> >

O PORTALU

Portal dzieje.pl to codzienny serwis historyczny, setki artykułów dotyczących przede wszystkim najnowszej historii Polski, a także materiały wideo, filmy dokumentalne, archiwalne fotografie, dokumenty oraz infografiki i mapy.

Więcej

Kalendarz dat

1942

  • Elżbieta Ficowska. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W Warszawie urodziła się Elżbieta Ficowska (z domu Koppel), pisarka, pedagog, działaczka opozycji demokratycznej w PRL; uratowana z warszawskiego getta jako półroczne dziecko, w latach 2002–2006 przewodnicząca Stowarzyszenia Dzieci Holokaustu.

  • Marceli Nowotko. Źródło: Wikimedia Commons

    Grupa Inicjatywna polskich komunistów założyła w Warszawie Polską Partię Robotniczą. Sekretarzem KC PPR został Marceli Nowotko. Nazwa partii, jej program i obsada personalna ustalone zostały w Moskwie.

  • Jerzy Różycki. Fot. PAP/Reprodukcja

    W okolicach Balearów w katastrofie statku zginął Jerzy Różycki, matematyk, kryptolog. Wspólnie z Marianem Rejewskim i Henrykiem Zygalskim w 1933 r. złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

  • Grzegorz Kowalski. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Warszawie urodził się Grzegorz Kowalski, rzeźbiarz, performer, pedagog, eseista, krytyk sztuki.

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/D. Kulaszewicz

    W okupowanej Warszawie zespoły Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” zamazały ok. 250 tablic z niemieckimi nazwami ulic i rozrzuciły 40 tys. ulotek z tekstem noworocznego przemówienia prezydenta RP Władysława Raczkiewicza.

  • Krzysztof Klenczon. Fot. PAP/CAF/I. Radkiewicz

    W Pułtusku urodził się Krzysztof Klenczon, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor, współzałożyciel zespołu Czerwone Gitary.

  • Pawiak. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Z oddziału kobiecego na Pawiaku przy ul. Dzielnej w Warszawie uciekły trzy więźniarki polityczne: Ewa Dreżepolska, Zofia Przybytkowska i Teofila Ull. Była to jedyna w czasie niemieckiej okupacji udana ucieczka kobiet z tego więzienia.

  • Niemiecki obóz Kulmhof. 1942 r. Źródło: Wikimedia Commons / Muzeum Okręgowe w Koninie

    Początek deportacji ludności żydowskiej z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.

  • Muhammad Ali. 1976 r. Fot. PAP/EPA

    W Louisville w USA urodził się Muhammad Ali – jeden z najsłynniejszych bokserów w historii; mistrz świata wagi ciężkiej; karierę zaczął na olimpijskim ringu w Rzymie w 1960 r., pokonując w finale wagi półciężkiej Zbigniewa Pietrzykowskiego. Do 1981 roku stoczył 61 profesjonalnych walk, wygrał 56, z czego 37 przez nokaut. Poniósł tylko pięć porażek.

  • Premier Władysław Sikorski. Fot. NAC

    W Londynie podpisano umowę o przyszłej konfederacji polsko-czechosłowackiej.

  • Szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Reinhard Heydrich. Fot. NAC

    Podczas konferencji w Wannsee pod Berlinem Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) przedstawił plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Endloesung der Judenfrage), który dotyczył zagłady 11 milionów Żydów.

  • Most nad ul. Chłodną łączący dwie części getta warszawskiego. 1942 r. Fot. NAC

    W warszawskim getcie oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z ulicą Żelazną. Most łączył tzw. duże i małe getto.

  • Obóz Kulmhof 1942. Źródło: Wikimedia Commons / Muzeum Okręgowe w Koninie

    W obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Niemcy zamordowali około 1200 Żydów z Sompolna.

  • Stanisław Grabski. Fot. NAC

    W Londynie pod przewodnictwem Stanisława Grabskiego reaktywowana została Rada Narodowa – polski parlament emigracyjny.

  • W Warszawie zmarł prof. Kazimierz Orzechowski, kierownik Katedry i Kliniki Neurologicznej oraz dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. 

  • W Aszchabadzie urodził się Andrzej Wohl, aktor, reżyser, producent filmowy.

  • Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”. Fot. NAC

    W Warszawie podharcmistrz Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” z konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” odkręcił tablicę z napisem „Dem grossen Astronomen”, przytwierdzoną do cokołu pomnika Mikołaja Kopernika przez niemieckie władze okupacyjne.

  • Gen. Stefan Rowecki. Fot. PAP/CAF

    Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o przekształceniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową; dowódcą AK został gen. Stefan Rowecki „Grot”.

  • Koncert Piotra Szczepanika przy II Bramie podczas strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. 08.1988. Fot. PAP/P. Glanert

    W Lublinie urodził się Piotr Szczepanik, piosenkarz, gitarzysta; wykonawca takich przebojów jak „Żółte kalendarze”, „Kochać” i „Goniąc kormorany”.

  • Por. Mirosław Ferić. Fot. Imperial War Museums. Źródło: Wikimedia Commons

    W wypadku na lotnisku Northolt zginął por. Mirosław Ferić, as myśliwski, pilot Dywizjonu 303. 

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Do niemieckiego obozu Auschwitz dotarł transport Żydów, aresztowanych przez gestapo w Bytomiu, wszystkich zgładzono tuż po przywiezieniu do obozu; był to początek masowych transportów Żydów do Auschwitz.

  • Heinrich Himmler. Fot. NAC

    Rozkaz Reichsfuehrera SS Heinricha Himmlera o przewiezieniu zakwalifikowanych do germanizacji polskich dzieci z domów sierot w Kraju Warty do niemieckich instytucji wychowawczych w Rzeszy.

  • Ks. biskup Juliusz Bursche. Fot. NAC

    W szpitalu więziennym Moabit w Berlinie, według innych źródeł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, zmarł ks. biskup Juliusz Bursche, teolog, działacz narodowy, superintendent Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce. 

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/M. Walczak

    W Poznaniu oddział składający się z żołnierzy AK i mieszkańców poznańskiego Chwaliszewa przeprowadził dywersyjno-sabotażową akcję „Bollwerk”; w jej wyniku podpalono niemieckie magazyny, w których spłonęły niemieckie mundury, żywność i broń.

  • Jan Krzysztof Kelus. Fot. PAP/M. Obara

    W Warszawie urodził się Jan Krzysztof Kelus, socjolog, działacz opozycyjny, współpracownik Komitetu Obrony Robotników, autor i wykonawca piosenki niezależnej. Współzałożyciel podziemnego wydawnictwa CDN, twórca Oficyny Fonograficznej CDN.

  • Katarzyna Gaertner. Fot. PAP/S. Czarnogórski

    W Myślenicach urodziła się Katarzyna Gaertner, kompozytorka, autorka przebojów „Małgośka”, „Eurydyki tańczące”, śpiewogry „Pozłacany warkocz” i oratorium „Zagrajcie nam wszystkie srebrne dzwony”.

  • Na Morzu Czarnym zatonął statek „Struma”, omyłkowo storpedowany przez sowiecki okręt podwodny, na jego pokładzie znajdowało się 769 rumuńskich Żydów.

  • Czesław Tański. Źródło: Wikimedia Commons

    W Olszance koło Żyrardowa zmarł Czesław Tański, konstruktor lotniczy, popularyzator lotnictwa; malarz.

  • Ćwiczenia 1 Dywizji Pancernej przed inwazją na kontynent – gen. Stanisław Maczek w środku. 1944 r. Fot. NAC

    Gen. Stanisław Maczek rozpoczął w Szkocji formowanie 1. Dywizji Pancernej; w składzie 1. Armii Kanadyjskiej odegrała znaczącą rolę w bitwie pod Falaise, zamykając okrążenie wokół niemieckich 7. Armii i 5. Armii Pancernej w tzw. kotle; marsz dywizji wiódł przez północną Francję, Belgię i Holandię aż po bazę niemieckiej marynarki wojennej w Wilhelmshaven.

