> >

O PORTALU

Portal dzieje.pl to codzienny serwis historyczny, setki artykułów dotyczących przede wszystkim najnowszej historii Polski, a także materiały wideo, filmy dokumentalne, archiwalne fotografie, dokumenty oraz infografiki i mapy.

Więcej

Kalendarz dat

1940

  • W Trembowli urodziła się Joanna Jędryka, aktorka filmowa.

  • Zbigniew Romaszewski. Fot. PAP/T. Michalak

    W Warszawie urodził się Zbigniew Romaszewski, fizyk, działacz opozycji antykomunistycznej, członek KSS KOR i kierownik Biura Interwencyjnego; od 1980 r. w NSZZ „Solidarność”, członek Prezydium Zarządu Regionu Mazowsze i Komisji Krajowej; organizator podziemnego Radia „S”; więziony w latach 1982–1984; kierownik Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ „S” (1986–1989); senator RP w latach 1989–2011.

  • W Warszawie urodził się Tomasz Szarota, historyk, profesor Instytutu Historii PAN; badacz dziejów II wojny światowej.

  • Urodziła się Grażyna Kuroń, działaczka opozycji demokratycznej, żona Jacka Kuronia; po ogłoszeniu stanu wojennego internowana.

  • W Otmęcie (obecnie część Krapkowic) urodził się Bernard Blaut, piłkarz, trener piłkarski.

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. NAC

    Gen. Władysław Sikorski i premier Francji Edouard Daladier podpisali polsko-francuską umowę wojskową dotyczącą tworzenia Wojska Polskiego we Francji.

  • Antoni Krauze. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W Warszawie urodził się Antoni Krauze, reżyser, scenarzysta; autor m.in. filmów „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł”, „Smoleńsk” i serialu „Akwarium”.

  • W Warszawie urodził się Maciej Rayzacher, aktor; w okresie PRL działacz Komitetu Obrony Robotników i KSS KOR; internowany w stanie wojennym.

  • Niemiecki Volksdeutscher Selbstschutz dokonał ostatniej masowej egzekucji w lesie Barbarka pod Toruniem. Od 28 października 1939 roku zamordowano tam 600–1200 przedstawicieli polskiej inteligencji oraz elit gospodarczych i politycznych z Torunia i okolic.

  • W Koprzywnicy pod Sandomierzem urodził się Jan Pieszczachowicz, krytyk literacki, publicysta, animator życia krakowskiego literackiego w latach PRL.

  • W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zmarł z wycieńczenia prof. Michał Siedlecki, zoolog, pisarz; rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1921), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; aresztowany przez gestapo w ramach Sonderaktion Krakau.

  • W Chełmie Niemcy rozstrzelali 440 pacjentów szpitala psychiatrycznego.

  • Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich. 1940 r. Źródło: NAC

    We Francji rozpoczęto tworzenie Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Jej dowódcą został gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz.

  • Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Źródło: NAC

    W Warszawie zmarł Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poeta, prozaik, dramaturg, publicysta i krytyk sztuki.

  • W nocy z 21 na 22 stycznia na Podolu w okupowanym przez ZSRS Czortkowie wybuchło antysowieckie powstanie; jego uczestnicy po opanowaniu miasta zamierzali przedostać się do Rumunii.

  • W Moskwie rozstrzelany został Izaak Babel, pisarz, autor "Opowiadań odeskich" i "Armii Konnej" - opowieści o pochodzie wojsk Armii Czerwonej w głąb Polski w 1920 r.

  • W ramach akcji „T4” (mordowania osób niepełnosprawnych) Niemcy rozpoczęli eksterminację pacjentów szpitala psychiatrycznego w Gostyninie.

  • We Lwowie zmarł Maksymilian Matakiewicz, inżynier hydrotechnik, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej.

  • W Moskwie, po tajnym procesie, został rozstrzelany ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaj Jeżow, autor tzw. operacji polskiej, w wyniku której w latach 1937–38 NKWD zamordowało co najmniej 111 tys. Polaków żyjących w ZSRS.

  • Hans Frank, generalny gubernator okupowanych przez Niemców ziem polskich. Fot. NAC

    Zaprezentowany został tzw. plan Pabsta, przewidujący zburzenie większości zabudowy Warszawy i utworzenie wokół centrum modelowego osiedla dla Niemców.

  • W Wilnie urodził się Bohdan Paczyński, astronom i astrofizyk; w swoich badaniach zajmował się głównie teorią ewolucji gwiazd; profesor Princeton University w Stanach Zjednoczonych.

  • Łódź. Przed deportacją, 1940-1944. Fot. Żydowski Instytut Historyczny

    Ukazało się niemieckie zarządzenie dotyczące utworzenia w Łodzi getta.

