Kalendarz historyczny
5 października
-
Lech Wałęsa został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla.
-
W Dzielnicy Policyjnej w Warszawie miał miejsce nieudany zamach żołnierzy oddziału „Agat” AK na konfidenta i funkcjonariusza gestapo folksdojcza Alfreda Milkego. W wymianie ognia zastrzelony został SS-Obersturmführer Joseph Lechner, szef referatu w urzędzie komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski.
-
W Gdyni zmarła Anna Przybylska, aktorka i fotomodelka, znana m.in. z seriali „Złotopolscy”, „Daleko od noszy” i „Klub szalonych dziewic” oraz z filmów: „Sezon na leszcza”, „Sęp”, „Rh+”, „Kariera Nikosia Dyzmy” i „Superprodukcja”, „Dzień świra”, „Złoty środek” i „Bilet na Księżyc”.
-
W Opolu zmarł Stefan Leletko, sztangista, mistrz świata i Europy, rekordzista świata, dwukrotny olimpijczyk.
-
Oficerowie polscy zamordowani w 1940 r. przez NKWD w Katyniu, Charkowie i Twerze otrzymali pośmiertnie awanse na wyższe stopnie wojskowe i służbowe.
-
W Warszawie zmarł Władysław Kopaliński, leksykograf, tłumacz i wydawca.
-
W Tel Awiwie zmarł Natan Gross, scenarzysta, producent, reżyser i teoretyk filmu. Urodzony w 1919 roku w Krakowie, wyemigrował do Izraela w roku 1950.
-
W Warszawie zmarła Monika Żeromska, pisarka i malarka, córka Stefana Żeromskiego.
-
W Berlinie zmarł Jan Lenica, grafik, twórca filmów animowanych, jeden z przedstawicieli polskiej szkoły plakatu.
-
Premiera pierwszego odcinka serialu „Plebania”.
-
Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał XVI Dalajlama Tenzin Gjaco.
-
Telewizja Polska wyemitowała pierwszy odcinek programu Michała Fajbusiewicza „997”.
-
Stan wojenny: we Wrocławiu SB aresztowała Władysława Frasyniuka, przewodniczącego Regionalnego Komitetu Strajkowego Regionu Dolnego Śląska oraz współzałożyciela i członka powstałej w kwietniu 1982 r. Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”.
-
Stan wojenny: Izba Wojskowa Sądu Najwyższego skazała zaocznie na karę śmierci Romualda Spasowskiego, ambasadora PRL w Stanach Zjednoczonych, który po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego poprosił władze USA o azyl polityczny.
-
W Maisons-Laffitte zmarł Zygmunt Hertz, pisarz, publicysta, współzałożyciel Instytutu Literackiego.
-
Literacką Nagrodę Nobla otrzymał Izaak Bashevis Singer, żydowski pisarz, urodzony w Radzyminie.
-
W Zakopanem urodził się Robert Mateja, skoczek i trener narciarski, pięciokrotny mistrz Polski, zwycięzca Pucharu Kontynentalnego w 2004 roku.
-
W Kraśniku, w czasie kręcenia zdjęć do filmu „Gniazdo” zmarł tragicznie Mieczysław Stoor, aktor teatralny, filmowy i kabaretowy, znany m.in. z ról Hlawy w „Krzyżakach”, „Byka” w „Chudy i inni” oraz sturmführera Staedtke w „Stawce większej niż życie”.
-
BBC wyemitowało pierwszy odcinek satyrycznego programu „Latający cyrk Monty Pythona”.
-
W Nowej Soli urodził się Krzysztof Kiljański, wokalista.
-
Premiera serialu telewizyjnego „Niewiarygodne przygody Marka Piegusa” w reżyserii Mieczysława Waśkowskiego.
-
W Sceaux koło Paryża zmarł Zygmunt Zaremba, działacz socjalistyczny, członek władz naczelnych PPS w latach 1919–1939; po wybuchu wojny współzałożyciel PPS-WRN; członek Rady Jedności Narodowej (1944); od 1946 r. na emigracji.
-
W Krakowie otwarto Miasteczko Studenckie Akademii Górniczo-Hutniczej zaprojektowane przez Tomasza Mańkowskiego.
-
Władze komunistyczne aresztowały Melchiora Wańkowicza, sygnatariusza „Listu 34”, protestującego przeciwko polityce kulturalnej PRL; oskarżony o przekazywanie za granicę „materiałów godzących w Polskę” i współpracę z Radiem Wolna Europa, skazany został na trzy lata więzienia; w areszcie spędził pięć tygodni, władze chciały, aby pisarz zwrócił się z prośbą o ułaskawienie, kiedy tak się nie stało, wstrzymano wykonanie wyroku.
