Kalendarz historyczny
25 września
-
W nocy z 25 na 26 września władze komunistyczne aresztowały prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego i biskupa Antoniego Baraniaka.
-
Franz Kutschera objął funkcję dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa.
-
W Lidzbarku Warmińskim zmarł mjr Józef Rusak ps. Bylina, jeden z pierwszych żołnierzy 5. Wileńskiej Brygady AK, więzień reżimu komunistycznego.
-
W Orleanie zmarł Kazimierz Romanowicz, żołnierz 2. Korpusu Polskiego, jedna z czołowych postaci polskiej emigracji, twórca księgarni i wydawnictwa „Libella” w Paryżu.
-
Odbyły się wybory parlamentarne. W wyborach do Sejmu zwyciężyło PiS uzyskując 26,99 proc. głosów; PO otrzymała 24,14 proc. głosów, „Samoobrona” 11,41 proc., SLD 11,31 proc., LPR 7,97 proc. i PSL 6,96 proc. W wyborach do Senatu PiS zdobyło 49 mandatów, PO – 34, LPR – 7, „Samoobrona” – 3, a PSL – 2 mandaty. Frekwencja: 40,57 proc.
-
W Skolimowie zmarła Maria Modzelewska, aktorka.
-
W Warszawie zmarła Zofia Jaroszewska, aktorka, pedagog, przez wiele lat związana z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie; wystąpiła w filmach „Dwanaście krzeseł”, „Granica”, „Panny z Wilka”, a także w serialu „Lalka”.
-
W Los Angeles zmarł Lewis Milestone, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Awantura arabska” – Oscar za reżyserię (1929) oraz „Na Zachodzie bez zmian” – Oscary za reżyserię i w kategorii najlepszy film (1930).
-
Premiera filmu „Zazdrość i medycyna” w reżyserii Janusza Majewskiego.
-
W Warszawie zmarł Aleksander Kobzdej, malarz, grafik, scenograf.
-
W Locarno zmarł Erich Maria Remarque, niemiecki pisarz, autor powieści „Na Zachodzie bez zmian”, „Łuk triumfalny”, „Czas życia i czas śmierci”, „Trzej towarzysze”, „Noc w Lizbonie”, „Czarny obelisk”.
-
W Londynie zmarł gen. Stanisław Sosabowski, organizator i dowódca 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, na czele której walczył w 1944 r. pod Arnhem.
-
W Hamburgu w stanie Arkansas urodził się Scottie Pippen, koszykarz, sześciokrotny mistrz ligi NBA; największe sukcesy osiągał w barwach Chicago Bulls (1987–1998 i 2003–2004) tworząc niezapomniany duet z Michaelem Jordanem.
-
Premiera filmu „Popioły” w reżyserii Andrzeja Wajdy.
-
W Sochaczewie urodził się Mariusz Kamiński – polski polityk, działacz opozycji w okresie PRL; szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego (2006–2009); od 2015 r. minister koordynator ds. służb specjalnych, od 2019 r. minister spraw wewnętrznych i administracji.
-
W Słomnikach urodził się Wacław Wieczorek, jeden z najlepszych polskich sportowych pilotów, zdobywca 20 indywidualnych medali mistrzostw świata i Europy w lataniu precyzyjnym i rajdowym.
-
W Lippstadt urodził się Karl-Heinz Rummenigge, piłkarz, działacz piłkarski; wielokrotny reprezentant Niemiec, dwukrotny wicemistrz świata (1982 i 1986), mistrz Europy (1980); zawodnik m.in. Bayernu Monachium, z którym zdobył Puchar Mistrzów w 1975 i 1976 r.; obecnie prezes Bayernu Monachium.
-
W Warszawie urodził się Jacek Skubikowski, wokalista, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów piosenek.
-
W Dobromierzu na Dolnym Śląsku urodził się Stanisław Szozda, kolarz szosowy, medalista mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich, zwycięzca „Wyścigu Pokoju”.
-
Powstał Komitet Porozumiewawczy Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej.
-
W czasie Powstania Warszawskiego zginął ppor. AK Eugeniusz Lokajski „Brok”, przedwojenny lekkoatleta, w latach 30. należący do światowej czołówki oszczepników, olimpijczyk z Berlina (1936); autor ponad 850 fotografii dokumentujących walkę i życie codzienne warszawskich powstańców.
-
Adolf Hitler podpisał dekret o powołaniu „niemieckiego Volkssturmu” – zbrojnej formacji obrony terytorialnej, która miała objąć wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni od 16 do 60 roku życia.