  • Na skutek nacisków międzynarodowych władze niemieckie zwolniły z obozów koncentracyjnych 102 profesorów i wykładowców krakowskich uczelni aresztowanych w listopadzie 1939 r. w ramach Sonderaktion Krakau.

  • Polscy zesłańcy w Związku Sowieckim. 1941 r. Fot. NAC

    Pierwsza masowa deportacja ludności polskiej głównie z kręgów inteligencji, ziemiaństwa, rodzin wojskowych, policyjnych i urzędniczych przeprowadzona przez NKWD; w jej wyniku w głąb Związku Sowieckiego wywieziono około 140 tys. obywateli polskich.

  • We Lwowie urodził się Andrzej Kotkowski, reżyser filmowy, scenarzysta; twórca filmów „Olimpiada ‘40”, „W starym dworku, czyli niepodległość trójkątów”, „Obywatel Piszczyk”, „Miasto z morza”.

  • Pomnik Tadeusza Kościuszki na Wawelu. 1938 r. Źródło: CBN Polona

    Niemcy zdemontowali pomnik Tadeusza Kościuszki na Wawelu.

  • W Tarpnie pod Grudziądzem urodził się Ryszard Milczewski-Bruno, poeta, autor tomików „Brzegiem słońca”, „Poboki”, „Dopokąd” i wykonywanego przez Marka Grechutę wiersza „Gdzieś w nas”.

  • Andrzej Strejlau. Fot. PAP/R. Guz

    W Warszawie urodził się Andrzej Strejlau, trener piłkarski, komentator sportowy; selekcjoner reprezentacji narodowej w latach 1989–1993; prowadził m.in. Legię Warszawa i grecki klub AE Larisa.

  • Alfred Chłapowski. Źródło: NAC

    W Kościanie w niemieckim więzieniu zmarł Alfred Chłapowski, ziemianin, działacz polityczny, dyplomata; jeden z przywódców Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, poseł na Sejm; w latach 1924–1936 ambasador RP w Paryżu.

  • Emilia Krakowska na planie filmu „Chłopi”. Fot. PAP/W. Rozmysłowicz

    W Poznaniu urodziła się Emilia Krakowska, aktorka filmowa i teatralna, niezapomniana Jagna z serialu „Chłopi” Jana Rybkowskiego.

  • W Palmirach Niemcy rozstrzelali około 190 mieszkańców Legionowa i jego okolic.

  • W Warszawie powołano Polityczny Komitet Porozumiewawczy przy Związku Walki Zbrojnej.

  • Andrzej Korzyński. Fot. PAP/W. Kryński

    W Warszawie urodził się Andrzej Korzyński, kompozytor, aranżer, pianista, autor muzyki do filmów „Wszystko na sprzedaż”, „Człowiek z marmuru”, „Na srebrnym globie”, „Akademia pana Kleksa”, „Wielki Szu”, kompozytor wielu popularnych przebojów m.in. „Żółte kalendarze”, „Do łezki łezka” i repertuaru Franka Kimono.

  • W Przemyślu zmarł Artur Gustowski, wielkopolski przedsiębiorca i dziennikarz, od 1907 roku wydawca poznańskiego pisma „Kupiec”, animator życia gospodarczego w Wielkopolsce.

  • Szef NKWD Ławrientij Beria. Fot. Wikimedia

    Na wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich oficerów więzionych w obozach na terenie Związku Sowieckiego oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej; w wyniku tej decyzji zgładzono około 22 tys. obywateli polskich.

  • Pomiędzy 13 a 15 marca Niemcy zamordowali pierwszą grupę pacjentów Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kochanówce k. Łodzi; kolejną grupę zamordowano w dniach 27–28 marca; w sumie w marcu zamordowano ok. 550 pacjentów.

  • W Grenzdorfie, podobozie Stutthof, Niemcy rozstrzelali harcmistrza Alfa Liczmańskiego, komendanta Chorągwi Gdańskiej ZHP, działacza polonijnego.

  • Prof. Ewa Łętowska. Fot. PAP/G. Rogiński, J. Bogacz

    W Warszawie urodziła się Ewa Łętowska, prawniczka, specjalistka w zakresie prawa cywilnego, profesor Instytutu Nauk Prawnych PAN; rzecznik praw obywatelskich (1987–1992), sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego (1999–2002) oraz Trybunału Konstytucyjnego (2002–2011).

  • Początek kilkudniowych zamieszek antyżydowskich na ulicach Warszawy; w czasie rozruchów inspirowanych przez Niemców rabowano żydowskie mieszkania, sklepy, bito przechodniów – Żydów.

  • Janusz Kusociński. 1935 r. Fot. NAC

    W Warszawie aresztowany został przez gestapo Janusz Kusociński, lekkoatleta, mistrz olimpijski z 1932 r. w biegu na 10 km; żołnierz wojny obronnej 1939 r.; w czasie okupacji zaangażowany w działalność konspiracyjną; rozstrzelany w Palmirach.

