do Berlina.

• 

  14.03

  Rada Ambasadorów ostatecznie uznała wschodnie granice Polski.

• 

  15.03

  Podpisano dodatkowy protokół do Traktatu Wersalskiego zatwierdzający ostatecznie wschodnią granicę II Rzeczypospolitej i uznający tym samym przynależność do niej Galicji Wschodniej i Wileńszczyzny.

• 

  18.03

  W Radomiu otwarto Muzeum im. Jacka Malczewskiego.

• 

  27.03

  W Piekarach Śląskich zmarł Wawrzyniec Hajda, górnik, poeta ludowy, działacz niepodległościowy na Górnym Śląsku, nazywany „śląskim Wernyhorą”.

• 1.04

  W Warszawie urodził się Bohdan Czeszko, pisarz, scenarzysta, publicysta, autor m.in. powieści „Pokolenie”, „Przygoda w kolorach”; żołnierz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, powstaniec warszawski.

• 

  8.04

  W Wilnie urodził się Jerzy Passendorfer, reżyser, scenarzysta; twórca filmów „Zamach”, „Ostatnie dni”, „Kierunek Berlin”, „Barwy walki” oraz serialu „Janosik”.

• 

  13.04

  Marszałek Francji Ferdinand Foch mianowany został marszałkiem Polski.

• 

  16.04

  W Warszawie urodziła się Alina Janowska, jedna z najpopularniejszych polskich aktorek, uczestniczka Powstania Warszawskiego; przez wiele lat związana z warszawskimi teatrami Syrena i Komedia; wystąpiła w filmach „Zakazane piosenki”, „Skarb”, „Samson”, „Dzięcioł”, „Podróż za jeden uśmiech”, „Dulscy”, „Rozmowy kontrolowane”, a także w serialach „Wojna domowa” i „Lalka”.

• 

  16.04

  W Warszawie urodził się Andrzej Romocki „Morro”, harcmistrz, członek Szarych Szeregów, kapitan Armii Krajowej; dowódca 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”; poległ w czasie Powstania Warszawskiego.

• 20.04

  Polski Związek Piłki Nożnej (PZPN) został członkiem Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej (FIFA).

• 

  21.04

  W Krakowie urodził się Gustaw Holoubek, aktor, reżyser, ikona polskiego teatru; od 1996 r. dyrektor artystyczny Teatru Ateneum; jedną z największych jego ról była kreacja Gustawa-Konrada w „Dziadach” w reżyserii Kazimierza Dejmka (1967) w Teatrze Narodowym; wystąpił m.in. w filmach „Pętla”, „Gangsterzy i filantropii”, „Prawo i pięść”, „Marysia i Napoleon”, „Sanatorium pod Klepsydrą”, „Lawa”, serialu „Królewskie sny”, ekranizacji „Mistrza i Małgorzaty”.

• 

  26.04

  W Suchej Beskidzkiej urodził się Andrzej Szczepkowski, aktor, reżyser teatralny, pedagog.

• 

  29.04

  Z udziałem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i premiera Władysława Sikorskiego odbyło się w Gdyni uroczyste otwarcie „Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków”.

• 

  7.05

  W Warszawie z inicjatywy m.in. Walerego Sławka i Aleksandra Prystora utworzono Instytut Badań Najnowszej Historii Polski; 15 listopada 1935 r. przemianowany na Instytut Józefa Piłsudskiego; w 1943 r. został reaktywowany na emigracji w Nowym Jorku i w 1947 r. w Londynie oraz w 2002 r. w Warszawie.

• 7.05

  W Jabłonowie koło Brodnicy urodził się Włodzimierz Skoczylas, aktor, pedagog; więzień KL Dachau (1940–1945).

• 

  8.05

  W Warszawie urodził się Izaak Celnikier, malarz, grafik.

• 

  17.05

  W Warszawie podpisana została koalicyjna umowa pomiędzy PSL „Piast”, Związkiem Ludowo-Narodowym a Chrześcijańską Demokracją – nazywana paktem lanckorońskim (od Lanckorony, gdzie prowadzono poufne negocjacje).