-
W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, w czasie kampanii 1939 r. dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża; po kapitulacji Helu przetrzymywany m.in. w oflagu VIII B Silberberg (Srebrna Góra).
-
Kampania polska: na Helu bateria nadbrzeżna im. Heliodora Laskowskiego podjęła zwycięski pojedynek z niemieckimi pancernikami szkolnymi „Schlesien” i „Schleswig-Holstein”.
-
Kampania polska: przygotowanie do niemieckiego szturmu generalnego na Warszawę – najsilniejsze podczas oblężenia bombardowanie lotnicze i artyleryjskie miasta.
-
Premiera filmu „Dwie Joasie” w reżyserii Mieczysława Krawicza.
-
W wyniku obrażeń doznanych w wypadku samochodowym koło Ostrowa Wielkopolskiego zmarł Aleksander Skrzyński, dyplomata, minister spraw zagranicznych, w latach 1925–1926 premier RP.
-
W Starachowicach urodził się Bogusz Bilewski, aktor, znany z ról w filmach „Pan Wołodyjowski”, „Potop”, „Aria dla atlety” i serialu „Janosik”.
-
W Łodzi urodził się Tadeusz Pluciński, aktor, związany z warszawskimi teatrami Współczesnym, Polskim i Syreną; wystąpił m.in. w filmach „Hydrozagadka”, „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz” i „Sekret Enigmy”.
-
We Lwowie Stefan Fedak, należący do ukraińskiej konspiracyjnej organizacji bojowej, dokonał nieudanego zamachu na Józefa Piłsudskiego.
-
W Biłozerce urodził się Siergiej Bondarczuk, rosyjski reżyser, scenarzysta, aktor; twórca filmów „Los Człowieka”, „Wojna i pokój” (nagrodzony Oscarem w 1968 r.) oraz „Borys Godunow”, w których zagrał również główne role.
-
W Karpętnej na Zaolziu urodził się Stanisław Hadyna, kompozytor, dyrygent, pisarz, założyciel i wieloletni kierownik Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”.
-
W Skierniewicach urodziła się Jadwiga Kuryluk, aktorka znana m.in. z serialu „Jan Serce”, żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego.
-
Pionier lotnictwa Michał Scipio del Campo dokonał oblotu pierwszego polskiego samolotu skonstruowanego przez przedsiębiorstwo „Awiata”.
-
W Warszawie urodził się Anatol Fejgin, działacz komunistyczny, członek KPP, PPR i PZPR; funkcjonariusz Głównego Zarządu Informacji WP (1945–1949), następnie dyrektor Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (1951–1954); odpowiedzialny za terror i zbrodnie komunistyczne; po październikowej „odwilży”, w 1957 r. skazany na 12 lat więzienia za „łamanie socjalistycznej praworządności”.
-
W Petersburgu urodził się Dmitrij Szostakowicz – jeden z najwybitniejszych rosyjskich kompozytorów, także pianista i pedagog.
-
W Warszawie urodziła się Hanka Ordonówna, piosenkarka, aktorka, tancerka; jedna z największych gwiazd przedwojennych scen kabaretowych i teatralnych, jej szlagiery „Na pierwszy znak” czy „Miłość ci wszystko wybaczy” należą do klasyki polskiej muzyki.
-
W Gorlicach urodził się Marian Porwit – wykładowca szkół wojskowych, znakomity teoretyk i historyk wojskowości; autor takich prac jak „Obrona Warszawy”, „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”.
-
W Nowym Folwarku w Wielkopolsce urodził się Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; zamordowany w 1943 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau; beatyfikowany w 1987 r.
-
W Warszawie zmarł hrabia Fryderyk Skarbek, ekonomista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, pisarz i publicysta.
-
W Wiedniu zmarł Johann Strauss (starszy), kompozytor, skrzypek, dyrygent, autor „Marsza Radetzkiego”.
-
W Berlinie urodził się Fryderyk Wilhelm II Hohenzollern, król pruski w latach 1786–1797.
-
Powstanie Chmielnickiego: Pod Piławcami wojska polskie poniosły klęskę w starciu z armią kozacko-tatarską.
-
Hetman polny litewski Jan Karol Chodkiewicz pokonał wojska szwedzkie w bitwie pod Białym Kamieniem w Inflantach.
-
W Augsburgu sejm uchwalił pokój religijny, kończący wojny pomiędzy katolikami i protestantami; zgodnie z jego postanowieniami na obszarze Rzeszy obowiązywać miała zasada „czyja władza tego religia” (cuius regio eius religio).
-
Krzysztof Kolumb podjął drugą wyprawę przez Ocean Atlantycki; odkrył takie wyspy jak m.in. Dominika, Gwadelupę i Portoryko.