  • Maciej Rataj. Fot. NAC

    W Warszawie Niemcy dokonali aresztowań działaczy politycznych i społecznych, lekarzy, adwokatów oraz nauczycieli; wśród zatrzymanych był m.in. Maciej Rataj, były marszałek Sejmu RP, jeden z przywódców Stronnictwa Ludowego, zaangażowany w działania konspiracyjnej Głównej Rady Politycznej przy Służbie Zwycięstwu Polski; rozstrzelany w czerwcu 1940 r. w Palmirach.

  • Mjr Henryk Dobrzański „Hubal”. Fot. PAP/CAF

    Żołnierze Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal wyrwali się z okrążenia pod wsią Hucisko w pow. koneckim, gdzie pokonali niemiecki batalion policji; w odwecie Niemcy zamordowali 711 mieszkańców z 31 wsi, znajdujących się na szlaku Oddziału Wydzielonego. Najwięcej ofiar było wśród mieszkańców wsi Skłoby, Gałki, Szałas Stary i Hucisko.

  • Warszawskie getto. Źródło: Wikimedia Commons

    Na polecenie okupacyjnych władz niemieckich Judenrat rozpoczął w Warszawie budowę murów wokół terenu getta – „obszaru zagrożonego epidemią”.

  • Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich – bitwa pod Gazalą. 1942 r. Fot. NAC

    Początek formowania w Syrii Brygady Strzelców Karpackich.

  • Juliusz Dąbrowski. Źródło: Wikimedia Commons

    W Palmirach Niemcy zamordowali 81 osób; wśród nich proboszcza parafii Wilanów księdza Jana Krawczyka oraz harcmistrza Juliusza Dąbrowskiego „Bema”, który sam zgłosił się do gestapo, aby ratować aresztowanych zamiast niego ojca, matkę, brata, siostrę i żonę.

  • Pomnik upamiętniający ofiary Zbrodni Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. PAP/L. Szymański

    Zbrodnia Katyńska: NKWD rozpoczęło likwidację obozu w Kozielsku, a w kolejnych dniach – obozów w Ostaszkowie (4 kwietnia) i Starobielsku (5 kwietnia); z Kozielska 4 404 jeńców przewieziono do Katynia i zamordowano strzałami w tył głowy; 3 896 jeńców ze Starobielska zabito w pomieszczeniach NKWD w Charkowie, a ich ciała pogrzebano na przedmieściach miasta w Piatichatkach; 6 287 jeńców z Ostaszkowa rozstrzelano w gmachu NKWD w Kalininie, obecnie Twer, a pochowano w miejscowości Miednoje.

  • Na Firleju pod Radomiem Niemcy dokonali publicznej egzekucji, zabijając 145 mieszkańców wsi Gałki, Gielniów i Mechlin za udzielanie pomocy oddziałowi mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”; w czasie II wojny światowej na Firleju w masowych egzekucjach Niemcy zamordowali od 12-15 tys. osób.

  • W Warcie koło Sieradza Niemcy zamordowali około 500 pacjentów Publicznego Szpitala Psychiatrycznego.

  • ORP Orzeł. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    ORP „Orzeł” zatopił niemiecki statek „Rio de Janeiro”, przewożący niemiecki desant do Norwegii.

  • Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę Łodzi na Litzmannstadt.

  • Skłoby. Źródło: CBN Polona

    Niemiecka żandarmeria, SS i gestapo w odwecie za działania oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” dokonały pacyfikacji położonych w pobliżu Szydłowca Skłobów oraz innych okolicznych wsi; w czasie przeprowadzonej akcji Niemcy zamordowali 265 osób.

  • Władysław Komar. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Kownie urodził się Władysław Komar, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Monachium w 1972 r. w pchnięciu kulą, dwukrotny brązowy medalista Mistrzostw Europy w tej dyscyplinie – w Budapeszcie (1966) i Helsinkach (1971).

  • Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie w Warszawie. Fot. PAP/B. Zborowski

    W nocy z 12 na 13 kwietnia władze sowieckie przeprowadziły drugą masową deportację ludności polskiej w głąb ZSRS; według danych NKWD w ramach przeprowadzonej akcji wywieziono łącznie około 61 tys. osób, głównie do Kazachstanu; ofiarami deportacji były rodziny rozstrzeliwanych w tym samym czasie polskich jeńców wojennych oraz osób więzionych przez NKWD.

  • Gen. Stanisław Kopański. Fot. NAC

    Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o formowaniu w Syrii Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem płk. Stanisława Kopańskiego.