-
W Garwolinie urodziła się Sylwia Wysocka, aktorka.
-
Premiera filmu Blake’a Edwardsa „Śniadanie u Tiffany’ego” wg noweli Trumana Capote z Audrey Hepburn w roli głównej.
-
W Warszawie urodził się Michał Lorenc, kompozytor muzyki filmowej.
-
W Zakopanem urodził się Ryszard Gajewski, himalaista, współautor wraz z Maciejem Berbeką pierwszego zimowego wejścia na ośmiotysięcznik Manaslu (12.01.1984).
-
W Warszawie urodził się Adam Ferency, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem na Woli i Teatrem Współczesnym w Warszawie, od 1994 r. w stołecznym Teatrze Dramatycznym; wystąpił m.in. w filmach „Przesłuchanie”, „Matka Królów”, „Pornografia”, „Jasminum”, „1920 Bitwa Warszawska” oraz serialu „Boża podszewka”.
-
Przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie rozpoczął się proces IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Zapadło siedem wyroków śmierci.
-
W Gdowie urodził Andrzej Zieliński, kompozytor, pianista i wokalista zespołu Skaldowie.
-
W Mylsku na Wołyniu urodziła się Helena Majdaniec, piosenkarka.
-
Niemcy rozstrzelali 38 obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku.
-
Kampania polska: pod Kockiem zakończyła się ostatnia bitwa wojny obronnej stoczonej przez Samodzielną Grupę Operacyjną „Polesie” pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga. Datę przyjmuje się za koniec regularnej wojny obronnej wobec agresji III Rzeszy Niemieckiej i Związku Sowieckiego.
-
W Warszawie zmarł Ludwik Urstein, pianista i pedagog, zwany „królem akompaniatorów”, brat psychiatry Maurycego Ursteina i aktora Józefa „Pikusia” Ursteina.
-
W Warszawie Adolf Hitler odebrał defiladę oddziałów Wehrmachtu.
-
W Łagiewnikach koło Krakowa zmarła Faustyna Kowalska, zakonnica, mistyczka; kanonizowana w 2000 r. przez papieża Jana Pawła II.
-
W Wilnie zmarł Marian Zdziechowski, slawista, filozof kultury, krytyk literacki i publicysta, profesor Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie.
-
Z wieżowca Prudential w Warszawie wyemitowano po raz pierwszy w Polsce eksperymentalny program telewizyjny.
-
W Pradze urodził się Vaclav Havel, dramatopisarz, eseista, uczestnik Praskiej Wiosny, współzałożyciel opozycyjnej Karty 77. Po upadku władzy komunistycznej w 1989 r. wybrany na prezydenta Czechosłowacji (1989–1992). Po jej rozpadzie prezydent Czech w latach 1993–2003.
-
Zmarł Zygmunt Waliszewski, malarz i rysownik, reprezentant nurtu kolorystycznego, należał do kapistów.
-
Sąd Najwyższy zatwierdził wyrok w tzw. sprawie brzeskiej.
-
Samolot „Miss Veedol” (jednopłatowiec) przeleciał nad Oceanem Spokojnym bez śródlądowania; był to pierwszy taki przelot w historii.
-
W Los Angeles zmarł Sam Warner, współzałożyciel i dyrektor wytwórni filmowej Warner Bros., urodzony w Krasnosielcu, obecnie w woj. mazowieckim.
-
W szwajcarskim Locarno rozpoczęła się międzynarodowa konferencja na której zapadły ustalenia dotyczące zachodniej granicy Niemiec.
-
W Warszawie urodził się Andrzej Wolski, ps. Jur, żołnierz Szarych Szeregów, dowódca plutonu „Felek” w batalionie „Zośka”, uczestnik Powstania Warszawskiego, więziony przez władze PRL.
-
W Londynie założono PEN Club – międzynarodowe stowarzyszenie pisarzy i poetów, które opowiada się za swobodną wymianą twórczości, przeciw antagonizmom narodowym, klasowym, rasowym oraz dyktaturom i cenzurze.
-
W okolicach Vouziers w Ardenach zginął w walce powietrznej Roland Garros, francuski pilot, jeden z pionierów lotnictwa; w 1913 r. jako pierwszy przeleciał nad Morzem Śródziemnym.
-
W Warszawie urodził się Stanisław Żaryn, architekt, konserwator zabytków, w czasie wojny żołnierz AK i NSZ, uczestnik Powstania Warszawskiego; po wojnie pracownik Biura Odbudowy Stolicy.