• 

  20.05

  W Warszawie urodził się Israel Gutman, działacz Żydowskiej Organizacji Bojowej, uczestnik powstania w getcie warszawskim, więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych na Majdanku, Auschwitz i Mauthausen-Gusen; historyk Holokaustu; w 1961 r. był świadkiem w procesie nazistowskiego zbrodniarza Adolfa Eichmanna.

• 

  25.05

  W Bydgoszczy urodził się Jan Świdziński, malarz, rzeźbiarz, performer, krytyk sztuki, twórca idei sztuki kontekstualnej.

• 

  27.05

  W Fürth w Bawarii urodził się Henry Kissinger, polityk, dyplomata, politolog; w latach 1969–1974 specjalny doradca prezydenta USA ds. bezpieczeństwa narodowego i dyrektor Rady ds. Bezpieczeństwa Narodowego; sekretarz stanu (1973–1977); laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1973 r.

• 

  28.05

  Powstał rząd Wincentego Witosa, tworzony przez koalicję PSL „Piast”, Związek Ludowo Narodowy i Chrześcijańską Demokrację.

• 

  30.05

  Marszałek Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego WP i przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej, następnie wycofał się na trzy lata z życia publicznego, osiedlając się z rodziną w Sulejówku.

• 

  7.06

  W Warszawie urodził się Henryk Jerzy Chmielewski, znany jako Papcio Chmiel, grafik, rysownik, autor komiksów, m.in. o przygodach Tytusa, Romka i A'Tomka.

• 

  16.06

  W Grudziądzu urodził się Henryk Czyż, dyrygent, kompozytor, pedagog.

• 

  18.06

  W Łucku urodził się Szymon Szurmiej, aktor, reżyser, scenarzysta, działacz organizacji  żydowskich; dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego w Warszawie (1969–2014).

• 

  20.06

  W Brzesku urodził się Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu „Ja jestem Żyd z Wesela”, występował również w Teatrze im. Słowackiego; w filmie „Ziemia obiecana” stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker, zagrał także w filmach „Amator”, „Medium”, „Wiedźmin”.

• 

  20.06

  W Maluszynie koło Radomska zmarł Józef Ostrowski, ziemianin, członek Stronnictwa Polityki Realnej; poseł do rosyjskiej Dumy (1906–1910); w latach 1917–1918 w składzie Rady Regencyjnej.

• 

  23.06

  W Gdyni zmarł Antoni Abraham, działacz społeczny, walczący o polskość Kaszub i Pomorza; delegat kaszubski na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 r.

• 

  25.06

  W Garwolinie urodził się Stanisław Likiernik, żołnierz Armii Krajowej, Oddziału Dyspozycyjnego „A” Kedywu Okręgu Warszawa, uczestnik Powstania Warszawskiego; był jednym z pierwowzorów postaci Kolumba z powieści Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik 20”; autor wspomnień opublikowanych w książce „Made in Poland”.

• 

  2.07

  Urodziła się Wisława Szymborska, poetka, eseistka, laureatka literackiej Nagrody Nobla w 1996 r. Co do miejsca jej urodzenia istnieje różnica zdań. W metryce poetki wymieniono Bnin, przekazy rodzinne głoszą jednak, że urodziła się w Kórniku. Obie te wielkopolskie miejscowości utrzymują, że to właśnie z nich wywodzi się jedna z największych polskich poetek.

• 

  3.07

  W Leeds urodziła się Sue Ryder, od 1979 r. Lady Ryder of Warsaw, brytyjska filantropka, w czasie II wojny światowej w polskiej sekcji SOE (Special Operations Executive – Kierownictwie Operacji Specjalnych) – tajnej rządowej agencji brytyjskiej wspierającej m.in. ruch oporu w państwach okupowanych przez nazistowskie Niemcy.