  • XVII Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki: od lewej – Urszula Sipińska, Piotr Figiel i Irena Santor. Opole 25.06.1979. Fot. PAP/CAF/M. Broniarek

    W Warszawie urodził się Piotr Figiel, kompozytor, aranżer, pianista; autor m.in. piosenek „Dwadzieścia lat, a może mniej”, „Powrócisz tu”.

  • We wsi Józefów Duży niedaleko Kocka Niemcy rozstrzelali ponad 160 mieszkańców okolicznych wsi.

  • W Pruszkowie urodził się Stanisław Stefan Paszczyk, prezes Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Polskiego Komitetu Olimpijskiego (1997–2005); poseł na Sejm w latach 1993–2001.

  • Krzysztof Kumor. Fot. PAP/T. Gzell

    W Garbatce na Mazowszu urodził się Krzysztof Kumor, aktor, prezes ZASP w latach 2006–2010.

  • Janusz Kochanowski. Fot. PAP/G. Jakubowski

    W Częstochowie urodził się Janusz Kochanowski, prawnik, wykładowca Wydziału Prawa UW, dyplomata; założyciel i prezes Fundacji „Ius et Lex”; Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2006–2010; zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu Tu 154 pod Smoleńskiem.

  • Stefan Rowecki. Fot. PAP/CAF

    Komendant ZWZ płk Stefan Rowecki powołał Związek Odwetu (ZO), specjalną jednostkę sabotażowo-dywersyjną.

  • Hans Frank. Fot. NAC

    W Krakowie generalny gubernator Hans Frank utworzył Instytut Niemieckiej Pracy Wschodniej; Instytut miał być najważniejszym ośrodkiem niemieckiej działalności naukowej w GG.

  • Zdzisław Wardejn. Fot. PAP/S. Leszczyński

    W Warszawie urodził się Zdzisław Wardejn, aktor, związany z warszawskim Teatrem Dramatycznym; wystąpił m.in. filmach „Dreszcze”, „To tylko Rock”, „Miasto z morza”, a także w serialu „Królowa Bona”.

  • W Stanisławowie urodził się Wojciech Duryasz, aktor filmowy i teatralny, przez wiele lat związany z warszawskim Teatrem Dramatycznym.

  • Al Pacino. Fot. PAP/EPA

    W Nowym Jorku urodził się Al Pacino, aktor, znany z roli Michaela Corleone w „Ojcu chrzestnym”, a także z filmów „Serpico”, „Strach na wróble”, „Pieskie popołudnie”, „Zapach kobiety” – Oscar za najlepszą rolę męską (1993), „Gorączka”, „Adwokat diabła”.

  • Heinrich Himmler. Fot. NAC

    Na rozkaz dowódcy SS Heinricha Himmlera na terenie byłych polskich koszar artyleryjskich w Oświęcimiu Niemcy rozpoczęli budowę KL Auschwitz.

  • Major Henryk Dobrzański "Hubal". Fot. PAP/CAF

    Pod Anielinem w walce z Niemcami poległ mjr Henryk Dobrzański „Hubal”, żołnierz Legionów Polskich, kawalerzysta, olimpijczyk, w czasie II wojny światowej dowódca Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego.

  • Getto łódzkie. Fot. Żydowski Instytut Historyczny

    Getto łódzkie zostało całkowicie przez Niemców odizolowanie od reszty miasta; na obszarze 4 km kw. zamknięto ponad 160 tys. ludzi.

  • Edward Redliński. Fot. PAP/A. Rybczyński

    We Frampolu koło Białegostoku urodził się Edward Redliński, pisarz, autor „Konopielki”.

  • Teren byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Fot. PAP/EPA

    Z więzienia na Pawiaku Niemcy wysłali pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Wśród około 1,5 tys. wywiezionych mężczyzn było wielu przedstawicieli polskich elit.

  • Do służby w Polskiej Marynarce Wojennej wszedł niszczyciel „Garland”.

  • ORP Grom. Fot. NAC

    Pod Narwikiem w wyniku niemieckiego ataku lotniczego zatonął niszczyciel ORP „Grom”, śmierć poniosło 59 marynarzy.

  • Gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz. Źródło: Wikimedia Commons

    Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza przypłynęła do norweskiego portu Harstad; polska formacja została włączona do alianckiego Korpusu Ekspedycyjnego walczącego z wojskami niemieckimi pod Narwikiem w Norwegii.

  • Niemieckie wojska w Maastricht. 05.1940. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg; był to początek ofensywy wojsk niemieckich we Francji.

  • W Wielkiej Brytanii powołano rząd jedności narodowej z Winstonem Churchillem na czele.

  • Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu. 2018 r. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Zbrodnia katyńska: wyruszyły ostatnie transporty śmierci oficerów polskich z Kozielska do Katynia i ze Starobielska do Charkowa.

  • Arnswalde, powojenne Choszczno. Źródło: CBN Polona

    Z obozu jenieckiego II B Arnswalde w Choszcznie uciekło kanałami centralnego ogrzewania 22 polskich oficerów. Schwytano 17 z nich, a 5 przedostało się do Warszawy.