  • Gen. Maria Wittek - od X 1939 do I 1945 na czele Wojskowej Służby Kobiet w KG SZP-ZWZ-AK. Fot. CAW/WBH. Źródło: Wikimedia Commons

    Komendant Główny Armii Krajowej powołał Wojskową Służbę Kobiet (WSK).

  • Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze, oddział Państwowego Muzeum na Majdanku. Fot. PAP/W. Pacewicz

    W ramach „Akcji Reinhardt”, której celem była zagłada ludności żydowskiej, Niemcy rozpoczęli budowę obozu zagłady w Sobiborze.

  • Henryk Borucki. Fot. Borneq. Źródło: Wikimedia Commons

    Z więzienia na Pawiaku uciekli: Tadeusz Szpotański, były wiceprezydent Warszawy, oficerowie AK – mjr Stanisław Dobrski i por. Eugeniusz Filipowicz oraz Henryk Borucki „Czarny”, komendant konspiracyjnej Komendy Obrońców Polski.

  • Henryk Waniek. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Oświęcimiu urodził się Henryk Waniek, śląski malarz, poeta, filozof, krytyk, scenograf; autor książek „Dziady berlińskie”, „Pitagoras na trawie”, „Finis Silesiae”.

  • W Sosnowcu urodził się Kazimierz Ratoń, poeta, autor tomików „Pieśni północne”, „Gdziekolwiek pójdę”, „Pieśni ocalone”.

  • Wydawanie chleba w jednym z obozów Armii Polskiej w ZSRS. 1941-1942. Fot. NAC

    Rząd sowiecki zmniejszył liczbę dziennych racji żywnościowych dla Armii Polskiej w ZSRS z 70 tys. do 26 tys.

  • Marek Kotański w założonym przez siebie ośrodku Monaru pod Opolem. 1983 r. Fot. PAP/M. Musiał

    W Warszawie urodził się Marek Kotański, psycholog terapeuta, działacz społeczny; na początku lat 80. zorganizował Młodzieżowy Ruch na rzecz Przeciwdziałania Narkomanii „Monar”; był współzałożycielem Stowarzyszenia Solidarni wobec AIDS-PLUS; w latach 90. zajął się bezdomnymi, tworząc ośrodki „Markotu”.

  • Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”. Fot. NAC

    Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” wypisał na murach Muzeum Narodowego w Warszawie wielkimi literami: „Ludu W-wy jam tu. Kiliński Jan”. Pomnik Jana Kilińskiego został przez władze niemieckie zdemontowany i ukryty w muzeum w odwecie za usunięcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika.

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/D. Kulaszewicz

    Organizacja Małego Sabotażu „Wawer” umieściła na cokole pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie napis: „W odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni. Mikołaj Kopernik astronom”.

  • Jerzy Trela. Fot.PAP/J.Bednarczyk

    W Leńczach w pow. wadowickim urodził się Jerzy Trela, aktor, przez wiele lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie; wykładowca krakowskiej PWST, w latach 1984–1990 jej rektor; wystąpił m.in. w filmach „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny”, „Śmierć jak kromka chleba”, „Pan Tadeusz”, „Quo vadis”, „Anioł w Krakowie” i „Ziarno prawdy”, a także w serialach „Kolumbowie” i „Królowa Bona”.

  • Dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim SS-Obergrupenfuerer Odilo Globocnik. Fot. NAC

    Początek Akcji „Reinhardt”, czyli zaplanowanej przez nazistów zagłady Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa; w nocy z 16 na 17 marca 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację lubelskiego getta, wysyłając pierwsze transporty Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.

  • Szare Szeregi. Fot. PAP/T. Gzell

    Komenda ZHP wydała rozkaz określający zasady współpracy Szarych Szeregów z Armią Krajową.

  • Getto w Lublinie. Wysiedlenie. 1941-1942. Fot. ŻIH

    Do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu przybyły pierwsze transporty Żydów; deportowana ludność pochodziła z Lublina i Lwowa.

  • Gen. Władysław Anders dokonuje inspekcji oddziałów Armii Polskiej w ZSRS. Fot. NAC

    Na spotkaniu z gen. Władysławem Andersem Stalin zgodził się na ewakuację ze Związku Sowieckiego do Iranu tych żołnierzy polskich, dla których w ZSRS nie wystarczało żywności.

  • Ppłk Jan Włodarkiewicz "Damian". Źródło: Wikimedia Commons

    We Lwowie w niewyjaśnionych okolicznościach zmarł ppłk Jan Włodarkiewicz „Damian”, współorganizator i do 1940 r. komendant Tajnej Armii Polskiej, komendant Konfederacji Zbrojnej (1941), pierwszy komendant organizacji dywersyjnej „Wachlarz” (1941–1942).

  • Znak Polski Walczącej - kotwica. Fot. PAP/P. Kula

    Na murach okupowanej Warszawy pojawił się znak Polski Walczącej – kotwica, którego autorką była Anna Smoleńska, harcerka i studentka historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.

  • Gen. Władysław Anders dokonuje inspekcji oddziałów Armii Polskiej w ZSRS. Fot. NAC

    Ze Związku Sowieckiego rozpoczęła się ewakuacja Armii Polskiej pod dowództwem gen. Władysława Andersa; do listopada 1942 r. wysłano do Iranu ponad 115 tys. osób, w tym około 78,5 tys. żołnierzy oraz 37 tys. cywilów; wśród ewakuowanych były tysiące dzieci.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Fot. PAP/A. Grygiel

    Do KL Auschwitz dotarły pierwsze transporty kobiet; z KL Ravensbrück przewieziono 999 więźniarek; tego samego dnia do obozu przywieziono około tysiąca Żydówek z Popradu na Słowacji – był to pierwszy zarejestrowany transport, który został skierowany przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy do Auschwitz w ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.

  • Teren b. niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Fot. PAP/A. Grygiel

    Początek deportacji do niemieckiego obozu Auschwitz 69 tys. Żydów z Francji.

  • W Bielsku urodził się Zbigniew Bizoń, kompozytor, saksofonista, członek zespołów Niebiesko-Czarni, Czerwono-Czarni, Tajfuny, lider formacji Bizony, autor przeboju „Nie wiem, czy to warto”.

  • Wystawa „Sztuka i Naród”  Muzeum Literatury w Warszawie

    W Warszawie ukazało się pierwsze wydanie konspiracyjnego czasopisma „Sztuka i Naród”, z którym współpracowali m.in. Wacław Bojarski, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński i Andrzej Trzebiński.

  • Marek Perepeczko. Fot. PAP/T. Gzell

    W Warszawie urodził się Marek Perepeczko, aktor, niezapomniany odtwórca roli Janosika w filmie Jerzego Passendorfera, wystąpił także w „Polowaniu na muchy”, „Brzezinie”, „Weselu” i „Panu Tadeuszu” Andrzeja Wajdy.

  • Armia Polska w Iranie. 1942 r. Fot. NAC

    W Teheranie powstała Delegatura Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej Polskiego Rządu, której celem było niesienie pomocy m.in. polskim uchodźcom z ZSRS, którzy ewakuowali się wraz z Armią Polską na Wschodzie.

  • Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych w Iranie. 1942 r. Fot. NAC

    Zakończenie ewakuacji części Polskich Sił Zbrojnych ze Związku Sowieckiego do Iranu. Od 24 marca do 5 kwietnia 1942 r. ZSRS opuściło blisko 44 tys. osób, w tym ponad 33 tys. wojskowych.

  • Ryszard Karczykowski. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Tczewie urodził się Ryszard Karczykowski, śpiewak operowy, tenor, pedagog, profesor Uniwersytetu Muzycznego w Warszawie i Akademii Muzycznej w Krakowie.