-
W Bliżynie koło Skarżyska-Kamiennej urodził się Edward Osóbka-Morawski, działacz socjalistyczny, współzałożyciel i wiceprzewodniczący KRN, od 1944 r. przewodniczący PKWN, a następnie premier tzw. Rządu Tymczasowego uznawanego przez ZSRS. W latach 1945–1947 premier Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.
-
W Moskwie urodził się Zbigniew Koczanowicz, aktor, reżyser.
-
Bułgaria ogłosiła deklarację niepodległości.
-
W Połtawie urodził się Michał Kondracki, kompozytor i publicysta muzyczny.
-
Urodził się Tadeusz Gronowski, polski grafik, malarz, architekt wnętrz, twórca plakatów, ilustrator książek. Jest uważany za jednego z pionierów nowoczesnego polskiego plakatu.
-
Pierwsze wejście na szczyt Kilimandżaro – pierwszymi zdobywcami byli Niemiec Hans Meyer i Austriak Ludwig Purtscheller.
-
W Makowie Podhalańskim urodził się Ryszard Ordyński, reżyser teatralny i filmowy, scenarzysta.
-
W Bonikowie urodził się Alfred Chłapowski, polityk, ekonomista, poseł do Reichstagu, minister rządu Wincentego Witosa, ambasador RP we Francji.
-
We Lwowie Sejm Krajowy dla Galicji uchwalił jedną z pierwszych na świecie ustaw o ochronie gatunkowej zwierząt; uchwalony akt prawny dotyczył ochrony świstaka i kozicy w Tatrach.
-
W Besancon urodził się Louis Lumiere, wynalazca, pionier kinematografii.
-
Urodził się Mieczysław Mańkowski, polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy. Członek Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat, Polskiej Partii Socjalistycznej i jeden z przywódców jej Organizacji Bojowej. Organizator zamachu na generał-gubernatora Skałona. Wieloletni więzień carski. Organizator Pogotowia Bojowego PPS.
-
W Pilznie mistrz piwowarski Josef Groll opracował recepturę piwa typu pilzner.
-
20-tysięczny korpus pod dowództwem gen. Macieja Rybińskiego przekroczył granicę pruską na rzece Pisie i złożył broń. Żołnierze korpusu i towarzyszący im członkowie Rządu Narodowego zostali internowani.
-
W Petersburgu zmarł Józef Oleszkiewicz, malarz, członek Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, wolnomularz, uwieczniony przez Adama Mickiewicza w „Ustępie” III części „Dziadów”.
-
Nad rzeką Thames w Ontario w bitwie pomiędzy oddziałami amerykańskimi i siłami brytyjsko-indiańskimi poległ Tecumseh, wódz plemienia Szaunisów; dążył do zjednoczenia Indian i zawiązania federacji mającej na celu odzyskanie utraconych przez nich ziem.
-
Książę Józef Poniatowski mianowany został ministrem wojny Księstwa Warszawskiego i naczelnym wodzem armii polskiej.
-
We Franpolu urodził się Maurycy Gosławski – poeta, żołnierz Powstania Listopadowego, uczestnik konspiracyjnej wyprawy Józefa Zaliwskiego.
-
Rewolucyjna Francja wprowadza nowy kalendarz.
-
W Strzeszynku pod Poznaniem urodził się Leon Przyłuski, arcybiskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski w latach 1845–1865.
-
W Paryżu marsz kobiet na rezydencję królewską w Wersalu zmusił Ludwika XVI do uznania „Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela”.
-
W Warszawie pod nadzorem rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina rozpoczął obrady sejm nadzwyczajny. Uchwalono m.in. prawa kardynalne, w tym wolną elekcję, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi.
-
W Dreźnie zmarł August III Wettyn, elektor saski i król Polski od 1733 r.
-
We wsi Kamień pod Warszawą szlachta, w obecności rosyjskich wojsk, wybrała na króla Polski elektora saskiego Fryderyka Augusta, który przyjął imię Augusta III.
-
Pod Kowalewem na Pomorzu została stoczona bitwa pomiędzy oddziałami konfederacji tarnogrodzkiej a wojskami Augusta II Mocnego; bitwa ta znana jest z tego, że w jej trakcie doszło do jednej z ostatnich szarż husarii.
-
W Langres we Francji urodził się Denis Diderot, filozof, pisarz, współtwórca "Wielkiej encyklopedii francuskiej", autor powieści, opowiadań, sztuk teatralnych i powiastek filozoficznych.
-
W Szczecinie zmarł Bogusław X Wielki, książę pomorski.
-
Król Kazimierz Wielki wydał edykt powołujący Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego oraz Sąd Sześciu Miast – królewskie sądy odwoławcze w sprawach dotyczących prawa magdeburskiego.