  • Płonący m/s Chrobry w norweskim fiordzie. Fot. NAC

    U wybrzeżu Norwegii trafiony niemieckimi bombami zatonął MS Chrobry, polski transatlantyk, przebudowany po wybuchu wojny na transportowiec.

  • Marta Lipińska. Fot. PAP/L. Wróblewski

    W Borysławiu urodziła się Marta Lipińska, aktorka, od ponad 50 lat w zespole Teatru Współczesnego w Warszawie; zagrała m.in. w filmach „Salto”, „Lalka”, „Nad Niemnem”, „Nigdy w życiu!”, „Stacja Warszawa”, a także w serialu „Ranczo”; przez wiele lat występowała jako Eliza w słuchowisku „Kocham Pana Panie Sułku”, emitowanym w programie III Polskiego Radia.

  • Marcel Łoziński. Fot. PAP/J. Turczyk

    W Paryżu urodził się Marcel Łoziński, reżyser dokumentalista – w 1994 r. był nominowany do Oscara za film „89 mm od Europy”, w 2009 r. otrzymał wyróżnienie Europejskiej Akademii Filmowej za „Poste Restante”.

  • Okręt podwodny ORP “Orzeł” wpływa do portu w Gdyni. Luty 1939 r. Fot. NAC

    ORP „Orzeł” wypłynął z Rosyth na ostatni patrol, jednostka zaginęła bez wieści; losy okrętu i miejsce jego zatonięcia do dziś pozostają nieznane.

  • Gen. Bolesław Roja. Fot. NAC

    W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został Bolesław Roja, oficer Legionów Polskich, dowódca III Brygady (1917); generał WP, uczestnik walk z Ukraińcami w obronie Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej; w 1922 r. przeniesiony w stan spoczynku; poseł na Sejm z ramienia Stronnictwa Chłopskiego (1928–1929).

  • Po 18 dniach walk armia belgijska skapitulowała wobec niemieckiej agresji; rząd belgijski udał się na emigrację.

  • Żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich w walkach o Narwik. 1940. Fot. PAP/CAF

    Brygada Podhalańska, walcząca w składzie alianckich sił ekspedycyjnych, zdobyła Narwik.

  • Pomnik Chopina w warszawskich Łazienkach. Ok. 1935 r. Źródło: CBN Polona

    W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.

  • Daniel Olbrychski i Barbara Kwiatkowska-Lass na planie filmu „Jowita” w reżyserii Janusza Morgensterna. 1966 r. Fot. PAP/CAF/W. Rozmysłowicz

    Urodziła się Barbara Kwiatkowska, aktorka, znana z filmów „Ewa chce spać” i „Jowita”.

  • W Kielcach na Stadionie Leśnym Niemcy rozstrzelali 63 Polaków.

  • Stanisław Ryniak, pierwszy zarejestrowany więzień Auschwitz (numer 31). Fot. PAP/Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Niemcy skierowali z Tarnowa do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów politycznych złożony z 728 Polaków; wśród nich była niewielka grupa polskich Żydów. Dzień ten uznawany jest za początek funkcjonowania obozu.

  • Jakub Karpiński podczas procesu tzw. taterników. Warszawa, 02.1970. Fot. PAP/CAF/S. Czarnogórski

    W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, działacz opozycji antykomunistycznej.

  • Generalny gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie o wznowieniu działalności szkół podstawowych i zawodowych z bardzo ograniczonym programem nauczania.

  • W wyniku niemieckiego bombardowania stacji kolejowej w Thouars we francuskiej Akwitanii zginęło i zmarło z ran 36 polskich żołnierzy, w tym 28 oficerów.

  • Gen. Charles de Gaulle na antenie radia BBC wygłosił apel do Francuzów o kontynuowanie walki z Niemcami: „Cokolwiek się stanie, płomień francuskiego oporu nie powinien zgasnąć i nie zgaśnie” – mówił de Gaulle.

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.

  • Cmentarz-mauzoleum Palmiry. Fot. PAP/R. Guz

    W Palmirach w ciągu dwóch dni (20–21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i Al. Szucha; wśród nich m.in. Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.

  • Gen. Bronisław Duch. Fot. NAC

    Walcząca we Francji w okrążeniu 1 Dywizja Grenadierów została na rozkaz dowódcy gen. Bronisława Ducha rozwiązana.

  • Podpisanie zawieszenia broni między Niemcami a Francją. 22.06.1940. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    II wojna światowa: pod Compiegne przedstawiciele pokonanej Francji i nazistowskich Niemiec podpisali zawieszenie broni.

  • W lasku „Brzask” niedaleko Skarżyska-Kamiennej w ramach akcji AB Niemcy rozstrzelali około 760 Polaków z okolicznych miejscowości.