  • Waldemar Marszałek. Fot. PAP/CAF/Z. Staszyszyn

    W Warszawie urodził się Waldemar Marszałek, zawodnik sportów motorowodnych, wielokrotny mistrz świata i Europy.

  • W nocy z 17 na 18 kwietnia gestapo na ulicach warszawskiego getta zamordowało 52 osoby; była to pierwsza zorganizowana akcja terroru na terenie dzielnicy zamkniętej.

  • Jolanta Lothe. Fot. PAP/M. Kłoś

    W Wilnie urodziła się Jolanta Lothe, aktorka.

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/M. Walczak

    W przeddzień urodzin Adolfa Hitlera członkowie konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” rozwiesili w Warszawie około 2 tys. rysunków swastyki powieszonej na szubienicy.

  • Dr Franciszek Witaszek. Lata międzywojenne. Fot. NAC

    W Poznaniu gestapo rozpoczęło aresztowania wśród członków konspiracyjnego Związku Odwetu – dywersyjno-bojowego pionu ZWZ-AK; w ciągu następnych dni Niemcy uwięzili kierującego grupą dr. Franciszka Witaszka oraz około 100 członków podziemnej organizacji.

  • Ewa Wiśniewska. Fot. PAP/T. Gzell

    W Warszawie urodziła się Ewa Wiśniewska, aktorka, przez wiele lat związana z warszawskim Teatrem Ateneum, obecnie w zespole Teatru Narodowego; wystąpiła w filmach „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz”, „Halo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy”, „Paciorki jednego różańca”, „Dolina Issy”, „Cudzoziemka”, „Ogniem i mieczem”, „Stara baśń. Kiedy Słońce było bogiem”, a także w serialu „Doktor Ewa”.

  • Jadwiga Staniszkis. Fot. PAP/T. Gzell

    W Warszawie urodziła się Jadwiga Staniszkis, socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk;. w czasie strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. członek Komisji Ekspertów MKS; autorka wielu książek m.in. „Polska. Samoograniczająca się rewolucja”, „Ontologia socjalizmu”, „Postkomunistyczne państwo: w poszukiwaniu tożsamości”, „Postkomunizm: próba opisu”.

  • Mjr Marian Pisarek. Fot. Imperial War Museums. Źródło: Wikimedia Commons

    Podczas lotu bojowego nad kanałem La Manche zginął mjr Marian Pisarek, pilot, as myśliwski, dowódca 1. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego.

  • W ramach akcji dezinformacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego o kryptonimie „N” do ponad 200 zakładów pracy pod zarządem niemieckim w Generalnym Gubernatorstwie wysłano fałszywe zarządzenie nakazujące udzielenie 1 maja dnia wolnego wszystkim pracownikom, z obowiązkiem wypłaty pracownikom pełnego wynagrodzenia.

  • Do warszawskiego getta przyjechała niemiecka ekipa filmowa przygotowująca antyżydowski film propagandowy.

  • Bogusław Kaczyński. Fot. PAP/S. Leszczyński

    W Białej Podlaskiej urodził się Bogusław Kaczyński, popularyzator opery, operetki i muzyki poważnej, krytyk i publicysta muzyczny, konferansjer, teoretyk muzyki i pianista.

  • Wojciech Pszoniak. Fot. PAP/A. Grygiel

    We Lwowie urodził się Wojciech Pszoniak – wybitny aktor, związany m.in. ze Starym Teatrem w Krakowie, Teatrem Narodowym w Warszawie i warszawskim Teatrem Powszechnym, występował również w kabarecie „Pod Egidą”; od 1978 r. grał w teatrach francuskich, a także na scenach londyńskich; w latach 80. wyjechał do Francji i zamieszkał w Paryżu; wystąpił m.in. w filmach „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Danton”, „Korczak”, „Piłat i inni”, „Austeria”, „Czarny Czwartek. Janek Wiśniewski padł” i „Mała Matura 1947”.

  • W Krakowie urodziła się Janina Paradowska, dziennikarka, publicystka; związana m.in. z tygodnikiem „Polityka” i radiem Tok Fm.

  • Trener Antoni Piechniczek; eliminacyjny mecz do Mistrzostw Świata Polska – NRD. Niemcy, 1981. Fot. PAP/CAF/A. Hawałej

    W Chorzowie urodził się Antoni Piechniczek, szkoleniowiec piłkarski, dwukrotnie pełniący funkcję trenera reprezentacji Polski (1981–1986 oraz 1996–1997), z którą w 1982 r. na mistrzostwach świata w Hiszpanii zajął trzecie miejsce.

  • Adam Bujak. Fot. PAP/M. Obara

    W Krakowie urodził się Adam Bujak, fotografik, autor licznych albumów zdjęciowych poświęconych papieżowi Janowi Pawłowi II.

  • Teren byłego niemieckiego obozu Auschwitz II-Birkenau. Fot. PAP/Ł. Gągulski

    W KL Auschwitz II-Birkenau Niemcy zamordowali 1500 Żydów z Sosnowca.

  • Prof. Kazimierz Chodynicki. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł prof. Kazimierz Chodynicki, historyk, redaktor naczelny „Ateneum Wileńskiego”, wykładowca Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i Uniwersytetu Poznańskiego. W czasie II wojny światowej prowadził zajęcia na tajnych uczelniach.

  • Bronisław Malinowski. Fot. PAP/Reprodukcja

    W New Haven zmarł Bronisław Malinowski, antropolog społeczny, etnolog, religioznawca, podróżnik; autor prac „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”, „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji”, „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich”.

  • Święciany – pocztówka z ok. 1935 r. Źródło: CBN Polona

    Funkcjonariusze policji niemieckiej i kolaboracyjnej policji litewskiej rozstrzelali około 400 mieszkańców Święcian i okolicznych wsi w odwecie za zabicie przez sowieckich partyzantów dwóch urzędników niemieckich oraz komendanta obozu jenieckiego.

  • Fotografia Adama Próchnika zamieszczona w "Pobudka", 1927, nr 39. Źródło: IPSB

    W Warszawie zmarł Adam Próchnik, członek Związku Strzeleckiego, POW, historyk, publicysta, działacz socjalistyczny, poseł na Sejm RP.

  • W Białymstoku urodziła się Łucja Prus, piosenkarka, wykonawczyni przebojów „W żółtych płomieniach liści”, „Dookoła noc się stała”, „Nic dwa razy”, „Twój portret”.

  • Ludwik Puget. Fot. NAC

    W KL Auschwitz rozstrzelany został Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

  • Reinhard Heydrich. Źródło: NAC

    Grupa wyszkolonych w Anglii czeskich spadochroniarzy dokonała w Pradze zamachu na gen. SS i policji Reinharda Heydricha, szefa RSHA (Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy) i zastępcę protektora Czech i Moraw; w wyniku odniesionych ran Heydrich zmarł.

  • Andrzej Zoll. Fot. PAP/J. Kaczmarczyk

    W Sieniawie urodził się Andrzej Zoll, prawnik, sędzia, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; prezes Trybunału Konstytucyjnego (1993–1997); w latach 2000–2006 Rzecznik Praw Obywatelskich.

  • W Lesie Sękocińskim koło Magdalenki Niemcy rozstrzelali 223 więźniów Pawiaka.

  • W getcie krakowskim Niemcy rozpoczęli pierwszą akcję deportacyjną, która trwała do 8 czerwca. Około 5 tys. Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.

  • SS-mani z obozu zagłady w Treblince: Paul Bredow, Willi Mentz, Max Möller i Josef Hirtreiter. Fot. Muzeum w Treblince. Źródło: Wikimedia Commons

    W ramach akcji „Reinhardt”, której celem była zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Niemcy rozpoczęli budowę obozu w Treblince; do czasu likwidacji obozu w listopadzie 1943 r. Niemcy zamordowali w nim blisko 900 tys. Żydów, ogromna większość z nich, ok. 760 tys., pochodziła z Polski, wśród nich było 254 tys. ludzi z warszawskiego getta.