• 

  3.07

  Józef Piłsudski zrzekł się funkcji przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej; oznaczało to jego wycofanie się z czynnego życia politycznego; wraz z rodziną zamieszkał w Sulejówku.

• 

  4.07

  W Warszawie urodził się Ryszard Reiff, w czasie II wojny światowej członek Konfederacji Narodu, od 1944 r. w AK; współzałożyciel Stowarzyszenia „Pax”, w latach 1978–1982 jego przewodniczący; od 1981 r. członek Rady Państwa; jako jedyny z 14 jej członków sprzeciwił się 13 grudnia 1981 r. zatwierdzeniu uchwały o wprowadzeniu stanu wojennego i dekretu o stanie wojennym, za co został odwołany ze stanowiska; senator z ramienia Komitetu Obywatelskiego (1989–1991); przewodniczący Związku Sybiraków (1989–2006).

• 

  6.07

  W Kurowie koło Puław urodził się Wojciech Jaruzelski, ostatni przywódca PRL, współtwórca Okrągłego Stołu; w 1989 r. wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na urząd prezydenta PRL, następnie RP (1989–1990); sybirak, żołnierz 1. Armii WP; w latach 1968–1983 szef MON; odpowiedzialny za udział WP w inwazji na Czechosłowację i wykorzystanie armii do krwawego tłumienia protestów na Wybrzeżu w 1970 r.; w lutym 1981 r. objął urząd premiera; od października 1981 r. do lipca 1989 r. I sekretarz KC PZPR; w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. wprowadził stan wojenny, stając na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON); odpowiedzialny za masowe represje stosowane w tym okresie wobec społeczeństwa; w 1985 r. zrezygnował z funkcji premiera, obejmując stanowisko przewodniczącego Rady Państwa (1985–1989); zmarł w Warszawie 25 maja 2014 r.

• 

  11.07

  W Cieszynie urodził się Richard Pipes, amerykański historyk, sowietolog, profesor Uniwersytetu Harvarda; w czasie prezydentury Ronalda Reagana doradca Rady Bezpieczeństwa Narodowego do spraw ZSRS i Europy Wschodniej.

• 

  2.08

  W Wiszniewie w woj. nowogródzkim (obecnie na Białorusi) urodził się Szymon Peres, minister obrony, dwukrotny premier, a od 2007 r. prezydent Izraela. Za starania na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie, których efektem było zawarcie w 1993 r. tzw. Porozumień z Oslo, otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla (1994).

• 

  13.08

  Do budowanego portu w Gdyni zawinął pierwszy statek oceaniczny – SS Kentucky pod banderą francuską.

• 

  1.09

  W Lublinie urodziła się Barbara Zbrożyna, rzeźbiarka.

• 

  2.09

  W Kwilczu w Wielkopolsce urodził się Walerian Borowczyk, artysta plastyk, reżyser filmów animowanych i fabularnych, scenarzysta, scenograf, pisarz.

• 9.09

  Ukazał się pierwszy numer ogólnopolskiego tygodnika katolickiego „Gość Niedzielny”.

• 

  26.09

  W Nowym Sączu urodził się Stanisław Zaczyk, aktor filmowy i teatralny, wystąpił w serialach „Stawka większa niż życie”, „Polskie drogi”, „Dom”, a także w filmach „Czekam w Monte-Carlo” i „Jezioro osobliwości”.

• 

  3.10

  We Lwowie urodził się Stanisław Skrowaczewski, dyrygent, kompozytor.

• 

  13.10

  W warszawskiej Cytadeli doszło do wybuchu prochowni, w wyniku którego śmierć poniosło 28 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych; o dokonanie zamachu oskarżono dwóch oficerów komunistów: Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza; obaj skazani zostali na karę śmierci, zamienioną następnie na dożywotnie więzienie.

• 

  17.10

  W Wilnie urodził się Henryk Gulbinowicz, kardynał, w latach 1976–2004 arcybiskup metropolita wrocławski.