  • Masowa deportacja Polaków w głąb Związku Sowieckiego. Źródło: IPN

    NKWD rozpoczęło trzecią masową deportację polskich obywateli w głąb Związku Sowieckiego; objęła ona ok. 80 tys. obywateli polskich, którzy przed wrześniem 1939 r. nie mieszkali na ziemiach inkorporowanych przez ZSRS; 84 proc. deportowanych stanowili Żydzi.

  • Gen. Stefan Rowecki „Grot”. Fot. PAP/CAF

    Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski mianował gen. Stefana Roweckiego „Grota” Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).

  • Jerzy Buzek. Fot. PAP/EPA

    W Śmiłowicach koło Cieszyna urodził się Jerzy Buzek, profesor Instytutu Chemii Inżynieryjnej PAN w Gliwicach, działacz Solidarności; premier RP (1997–2001), przewodniczący Ruchu Społecznego AWS (1999–2001); przewodniczący Parlamentu Europejskiego (2009–2012); od 2004 r. europoseł.

  • Autoportret Józefa Pankiewicza. Źródło: Wikimedia Commons

    W Marsylii zmarł Józef Pankiewicz, malarz, grafik; w swojej twórczości nawiązywał m.in. do francuskiego impresjonizmu, do jego znanych dzieł należą m.in. „Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą” z 1892 r.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz. Fot. PAP/A. Grygiel

    Z KL Auschwitz uciekł pierwszy więzień – Tadeusz Wiejowski. Po ucieczce ukrywał się ponad rok. Jesienią 1941 r. został zatrzymany i osadzony w więzieniu w Jaśle, a następnie rozstrzelany.

  • Samoloty polskiego dywizjonu myśliwskiego 303 w Wielkiej Brytanii podczas lotu w szyku bojowym. Fot. NAC

    Początek Bitwy o Anglię, kilkumiesięcznego starcia powietrznych sił nazistowskich Niemiec i Wielkiej Brytanii, w którym po stronie brytyjskiej udział wzięły cztery polskie dywizjony lotnicze, wśród nich Dywizjon 303.

  • Alosza Awdiejew. Fot. PAP/L. Stankiewicz

    W Woroszyłowsku w Rosji urodził się Aleksy Awdiejew – rosyjski piosenkarz, związany m.in. z Piwnicą pod Baranami, profesor nauk humanistycznych i językoznawca w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

  • Lotnicy i obsługa techniczna polskiego Dywizjonu 303 w Northolt. Fot. NAC

    Na lotnisku w Northolt pod Londynem rozpoczęto formowanie 303. Dywizjonu Warszawskiego im. Tadeusza Kościuszki.

  • Teren b. niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Fot. PAP/A. Koźmiński

    Do niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen przybył pierwszy transport więźniów.

  • Litwa włączona została do Związku Sowieckiego.

  • Włodzimierz Żabotyński. Źródło: Wikimedia Commons

    W Nowym Jorku zmarł Włodzimierz Żabotyński, (Ze’ew, Władimir), działacz syjonistyczny, pisarz, publicysta; inicjator utworzenia Legionu Żydowskiego (1917); członek władz Światowej Organizacji Syjonistycznej, następnie lider Związku Syjonistów-Rewizjonistów; założyciel i przywódca Nowej Organizacji Syjonistycznej; zwolennik zbrojnej walki o utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie; w 1936 r. przedstawił program masowej ewakuacji Żydów z Europy Wschodniej do Palestyny.

  • Podpisanie wojskowej umowy polsko-brytyjskiej. Od lewej siedzą: minister Eduard Halifax, ambasador Edward Raczyński, gen. Władysław Sikorski, premier Winston Churchill, minister August Zaleski, minister Clemet Attlee, Greenwood. Pierwszy z lewej w rzędzie stojących Anthony Eden. 05.08.1940. Fot. NAC

    Premier RP gen. Władysław Sikorski oraz premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill podpisali polsko-brytyjską umowę wojskową.

  • Teren b. niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Fot. PAP/M. Billewicz

    Niemcy wysłali do KL Auschwitz pierwszy transport więźniów z Warszawy.

  • Zofia Romaszewska. Fot. PAP/L. Szymański

    W Warszawie urodziła się Zofia Romaszewska, fizyk, działaczka opozycji antykomunistycznej, kierownik Biura Interwencyjnego Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”; w stanie wojennym organizowała podziemne Radio „Solidarność”.

  • Niemcy niszczą pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie. Źródło: CBN Polona
  • Adam Makowicz. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Gnojniku na Zaolziu urodził się Adam Makowicz, pianista jazzowy.

  • W Newark w stanie New Jersey urodził się Brian De Palma, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Nietykalni” i „Życie Carlita”.

  • Prof. Andrzej Mencwel. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Tarnobrzegu urodził się Andrzej Mencwel, historyk, antropolog kultury, profesor Instytutu Kultury Polskiej UW.

  • Bitwa o Anglię: wrak niemieckiego samolotu. Źródło: CBN Polona

    Przełomowy moment Bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli.

  • Palmiry. Fot. PAP/R. Guz

    W Palmirach Niemcy zamordowali 198 więźniów Pawiaka.

  • Rotmistrz Witold Pilecki. Fot. IPN

    W czasie wielkiej obławy w Warszawie Niemcy aresztowali ponad 2 tys. mężczyzn. Wśród nich znalazł się rotmistrz Witold Pilecki, który dobrowolnie dał się zatrzymać, aby dotrzeć do KL Auschwitz w celu zebrania informacji na temat obozu i utworzenia w nim organizacji konspiracyjnej.

  • Michał Kajka. Fot. PAP/Reprodukcja

    W Orzyszu zmarł Michał Kajka, poeta ludowy, działacz mazurski.

  • Aktion Saybusch. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemieckie siły policyjne rozpoczęły Aktion Saybusch, akcję wysiedlania polskiej ludności z Żywiecczyzny do Generalnego Gubernatorstwa; do grudnia 1940 r. Niemcy wysiedlili około 20 tys. Polaków z 35 miejscowości; polskiej ludności odbierano gospodarstwa, majątek i oszczędności, wysiedlani mogli zabrać ze sobą jedynie drobny sprzęt, koce i ubrania oraz zapas żywności na trzy dni.

  • Komandor Stefan Frankowski. Źródło: Wikimedia Commons

    W niemieckim szpitalu w Bielawie zmarł komandor Stefan Frankowski, w czasie kampanii 1939 r. dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża; po kapitulacji Helu przetrzymywany m.in. w oflagu VIII B Silberberg (Srebrna Góra).

  • Bitwa o Anglię: Zginął por. Ludwik Witold Paszkiewicz, pilot Dywizjonu 303, as myśliwski.

  • Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny, w którym Japonia uznała prawo Niemiec i Włoch do budowy nowego ładu w Europie; z kolei Niemcy i Włochy zaakceptowały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.

  • Żydzi eskortowani w drodze do pracy na Krakowskim Przedmieściu. 03.1940. Źródło: IPN

    Niemiecki gubernator Ludwig Fischer podpisał „Zarządzenie o utworzeniu dzielnicy żydowskiej w mieście Warszawie”.

  • Josef František. Fot. NAC

    W Cuddington Way w Ewell w hrabstwie Surrey zginął Josef František, jeden z najlepszych lotników alianckich w czasie II wojny światowej, pilot Dywizjonu 303.

  • Jerzy Kulej. Fot. PAP/J.Uklejewski

    W Częstochowie urodził się Jerzy Kulej, pięściarz, dwukrotny mistrz olimpijski – z Tokio (1964) i Meksyku (1968).

  • W Wieliczce urodziła się Zofia Marcinkowska, aktorka, znana z filmów „Lunatycy” i „Nikt nie woła”.

  • Olga Boznańska - autoportret. Fot. PAP/J. Morek

    W Paryżu zmarła Olga Boznańska, jedna z najbardziej cenionych polskich malarek, przedstawicielka impresjonizmu, wybitna artystka okresu Młodej Polski. Jej najsławniejszym obrazem jest portret „Dziewczynka z chryzantemami” z 1894 r. Została odznaczona francuską Legią Honorową i orderem Polonia Restituta.

  • Piloci Dywizjonu 303 - m.in. Jan Zumbach (w głębi w pilotce), Mirosław Ferić (1L). 1940 r. Źródło: Wikimedia Commons

    Bitwa o Anglię: w ciągu trzech miesięcy walk lotniczych nad Wielką Brytanią i kanałem La Manche lotnictwo niemieckie straciło 1733 samoloty i ponad 2,5 tys. lotników; RAF stracił 1087 samolotów oraz 544 pilotów; w Bitwie wzięło udział 144 polskich pilotów, walczących w polskich dywizjonach myśliwskich i bombowych oraz w jednostkach brytyjskich – 29 z nich poległo w czasie walk; polscy lotnicy zestrzelili 170 samolotów przeciwnika.

  • Bolesław Waligóra. Źródło: Wikimedia Commons

    W Londynie w wyniku niemieckiego bombardowania zginął mjr Bolesław Waligóra, kierownik Archiwum Sztabu Naczelnego Wodza, wieloletni szef Centralnego Archiwum Wojskowego.

  • Urodził się Jerzy Łapiński, aktor, grał między innymi w filmach: „Godzina pąsowej róży”, „Krajobraz po bitwie”, „Wolna sobota”, „Aktorzy prowincjonalni”, „Świąteczna przygoda”, występował w serialach telewizyjnych „Miodowe lata”, „Plebania”, „Złotopolscy”.

  • Franklin D. Roosevelt po raz trzeci zwyciężył w wyborach prezydenckich w USA.

  • Powrót premiera Wielkiej Brytanii Neville'a Chamberlaina z konferencji w Monachium. 30.09.1938. Fot. NAC

    W Heckfield koło Reading zmarł Neville Chamberlain, przywódca Partii Konserwatywnej, premier Wielkiej Brytanii w latach 1937–1940; prowadził politykę appeasementu, czyli ustępstw wobec III Rzeszy; jeden z sygnatariuszy układu monachijskiego z listopada 1938 r., pozbawiającego Czechosłowację części jej terytorium na rzecz nazistowskich Niemiec.

  • Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRS Wiaczesław Mołotow rozpoczął wizytę w Berlinie, w czasie której spotkał się z przywódcą III Rzeszy Adolfem Hitlerem oraz ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem; podczas rozmów, które zakończyły się fiaskiem, strona niemiecka zaproponowała ZSRS m.in. przystąpienie do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, a także własną wizję podziału stref wpływów na świecie.

  • Budowa murów wokół getta. Warszawa, 10.1940. Fot. PAP/CAF

    Niemcy zamknęli getto w Warszawie; na obszarze 307 ha znalazło się około 400 tys. Żydów.

  • Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiły Węgry.

  • Wacław Berent. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Wacław Berent, powieściopisarz, eseista, tłumacz.

  • Emanuel Ringelblum. Fot. Wikimedia Commons

    W Warszawie w mieszkaniu Emanuela Ringelbluma przy ul. Leszno 18 odbyło się inauguracyjne spotkanie konspiracyjnego zespołu badawczo-dokumentacyjnego pod kryptonimem „Oneg Szabat”, czyli „Radość Soboty”. Efektem jego działań było utworzenie Podziemnego Archiwum Getta.

  • Andrzej Żuławski. Fot. PAP/R. Guz

    We Lwowie urodził się Andrzej Żuławski, reżyser, scenarzysta, pisarz; autor filmów „Na srebrnym globie”, „Diabeł”, „Szamanka”.

  • Zmarł Wacław Berent; inne źródła podają datę śmierci również jako 19.11. Pisarz, poeta, eseista i tłumacz.

  • Napis „Arbeit macht frei” nad bramą wjazdową do KL Auschwitz. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    W KL Auschwitz Niemcy dokonali pierwszej egzekucji przez rozstrzelanie – stracono 40 Polaków.

  • Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiła Rumunia.

  • Do Paktu Trzech, podpisanego 27 września 1940 r. przez Niemcy, Włochy i Japonię, przystąpiła Słowacja.

  • W Warszawie urodził się Maciej Małecki, kompozytor, pianista; w latach 1993–1999 prezes Związku Kompozytorów Polskich.

  • W San Francisco urodził się Bruce Lee, amerykański aktor pochodzenia chińskiego, gwiazda kina akcji i filmów karate.

  • Cyryl Ratajski. Fot. NAC

    Premier rządu RP na uchodźstwie gen. Władysław Sikorski mianował Cyryla Ratajskiego Delegatem Rządu RP na Generalne Gubernatorstwo; a następnie na cały kraj.

  • W Dachau z wycieńczenia zmarł Edward Krasiński, działacz społeczny, pamiętnikarz, wieloletni zarządca Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie.

  • Aleksander Smolar. Fot. PAP/T. Gzell

    W Białymstoku urodził się Aleksander Smolar, publicysta, w czasach PRL działacz opozycji demokratycznej, rzecznik Komitetu Obrony Robotników. Założyciel kwartalnika „Aneks”; w latach 1991–2020 prezes Fundacji im. Stefana Batorego.

  • Adolf Hitler. Fot. NAC

    Kanclerz III Rzeszy Adolf Hitler podpisał plan wojny przeciwko Związkowi Sowieckiemu – kryptonim „Barbarossa”.

  • Do uzbrojenia Armii Czerwonej wprowadzono pistolet maszynowy PPSz-41, „pulemiot Szpagina”, zwany powszechnie „pepeszą”.

  • W Hollywood zmarł Francis Scott Fitzgerald, amerykański pisarz i scenarzysta, autor m.in. „Po tej stronie raju”, „Wielkiego Gatsby’ego” i „Ostatniego z wielkich”.

  • W Baltimore (USA) urodził się Frank Zappa, amerykański muzyk i kompozytor.

  • Natan Tenenbaum, Fot. PAP/CAF/W. Rozmysłowicz

    W Witebsku urodził się Natan Tenenbaum, poeta, satyryk, dziennikarz, autor m.in. „Modlitwy o wschodzie słońca”.