  • Jacek Pałkiewicz. Fot. PAP/M. Gorczyński

    W Immensen w Niemczech urodził się Jacek Pałkiewicz, podróżnik, członek Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie.

  • Marek Koterski. Fot. PAP/S. Leszczyński

    W Krakowie urodził się Marek Koterski, reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta, aktor i dramatopisarz. Twórca takich filmów jak „Nic śmiesznego”, „Dzień świra”, „Wszyscy jesteśmy Chrystusami”.

  • Mordechaj Gebirtig. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie akcji deportacyjnej prowadzonej przez Niemców w krakowskim getcie zastrzelony został Mordechaj Gebirtig, poeta tworzący w języku jidysz, pieśniarz żydowski, aktor.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Fot. PAP/A. Grygiel

    KL Auschwitz: bunt i próba zbiorowej ucieczki około 350 więźniów polskich z karnej kompanii w Birkenau; ucieczka udała się siedmiu z nich, zginęło ponad 300.

  • Pomnik dzieci zamordowanych przez Niemców we wsi Lidice. Fot. PAP/EPA

    Niemcy dokonali zagłady wsi Lidice pod Pragą w odwecie za śmierć gen. SS i policji Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, który zmarł w wyniku ran odniesionych w czasie zamachu przeprowadzonego na niego przez wyszkolonych w Anglii czechosłowackich spadochroniarzy.

  • Teren b. niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Fot. PAP/A. Grygiel

    W odwecie za próbę buntu i ucieczki z niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau zostało zamordowanych 300 Polaków pracujących w karnej kompanii.

  • W Liverpoolu urodził się Paul McCartney – muzyk, kompozytor i gitarzysta zespołu The Beatles; po jego rozpadzie kontynuował karierę w zespole Wings; a później jako artysta solowy.

  • W prawosławnym kościele św. Cyryla i Metodego w Pradze otoczeni przez oddziały SS zginęli czescy spadochroniarze, którzy przeprowadzili zamach na Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy i zastępcę protektora Czech i Moraw.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Doszło do brawurowej ucieczki więźniów z niemieckiego obozu Auschwitz - skradzionym samochodem i w mundurach SS na wolność wydostali się: Kazimierz Piechowski, Eugeniusz Bendera, Stanisław Jaster i Józef Lempart.

  • Wojska niemieckie zajęły Tobruk. 

  • Lwów. 1939–1945. Fot. NAC

    We Lwowie oddziały SS zamordowały 6–8 tys. Żydów, mieszkających poza terenem getta.

  • Stanisław Skarżyński. Fot. NAC

    Na Morzu Północnym zginął ppłk Stanisław Skarżyński, pilot 305 dywizjonu bombowego „Ziemi Wielkopolskiej”; w 1933 r. ustanowił lotniczy rekord świata przelatując samotnie samolotem RWD-5 nad południowym Atlantykiem.

  • Emanuel Ringelblum. Źródło: Wikimedia Commons

    Radio BBC nadało audycję o Zagładzie polskich Żydów, w której wykorzystano materiały konspiracyjnego zespołu badawczego „Oneg Szabat”, który tworzył Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma.

  • Tadeusz Pruszkowski. 1932 r. Fot. NAC

    W Warszawie podczas próby ucieczki z konwoju na Pawiak zastrzelony został przez Niemców Tadeusz Pruszkowski, malarz, pedagog, profesor ASP w Warszawie, żołnierz Legionów Polskich; część źródeł jako datę jego śmierci podaje 30 czerwca 1942 r.

  • Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Fot. NAC

    W Nowym Jorku popełnił samobójstwo Bolesław Wieniawa-Długoszowski, osobisty adiutant Józefa Piłsudskiego, „pierwszy ułan II Rzeczypospolitej”, generał WP, dyplomata; po internowaniu prezydenta Ignacego Mościckiego w Rumunii we wrześniu 1939 r. wyznaczony na jego następcę, nie objął jednak urzędu ze względu na sprzeciw Francji.

  • W Lesie Warzyckim koło Jasła Niemcy zamordowali 850 Żydów.

  • Stefan Meller. Fot. PAP/T. Gzell

    W Lyonie urodził się Stefan Meller, historyk, dyplomata; ambasador we Francji (1996–2001) i w Rosji (2002–2005), minister spraw zagranicznych (2005–2006); wykładowca historii, prorektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, redaktor naczelny miesięcznika historycznego „Mówią wieki”.

  • Getto we Lwowie. 1942 r. Źródło: Wikimedia Commons

    Z getta we Lwowie Niemcy deportowali 7 tys. Żydów, którzy zostali następnie zgładzeni w obozie janowskim. 

  • Tomasz Stańko. Fot. PAP/P. Wittman

    W Rzeszowie urodził się Tomasz Stańko, trębacz jazzowy; w latach 60. grał w zespole Krzysztofa Komedy, nagrał wówczas płyty będące do dziś kanonem polskiego jazzu oraz kompozycje Komedy do takich filmów jak „Nóż w wodzie” i „Matnia” Romana Polańskiego; wiele lat związany z prestiżową wytwórnią ECM, dla której nagrał jedne ze swoich najpopularniejszych albumów („Suspended Night”, „Litania” i „Dark Eyes”).

  • Tablica upamiętniająca miejsce straceń Żydów z przemyskiego getta. Fot. PAP/D. Delmanowicz

    Niemcy utworzyli getto w Przemyślu.

  • Żydówki z gwiazdami Dawida na paryskiej ulicy. Czerwiec 1942 r. Fot. Bundesarchiv. Źróło: Wikimedia Commons

    W Paryżu rozpoczęła się największa obława na ludność pochodzenia żydowskiego. Ponad 13 tys. Żydów, w tym ponad 4 tys. dzieci, wywieziono do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz.

  • Janusz Korczak. Fot. NAC

    W warszawskim getcie w Domu Sierot prowadzonym przez Janusza Korczaka odbyło się przygotowane przez dzieci przedstawienie „Poczty” Rabindranatha Tagore, opowiadające o nieuleczalnej chorobie i śmierci hinduskiego chłopca.

  • Umschlagplatz w Warszawie - Żydzi w trakcie deportacji przez Niemców do obozów zagłady. 1942-1943 r. Źródło: Wikimedia Commons/ŻIH

    Niemcy rozpoczęli wielką akcję wysiedleńczą w warszawskim getcie. W ciągu dwóch miesięcy 254 tys. ludzi wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie legalnie pozostało 35 tys. osób, a ok. 25 tys. żyło w ukryciu.

  • Adam Czerniaków. Źródło: Wikimedia Commons

    Adam Czerniaków, przewodniczący Judenratu w warszawskim getcie, popełnił samobójstwo.

  • Pomnik-mauzoleum na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Fot. PAP/P. Piątkowski

    Początek funkcjonowania niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Do sierpnia 1943 r. zgładzono w nim około 870 tys. Żydów.

  • Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. 2005 r. Fot. PAP/M. Trembecki

    Niemieckie władze okupacyjne wysłały z getta w Przemyślu do obozu zagłady w Bełżcu transport ponad 3800 Żydów.

  • Marek Edelman, jeden z dowódców Żydowskiej Organizacji Bojowej. 1947 r. Fot. PAP/CAF

    W warszawskim getcie utworzono pierwszą Żydowską Organizację Bojową (ŻOB), którą 15 października 1942 r. rozszerzono o kolejne ugrupowania; założycielami ŻOB byli m.in. Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin, Marek Edelman, Josef Kapłan i Mordechaj Tanenbaum; komendantem ŻOB został Mordechaj Anielewicz.

  • Wojciech Kossak w swojej pracowni. 1926 r. Fot. NAC

    W Krakowie zmarł Wojciech Kossak, malarz, przedstawiciel nurtu malarstwa historycznego i batalistycznego, współautor „Panoramy Racławickiej”; ojciec malarza Jerzego Kossaka oraz Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Magdaleny Samozwaniec.

  • W Rotterdamie urodził się Leo Beenhakker, trener piłkarski; w latach 2006–2009 selekcjoner reprezentacji Polski, która pod po raz pierwszy awansowała do Mistrzostw Europy rozgrywanych w 2008 r. w Austrii i Szwajcarii.

  • Odnaleziona pierwsza część tzw. Archiwum Ringelbluma - materiały wydobyte spod gruzów przy ul. Nowolipki 68. Warszawa, 1946 r. Fot. PAP/CAF/W. Forbert

    W warszawskim getcie w piwnicy domu przy ul. Nowolipki 68 ukryta została część Podziemnego Archiwum Getta.

  • Janusz Korczak. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    5 lub 6 sierpnia Janusz Korczak i jego współpracowniczka Stefania Wilczyńska razem ze swoimi wychowankami z Domu Sierot doprowadzeni zostali przez Niemców na Umschlagplatz, skąd wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince.

  • Prof. Jan Piekałkiewicz. Fot. NAC

    Premier gen. Władysław Sikorski mianował Delegatem Rządu na Kraj prof. Jana Piekałkiewicza ze Stronnictwa Ludowego. 

  • Barbara Sołtysik. Fot. PAP/M. Szyperko

    W Wadowicach urodziła się Barbara Sołtysik, aktorka.

  • Roman Kramsztyk. 1932 r. Fot. NAC

    W czasie Wielkiej Akcji Likwidacyjnej przeprowadzanej przez Niemców w warszawskim getcie, prawdopodobnie 6 sierpnia, zastrzelony został Roman Kramsztyk, malarz, rysownik, członek i współzałożyciel Towarzystwa Artystów Polskich „Rytm”.

  • Edyta Stein. Źródło: Wikimedia Commons

    W niemieckim obozie zagłady Auschwitz-Birkenau w komorze gazowej zamordowana została Edyta Stein, niemiecka filozof, teolog, pochodzenia żydowskiego; karmelitanka – siostra Teresa Benedykta od Krzyża; kanonizowana w 1998 r. przez papieża Jana Pawła II.

  • Pomnik-mauzoleum na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Fot. PAP/P. Piątkowski

    Do getta warszawskiego dotarł Dawid Nowodworski – pierwszy uciekinier z niemieckiego obozu zagłady w Treblince.

  • Most łączący tzw. duże i małe getto warszawskie. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Likwidacja przez Niemców „małego getta” w Warszawie – na południe od ul. Chłodnej.

  • Niemcy rozpoczęli akcję likwidacji getta w Krzemieńcu, w czasie której zamordowali około 6,5 tys. Żydów.

  • W Baranowiczach urodził się Andrzej Różycki, fotograf, filmowiec, znawca i kolekcjoner polskiej sztuki ludowej.

  • Getto we Lwowie. 1942 r. Źródło: Wikimedia Commons

    Początek akcji likwidacyjnej w getcie lwowskim; do 23 sierpnia do obozu zagłady w Bełżcu Niemcy wywieźli 50 tys. Żydów.

  • W Brzozowie koło Krosna podczas likwidacji miejscowego getta Niemcy zamordowali około 1400 Żydów.

  • Zofia Kossak-Szczucka. Fot. NAC

    Po rozpoczęciu przez Niemców likwidacji warszawskiego getta w podziemnym kolportażu ukazała się broszura Zofii Kossak-Szczuckiej pt. „Protest”. Jej autorka pisała: „W ghetcie warszawskim, za murem odcinającym od świata, kilkaset tysięcy skazańców czeka na śmierć.(...) Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala. Zabieramy przeto głos my, katolicy-Polacy".

  • Uczestnicy zjazdu kół harcerskich z okresu zaborów na czele z wiceprzewodniczącym ZHP ks. Janem Mauersbergerem w drodze do Belwederu. Warszawa, 1937 r. Fot. NAC

    W Konstancinie zmarł ksiądz ppłk dr Jan Mauersberger, współorganizator skautingu, harcmistrz Rzeczypospolitej, kapelan ZHP; w czasie II wojny światowej przewodniczący Szarych Szeregów.

  • W Jasienicy Rosielnej koło Krosna Niemcy rozstrzelali 624 Żydów.

  • Gen. Władysław Sikorski. Źródło: CBN Polona

    Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego nakazujący wszystkim podziemnym organizacjom wojskowym działającym na terenie okupowanej Polski podporządkowanie się Komendantowi Głównemu Armii Krajowej.

  • Radomskie getto. Fot. Żydowski Instytut Historyczny. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy rozpoczęli likwidację „dużego getta” w Radomiu; w ciągu trzech dni około 20 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince.

  • Widok na radomskie getto przez bramę wjazdową. Fot. NAC

    Niemcy zakończyli likwidację getta w Radomiu; około 30 tys. Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince.

  • Żydzi na bocznicy kolejowej w Otwocku przed transportem do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. 19.08.1942. Fot. z archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Otwocku: 7-10 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince; część Żydów Niemcy zamordowali na miejscu, m.in. w lesie przy ul. Reymonta zastrzelono ok. 600 osób, a w następnych dniach kolejne ponad 2 tys. osób, które ukryły się przed transportem śmierci.

  • Getto w Kielcach na przełomie 1939 i 1940 r. Źródło: Wikimedia Commons/Bundesarchiv

    Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Kielcach; do 24 sierpnia do obozu zagłady w Treblince wywieźli ok. 20 tys. Żydów, od 1200 do 1500 osób zamordowali na terenie getta.

  • Kamienie różnej wielkości symbolizujące macewy – żydowskie nagrobki, upamiętniające 900 000 ofiar zagłady w Treblince. Na 216 kamieniach wypisano nazwy miast, z których przywożono tu Żydów. Fot. PAP/P. Supernak

    Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Falenicy, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.

  • Józef Stalin. Źródło: CBN Polona

    Sowiecki nalot na Warszawę. Liczbę zabitych Niemców obliczano na około 60; 300 miało odnieść rany. Straty wśród ludności cywilnej były dużo wyższe: około 200 zabitych i 800 rannych.

  • Stanisław Dubois. Fot. NAC

    W niemieckim obozie KL Auschwitz rozstrzelany został Stanisław Dubois, działacz socjalistyczny, uczestnik Powstań Śląskich i wojny polsko-bolszewickiej, przewodniczący Rady Głównej Czerwonego Harcerstwa TUR, członek Rady Naczelnej PPS.

  • Grupa żydowskich mieszkańców Mińska Mazowieckiego. Lata międzywojenne. Fot. NAC

    Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Mińsku Mazowieckim, większość Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince; ok. 1300 osób zamordowali przed deportacją, na terenie getta.

  • Izrael Kanał. Źródło: Wikimedia Commons

    W warszawskim getcie Izrael Kanał „Jehuda” dokonał zamachu na Józefa Szeryńskiego – komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej; w jego wyniku Szeryński został ranny.

  • „Wierni do końca”. Studia i materiały źródłowe o „Poznańskiej Piątce” Męczenników II wojny światowej, red. Rafał Sierchuła i ks. Jarosław Wąsowicz SDB, Poznań 2012 („Studia i materiały poznańskiego IPN”, tom XXI)

    W Dreźnie zostało ściętych na gilotynie pięciu młodych wychowanków Salezjańskiego Oratorium św. Jana Bosko w Poznaniu (tzw. „Poznańska Piątka”), aresztowanych przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji politycznej. Zamordowani zostali beatyfikowani przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 r. w gronie 108 polskich męczenników.

  • W Bereźnem na Wołyniu Niemcy przy udziale ukraińskiej policji pomocniczej przeprowadzili likwidację getta, w czasie której zamordowali 3680 Żydów.

  • Gen. Stefan Rowecki "Grot". Fot. PAP/CAF

    Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki rozwiązał organizację wywiadowczą „Muszkieterów”.

  • Ćwiczenia Armii Polskiej w ZSRS. 1942 r. Fot. NAC

    Zakończenie ewakuacji Armii Polskiej ze Związku Sowieckiego.

  • Muzeum-Miejsce Pamięci w Bełżcu. Fot. PAP/W. Jargiło

    Okupacyjne władze niemieckie przeprowadziły likwidację getta w Nowym Targu, w którym przebywało ok. 2,5 tys. Żydów; ok. 1,5 tys. z nich Niemcy zamordowali na miejscowym cmentarzu żydowskim, 100 osób umieścili w obozie pracy przymusowej, pozostałych mieszkańców getta wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu.

  • Brygady młodzieży czechosłowackiej podczas pracy na terenie dawnego placu Kercelego. 1948 r. Fot. NAC

    W nocy z 1 na 2 września sowieckie lotnictwo zbombardowało Warszawę, w wyniku nalotu szczególnie ucierpiała Wola.

  • Ruiny synagogi w Działoszycach. Fot. Pey. Źródło: Wikimedia Commons

    Na cmentarzu żydowskim w Działoszycach Niemcy rozstrzelali około 1500 Żydów.

  • Chaim Mordechaj Rumkowski. Źródło: Wikimedia Commons

    Przewodniczący Starszeństwa Żydów w Litzmannstadt Getto Chaim Mordechaj Rumkowski wygłosił dramatyczne przemówienie ogłaszające zarządzoną przez Niemców tzw. Wielką Szperę – akcję deportacji z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem 15–20 tys. dzieci, osób starszych i chorych.

  • Teresa Tuszyńska. Fot. PAP/CAF/M. C. Langda

    W Warszawie urodziła się Teresa Tuszyńska, aktorka, modelka, wystąpiła w filmach „Rozwodów nie będzie”, „Tarpany”, „Biały niedźwiedź”, „Poczmistrz”; największą popularność przyniosła jej rola Margueritte w filmie Janusza Morgensterna „Do widzenia, do jutra”.

  • Dzieci deportowane przez Niemców z Litzmannstadt Getto do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Źródło: United States Holocaust Memorial Museum / Wikimedia Commons

    Początek tzw. Wielkiej Szpery, akcji, w czasie której Niemcy deportowali z łódzkiego getta do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem dzieci oraz osoby starsze i chore, w sumie 15–20 tys. Żydów.

  • Dowódca SS i policji na dystrykt warszawski SS-Oberführer Ferdinand von Sammern-Frankenegg. Źródło: Wikimedia Commons

    Dowódca SS i policji na dystrykt warszawski SS-Oberführer Ferdinand von Sammern-Frankenegg wydał obwieszczenie przypominające o karze śmierci za udzielanie pomocy Żydom.

  • Warszawskie getto - Umschlagplatz: załadunek Żydów do wagonów kolejowych. Źródło: Wikimedia Commons

    Początek ostatniego etapu wielkiej akcji likwidacyjnej w warszawskim getcie: z tzw. kotła na Miłej do obozu zagłady w Treblince Niemcy wywieźli do 12 września 1942 r. ok. 50 tys. ludzi.

  • Getto we Lwowie. 1942 r. Źródło: Wikimedia Commons

    We Lwowie Niemcy utworzyli zamknięte getto.

  • Ks. Adam Bargielski. Źródło: Wikimedia Commons

    W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został ksiądz Adam Bargielski, wikariusz parafii Myszyniec; beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1999 r.

  • Teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Z Lublina do obozu na Majdanku Niemcy wywieźli 2 tys. Żydów.

  • Niemcy zakończyli likwidację getta żydowskiego w Beresteczku.

  • Marek Bargiełowski. Fot. PAP/M. Belina Brzozowski

    W Starachowicach urodził się Marek Bargiełowski, aktor, wystąpił w filmach „Gniazdo”, „Pokój z widokiem na morze”, „Jeszcze tylko ten las”, a także w serialach „Królewskie sny” i „Modrzejewska”.

  • Stanisław Gall - arcybiskup, sufragan warszawski. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł abp Stanisław Gall, pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego (1919–1933).

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski zatwierdził plan formowania Armii Polskiej na Wschodzie.

  • Teresa Budzisz-Krzyżanowska. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Tczewie urodziła się Teresa Budzisz-Krzyżanowska, aktorka; wystąpiła w kilkudziesięciu filmach, m.in. w „Zmorach”, „Lawie”, „Trzech kolorach. Białym”, „Faustynie” i „Weiserze”; za rolę w filmie Magdaleny i Piotra Łazarkiewiczów „Odjazd” (1991) otrzymała nagrodę za pierwszoplanową rolę kobiecą na festiwalu w Gdyni.

  • Jan Piekałkiewicz. Fot. NAC

    Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego objął urząd Delegata Rządu RP na Kraj.

  • Narodowe Siły Zbrojne. Fot. PAP/M. Obara

    Powstały Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego, działająca podczas II wojny światowej oraz w okresie powojennym.

  • Widok na bocznicę kolejowa obozu zagłady w Treblince. 07.11.1945. Fot. AIPN

    Niemcy wywieźli z Suchedniowa do obozu zagłady w Treblince około 4,5 tys. Żydów.

  • Warszawskie getto - Umschlagplatz: załadunek Żydów do wagonów kolejowych. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy zakończyli wielką akcję likwidacyjną w warszawskim getcie, rozpoczętą 22 lipca 1942 r. W czasie jej trwania ponad 250 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie pozostało ok. 60 tys. osób, z czego blisko połowa nielegalnie.

  • Pomnik upamiętniający 40 tys. częstochowskich Żydów wywiezionych przez Niemców do Treblinki. Fot. PAP/W. Deska

    Niemcy rozpoczęli akcję deportacji Żydów z getta w Częstochowie, w jej wyniku ponad 40 tys. osób wywiezionych zostało do obozu zagłady w Treblince; chorych, słabych lub stawiających opór zabijano na miejscu w getcie.

  • Chłopcy pochodzenia żydowskiego w Szydłowcu. Źródło: IPN

    Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Szydłowcu, w którym zamkniętych było około 16 tys. Żydów. Większość z nich wywieziona została do obozu zagłady w Treblince.

  • Zofia Kossak-Szczucka. Fot. NAC

    Delegatura Rządu powołała z inicjatywy Zofii Kossak i Wandy Krahelskiej-Filipowicz Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, przekształcony 4 grudnia 1942 r. w Radę Pomocy Żydom „Żegota”.

  • Franciszek Trzeciak. Fot. PAP/B. Borowiak

    W Wieniawce koło Trembowli urodził się Franciszek Trzeciak, aktor, reżyser.

  • Niemieckie władze okupacyjne otworzyły w warszawskiej Zachęcie Dom Niemieckiej Kultury (Haus der deutschen Kultur).

  • Ks. Antoni Rewera. Źródło: Wikimedia Commons

    W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zmarł z wycieńczenia ksiądz Antoni Rewera; profesor Seminarium Duchownego w Sandomierzu, duszpasterz; beatyfikowany w 1999 r. przez papieża Jana Pawła II.

  • Marian Filar. Fot. PAP/A. Starus

    W Krośnie urodził się Marian Filar, prawnik, polityk. 

  • Pociąg wykolejony podczas akcji "Wieniec". Fot. NAC

    Oddziały dywersyjne Armii Krajowej przeprowadziły Akcję „Wieniec”, której celem były drogi zaopatrzenia niemieckiej armii walczącej na froncie wschodnim. W wyniku akcji udało się zniszczyć tory na sześciu liniach wokół warszawskiego węzła kolejowego.

  • Wojciech Siudmak. Fot. PAP/G. Michałowski

    W Wieluniu urodził się Wojciech Siudmak, malarz, związany z nurtem science fiction i fantastyką.

  • Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu. Fot. PAP/W. Jargiło

    Z getta w Lubartowie Niemcy wywieźli do obozów zagłady w Bełżcu, Sobiborze i na Majdanku około 3 tys. Żydów; od 300 do 500 osób rozstrzelali na miejscowym kirkucie.

  • Przewodniczący SOS Mieczysław Bilek. Fot. NAC

    W okupowanej przez Niemców Warszawie kilkanaście organizacji konspiracyjnych założyło Społeczną Organizację Samoobrony (SOS), działającą we współpracy z Kierownictwem Walki Cywilnej.

  • Lapidarium na cmentarzu żydowskim w Piotrkowie odsłonięte podczas obchodów 70. rocznicy utworzenia getta w Piotrkowie Trybunalskim. Fot. PAP/G. Michałowski

    Początek deportacji do niemieckiego obozu zagłady w Treblince 20 tys. Żydów z getta w Piotrkowie Trybunalskim.

  • Jan Kanty Pawluśkiewicz. Fot. PAP/M. Trembecki

    W Nowym Targu urodził się Jan Kanty Pawluśkiewicz, kompozytor, twórca muzyki filmowej i teatralnej; współzałożyciel grupy muzycznej Anawa, związany m.in. z Piwnicą Pod Baranami, Teatrem STU, Teatrem Narodowym i Teatrem Powszechnym w Warszawie.

  • Roman Szuchewycz, głównodowodzący UPA. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstała Ukraińska Powstańcza Armia, zbrojna formacja banderowskiej frakcji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-B); podczas II wojny światowej walczyła przeciwko Niemcom i ZSRS; od wiosny 1943 r. prowadziła działania zbrojne przeciwko polskiej ludności Wołynia, Polesia i Galicji Wschodniej, zmierzające do jej całkowitego usunięcia z tych terenów – zdaniem polskich historyków ukraińscy nacjonaliści zamordowali wówczas ok. 100 tys. Polaków.

  • Zygmunt Hempel, szef Wydziału Wykonawczego Zarządu Głównego KON. Źródło: IPN

    Powstała piłsudczykowska organizacja konspiracyjna Konwent Organizacji Niepodległościowych.

  • Muzeum Więzienia Pawiak w Warszawie. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Okupacyjne władze niemieckie powiesiły 50 więźniów Pawiaka w odwecie za przeprowadzoną przez oddziały AK akcję dywersyjną „Wieniec”, w czasie której uszkodzono tory w kilku punktach wokół Warszawy, paraliżując w ten sposób na wiele godzin zaopatrzenie niemieckiej armii walczącej na froncie wschodnim.

  • Jerzy Cnota. Fot. PAP/CAF/W. Rozmysłowicz

    W Jastrzębiu-Zdroju urodził się Jerzy Cnota, aktor.

  • Synagoga w Brześciu. Źródło: Wikimedia Commons

    Likwidacja getta w Brześciu nad Bugiem.

  • Cyryl Ratajski. 1928 r. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Cyryl Ratajski, adwokat, przedwojenny prezydent Poznania, w czasie niemieckiej okupacji Delegat Rządu na Kraj (1940–1942).

  • Jedna z 21 tablic upamiętniających miejsce, gdzie stał mur getta warszawskiego. Fot. PAP/T. Gzell

    Okupacja niemiecka: niemieckie rozporządzenie o zmianie granic warszawskiego getta (zmniejszenie obszaru); do 21 grudnia 1942 r. 75 tys. Żydów musiało zmienić miejsce zamieszkania.

  • Bolesław Kowalski, dow. Okręgu Warszawa-Miasto GL. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie bojówki komunistycznej Gwardii Ludowej wrzuciły granaty do niemieckich lokali – kawiarni „Café Club” na rogu Al. Jerozolimskich i Nowego Światu oraz restauracji na Dworcu Głównym, a także do drukarni przy ul. Marszałkowskiej, w której drukowano m.in. „Nowy Kurier Warszawski” – niemiecki dzienniki polskojęzyczny, tzw. gadzinówkę. W reakcji Niemcy przeprowadzili szereg masowych egzekucji na terenach dawnego getta. Stracono ponad 200 osób.

  • Teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Niemcy wywieźli do obozu koncentracyjnego na Majdanku 1800 lubelskich Żydów.

  • Wysiedlenie Żydów z getta (pl. Zgody, obecnie pl. Bohaterów Getta). Źróło: IPN

    Początek drugiej akcji deportacyjnej w krakowskim getcie. Do obozów zagłady w Bełżcu i Auschwitz Niemcy wywieźli około 7 tys. Żydów.

  • Jakub Lejkin, zastępca komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie warszawskim składa meldunek podczas apelu. 05.1941. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Getto warszawskie: Eliasz Różański, wykonując wyrok Żydowskiej Organizacji Bojowej, zabił w mieszkaniu przy ul. Gęsiej w Warszawie Jakuba Lejkina, zastępcę komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie, szczególnie brutalnego w czasie akcji likwidacyjnych.

  • IG-Farbenwerke Auschwitz. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Przy budowanej przez IG Farbenindustrie fabryce kauczuku syntetycznego powstał podobóz Buna, przemianowany następnie na Auschwitz III – Monowitz.

  • Pomnik-mauzoleum na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Fot. PAP/P. Piątkowski

    Niemcy zakończyli akcję likwidacji getta w Tomaszowie Mazowieckim, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.

  • Szare Szeregi. Fot. PAP/T. Gzell

    Główna Kwatera Harcerzy „Pasieka” podjęła decyzję o podziale Szarych Szeregów na trzy grupy wiekowe: chłopców w wieku 12–14 lat, tzw. Zawiszaków, szkolono w ratownictwie i łączności; starsi, w wieku 15–17 lat, tworzyli Bojowe Szkoły (BS), w których prowadzono szkolenie wojskowe oraz przygotowywano do służby w oddziałach rozpoznawczych, zwiadowczych i łączności, harcerze BS brali udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu Wawer; młodzież powyżej 18 lat tworzyła Grupy Szturmowe (GSz) pełniące służbę dywersyjną.

  • Gen. Bernard Montgomery. Źródło: Wikimedia Commons

    Zakończyła się II bitwa pod El-Alamein, w wyniku której brytyjska 8. Armia gen. Bernarda L. Montgomerego pokonała wojska Osi dowodzone przez feldmarszałka Erwina Rommla.

  • Wytrórnia Filmowa "Sfinks" w Warszawie. Aktorzy i zespół realizatorski w atelier filmowym. Widoczny m.in. Edward Puchalski (na pierwszym planie, w środku, w fartuchu). Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Edward Puchalski, reżyser filmowy, scenarzysta, aktor.

  • II wojna światowa: siły brytyjsko-amerykańskie w ramach operacji „Torch” wylądowały w kontrolowanych przez siły Państwa Francuskiego Maroku i Algierii. 

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjny na Majdanku. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Lublinie Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację getta na Majdanie Tatarskim; większość przetrzymywanych w nim Żydów zamordowano w komorach gazowych w obozie na Majdanku.

  • II wojna światowa: wojska brytyjskie zajęły Tobruk.

  • Emanuel Ringelblum. Źródło: Wikimedia Commons

    Działający w warszawskim getcie konspiracyjny zespół badawczo-dokumentacyjny Oneg Szabat, powstały z inicjatywy Emanuela Ringelbluma, przygotował dla rządu RP w Londynie oraz rządów państw sprzymierzonych raport pod nazwą „Likwidacja żydowskiej Warszawy”. Raport ten wywieziony został na Zachód przez Jana Karskiego – emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    Oddziały Kedywu KG AK z Warszawy przeprowadziły akcję równoczesnego wykolejenia pięciu niemieckich pociągów na liniach z Warszawy do Radomia, Dęblina, Łukowa i Terespola.

  • Anna Seniuk. 1970 r, Fot. PAP/CAF/E. Wołoszczuk

    W Stanisławowie urodziła się Anna Seniuk, aktorka filmowa i teatralna; od 2003 r. związana z Teatrem Narodowym w Warszawie; znana z wielu ról filmowych, zagrała m.in. w „Pannach z Wilka”, „Konopielce” oraz w serialu „Czterdziestolatek”.

  • W Nowym Jorku urodził się Martin Scorsese, reżyser, scenarzysta, aktor, producent filmowy.

  • Bruno Schulz. Fot. PAP/CAF/Reprodukcja

    W Drohobyczu zastrzelony został przez gestapowca Bruno Schulz, prozaik, malarz, rysownik, grafik; autor zbiorów opowiadań „Sklepy cynamonowe” oraz „Sanatorium pod klepsydrą”.

  • Panorama ruin Stalingradu. 10.1942. Fot. NAC

    Początek kontrofensywy Armii Czerwonej pod Stalingradem.

  • Stanisław Zaremba. Fot. NAC

    W Krakowie zmarł Stanisław Zaremba, matematyk, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Matematycznego, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; redaktor pisma dla matematyków „Annales”.

  • Zniszczony sowiecki czołg KW-1 wśród ruin Stalingradu. 01.1943. Fot. NAC

    II wojna światowa: w wyniku trwającej od 19 listopada 1942 r. operacji „Uran” wojska sowieckie zamknęły w kotle pod Stalingradem niemiecką 6. Armię pod dowództwem gen. Friedricha Paulusa, część 4. Armii Pancernej oraz jednostki rumuńskie (łącznie około 260–270 tys. żołnierzy). Wyniszczone wojska niemieckie skapitulowały 2 lutego 1943 r.

  • Premiera filmu „Casablanca” w reżyserii Michaela Curtiza.

  • W Seattle urodził się Jimi Hendrix, gitarzysta, wokalista rockowy, kompozytor.

  • Niemieckie wysiedlenia na Zamojszczyźnie. Obóz w Biłgoraju. 1942 r. Fot. PAP/CAF
  • Jonasz Kofta. Fot. PAP/M. Sochor

    W Mizoczu na Wołyniu urodził się Jonasz Kofta, poeta, dramaturg, satyryk, piosenkarz; autor tekstów do piosenek „Pamiętajcie o ogrodach”, „Jej portret”, „Wakacje z blondynką”, „Autobusy zapłakane deszczem” i „Samba przed rozstaniem”.

  • Marceli Nowotko. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie zastrzelony został sekretarz KC PPR Marceli Nowotko; okoliczności jego śmierci nigdy nie zostały do końca wyjaśnione.

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Samolot z gen. Władysławem Sikorskim na pokładzie, lecący z Montrealu do Waszyngtonu, musiał awaryjnie lądować z powodu zatrzymania pracy wszystkich silników.

  • Apel w obozie dla polskich dzieci w Łodzi. Fot. NAC. Źródło: Wikimedia Commons

    W Łodzi na wyodrębnionym terenie Litzmannstadt Ghetto Niemcy utworzyli obóz dla polskich dzieci i młodzieży.

  • Icchak (Antek) Cukierman, współzałożyciel ŻOB. 1946 r. Fot. PAP/CAF/S. Dąbrowiecki

    Uchwalono statuty Komisji Koordynacyjnej Żydowskiego Komitetu Narodowego i powołanej przez nią Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB).

  • W Warszawie urodził się Marek Ałaszewski, kompozytor, gitarzysta, wokalista, założyciel grupy rockowej Klan; artysta malarz. 

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. PAP/Archiwum

    Gen. Władysław Sikorski rozpoczął wizytę w Stanach Zjednoczonych, w czasie której prowadził rozmowy z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem.

  • W Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim urodził się Ryszard Gabryś, kompozytor, pedagog. 

  • Żydzi przekraczają mur getta. Miejscowość niezidentyfikowana. Fot. NAC

    W Warszawie przy Delegaturze Rządu na Kraj powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota” – jedyna w okupowanej przez Niemców Europie instytucja państwowa ratująca Żydów od zagłady.

  • Adam, Bronisława, Janina, Zofia, Stefan, Henryk i Tadeusz Kowalscy z Ciepielowa zamordowani 6 XII 1942 r. za udzielanie pomocy Żydom. Fot. Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej. Źródło: IPN

    Niemiecka żandarmeria rozpoczęła represje wobec ludności cywilnej Starego Ciepielowa w pobliżu Radomia; ofiarami Niemców byli Polacy udzielający pomocy Żydom; egzekucji dokonywano także w pobliskich miejscowościach: Rekówce, Świesielicach i Zajączkowie. Do stycznia 1943 r. Niemcy zamordowali łącznie 38 osób, w tym dzieci.

  • Edward Raczyński. Fot. NAC

    Nota ministra spraw zagranicznych RP Edwarda Raczyńskiego do rządów Narodów Zjednoczonych dotycząca niemieckich zbrodni na ludności żydowskiej w okupowanej Polsce.

  • Kitów na mapie z 1932 r. Źródło: CBN Polona

    Niemcy spacyfikowali wieś Kitów na Zamojszczyźnie zabijając jej 174 mieszkańców.

  • Teren byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Pierwszy transport do KL Auschwitz Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach realizacji niemieckiego „Generalplan Ost” (Generalnego Planu Wschodniego).

  • Warszawskie getto - Umschlagplatz: załadunek Żydów do wagonów kolejowych. Źródło: Wikimedia Commons

    II wojna światowa: deklaracja 12 państw alianckich potępiająca masową zagładę Żydów.

  • Andrzej Zaorski. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Piaskach koło Lublina urodził się Andrzej Zaorski, aktor, artysta kabaretowy.

  • Prezydent Władysław Raczkiewicz. Fot. NAC

    Prezydent RP na Uchodźstwie Władysław Raczkiewicz wystosował list do papieża Piusa XII, prosząc o interwencję w obronie mordowanych Polaków i Żydów.

  • Budynek przy ul. Szpitalnej w Krakowie, w którym mieściła się kawiarnia "Cyganeria". Źródło: Google Maps – Street View

    Atak Żydowskiej Organizacji Bojowej na niemiecką kawiarnię „Cyganeria” przy ul. Szpitalnej w Krakowie. Wśród Niemców byli zabici i ranni.

  • Krystyna Kofta. Fot. PAP/L. Szymański

    W Poznaniu urodziła się Krystyna Kofta, pisarka, dziennikarka.

  • Laco Adamik. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W miejscowości Mala Hradna na Słowacji urodził się Laco Adamik, reżyser filmowy i teatralny; autor spektakli telewizyjnych.

  • Majer Bałaban. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie zmarł Majer Bałaban, historyk, orientalista, współorganizator Instytut Nauk Judaistycznych, wykładowca Wolnej Wszechnicy Polskiej.

  • W Sanoku urodził się Orest Lenczyk, trener piłkarski.

  • Wacław Makowski. Fot. NAC

    W Bukareszcie zmarł prof. Wacław Makowski, prawnik, minister sprawiedliwości w kilku rządach II RP, poseł na Sejm z listy BBWR (1928–1935), od 1931 r. wicemarszałek Sejmu; w latach 1935–1938 wicemarszałek Senatu; od 1938 r. pełnił funkcję marszałka Sejmu; 2 września 1939 r. przewodniczył ostatnim obradom Sejmu II RP.

  • W Warszawie wykonany został wyrok śmierci – wydany przez KC PPR – na komunistycznym działaczu Bolesławie Mołojcu, oskarżonym o zamordowanie Marcelego Nowotki – pierwszego przywódcy PPR; inna data wykonania wyroku podawana w publikacjach to 31 grudnia 1942 r.

  • Władimir Bukowski. Fot. PAP/EPA

    W Bielebieju w Baszkirii urodził się Władimir Bukowski, rosyjski pisarz, dysydent i obrońca praw człowieka w Związku Sowieckim, więzień polityczny, wydalony z ZSRS w 1976 r.