• 

  22.10

  W Radziszowie w Małopolsce urodził się Henryk Jaskuła, pierwszy Polak i trzeci żeglarz w historii, który samotnie, bez zawijania do portów, okrążył Ziemię; dokonał tego na „Darze Przemyśla” płynąc tzw. trasą z wiatrem, poczynając od Przylądka Dobrej Nadziei (RPA); rejs trwał 344 dni, zakończył się w Gdyni 20 maja 1980 r.

• 

  23.10

  W Krakowie urodził się Wiktor Sadecki, aktor, związany m.in. z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie oraz Starym Teatrem; wystąpił w filmach „Wodzirej”, „Lata dwudzieste... lata trzydzieste...”, a także w serialach „Janosik”, „Królowa Bona” i „Chłopi”.

• 

  4.11

  W Kórniku w Wielkopolsce zmarła Jadwiga z Działyńskich Zamoyska, współtwórczyni fundacji Zakłady Kórnickie, działaczka społeczna, założycielka pierwszej w Polsce zawodowej szkoły gospodarstwa domowego. Od 2012 r. przysługuje jej tytuł Służebnicy Bożej.

• 6.11

  W Krakowie doszło do krwawych starć robotników z policją i wojskiem; po obu stronach zginęło 31 osób, ponad 100 zostało rannych.

• 

  8.11

  W Warszawie urodził się Józef Hen, pisarz, publicysta, scenarzysta; autor powieści „Nikt nie woła”, beletryzowanych biografii „Ja, Michał z Montaigne”, „Błazen – wielki mąż” – o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim i „Mój przyjaciel król” – o Stanisławie Auguście, a także książek „Nie boję się bezsennych nocy” i „Nowolipie”.

• 

  8.11

  W Monachium naziści podjęli nieudaną próbę obalenia Republiki Weimarskiej; na czele puczu stał Adolf Hitler i gen. Erich Ludendorff.

• 

  12.11

  W Katlewie na Warmii urodził się Aleksy Antkiewicz, pierwszy polski medalista olimpijski w boksie – na igrzyskach w Londynie (1948) zdobył brązowy medal; wicemistrz olimpijski z Helsinek (1952); mistrz Europy (1953).

• 

  20.11

  W Warszawie urodził się Leon Łukaszewicz, jeden z pionierów informatyki w Polsce; konstruktor polskiego komputera XYZ i języka programowania EOL.

• 1.12

  Urodził się Jan Adamczewski, dziennikarz, prozaik, publicysta, miłośnik Krakowa.

• 

  2.12

   W Nowym Jorku urodziła się Maria Callas, śpiewaczka operowa.

• 

  3.12

  W Czarnkowie urodził się Adam Słodowy, autor popularnego w latach 60. i 70. programu telewizyjnego dla młodzieży „Zrób to sam”.

• 

  8.12

  Działalność rozpoczął polski oddział YMCA (Young Men’s Christin Association).

• 

  14.12

  Dymisja drugiego rządu Wincentego Witosa.

• 

  15.12

  W Warszawie urodził się Leon Niemczyk, aktor; do historii kina przeszły jego kreacje w „Nożu w wodzie” Romana Polańskiego oraz „Pociągu” Jerzego Kawalerowicza.

• 

  19.12

  Utworzono drugi rząd Władysława Grabskiego.

• 

  20.12

  W Warszawie urodził się Wiesław Chrzanowski, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego, prawnik. W latach 1989–1994 przewodniczący Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, minister sprawiedliwości (1991), marszałek Sejmu (1991–1993), senator (1997–2001).

• 

  24.12

  W Albertynie urodził się Mikołaj Kozakiewicz, socjolog, polityk, działacz ruchu ludowego, marszałek Sejmu X kadencji.

• 

  26.12

  W Bronowicach pod Krakowem zmarł Włodzimierz Przerwa-Tetmajer, malarz, grafik, współzałożyciel i działacz PSL, pierwowzór Gospodarza w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego.